Çocuğu Resimleriyle Tanımak

Çizgi, şekil ve simge, boşluk/uzam, perspektif/derinlik kavramı, renklerin kullanımı, kompozisyon/tasarım, oran ve orantı.

Özellikle şema öncesi dönemin sonlarında bazı çocukların resimlerinde geleneksel simgeler, karakter çizimler görülebilir. Çocuğun bu pratikleri, geçmişte tekrarlanmış taklit ya da sonradan ezberlenmiş şablon simgesel çizimler şekline dönüşebilir. Örneğin bir evin tüm yüzeyinin cepheden görüntülenmesi, çatının üçgen biçimde ifade edilmesi, bacasından yaz kış duman çıkması gibi. Bu durum simgesel gerçekçiliğe ilk adım olarak düşünülebilir.

Resim kağıdının alt köşesinde ilk taban çizgileri gözükmeye başladığında çocukta mekan algısının gelişimi hissedilir.

Renk seçimleri gerçekçi değildir. Renk kullanımlarında duygusal etkiler egemendir.

Resimlerin her çocuğa özgü olarak ayırt edilebildiğini ve resmin çocuğun kişiliğini yansıttığını

Görücü tipler, yapıcı/inşacı tipler, karışık tipler.

Yapıcı/inşacı tipler

Lev Semyonovich Vygotsky

1. Çocuk resimleri çocuğun nesnel dünya ile kurduğu ilişkinin ve o çevreyi değiştirme yolundaki yaratıcı eylemin bir göstergesidir.
2. Bu resimleri organizmanın doğal gereği sayan yaklaşımda çocuk büyürken çizgilerinin de gelişeceği varsayılır. Çocuğun büyüklerden ayrı niteliksel yapısının gelişip
serpilmesinde resimleri sonsuz bir kaynak oluşturur.
3. Çocuğun çizgileri onun tüm yaşantılarının bir göstergesidir. Onun çok yönlü gelişimini bu resimlerde görmek olasıdır.
4. Çocuk resimleri düzenleyici, bütünleyici bir işleve sahiptir. Çocuğun iç dünyası ile dış dünyası arasındaki uyum sorununda bu resimler bir boşalma aracı, aynı zamanda bir tanı belgesidir.
5. Resim yapmak için duyusal, algısal, ussal boyutlarda işlem yapan çocuğun resim
çalışmaları ussal gelişmeye fırsat oluşturur. Soyut düşünmeye giden yolu açar. Bu yolla öğrenmesi güçlenir.
6. 10 yaşına kadar çocuk resimleri bu yaş çocuklarının zekâ düzeylerini belirlemede bir ölçüdür.

Çocuğun resimlerinde bir varlığı, nesneyi ya da bir düşünceyi gerçeğini anımsatacak,
gerçekçi bir şekilde ifade etme becerisinden yoksun olması, onun yerine simge ve sembollerle resimlerini anlamlandırma çabası içine girmesi “sembolik yaklaşım” olarak tanımlanır.

Çocuğun yaşantısının zenginleşmesi resmindeki mecaz anlayışına da yansır. Mecazın varlığının kanıtıdır.

Kırmızı

1. Aile bireyleri değişik bölümlerde resmedilebilir.
2. Aile bireyleri oldukça özensiz, detaydan yoksun çizilebilir.
3. Aile bireyleri sıraya dizilmiş ifadesiz olarak yansıtılabilir.
4. Aile bireylerinin hepsinde ya da bazılarında olumsuz yüz ifadeleri olabilir.
5. Bazı aile bireyleri birbirlerine uzak olarak çizilebilirler.
6. Otorite gibi durumlar boy farklılıkları ve aile bireylerinin değişik konumlarda resmedilmesiyle ifade edilebilir.
7. Bazı aile bireyleri resmedilmez, özellikle sevilmeyen, istenmeyen, korkulan.
8. Aile kavramı içinde olmayan fakat çocuğun kendini daha yakın hissettiği başka
kişilerden oluşan bir aile resmedilebilir.
9. Tamamen başka bir aile resmi yapılabilir.
10. Özellikle aile bireyleri arasındaki iletişimsizliği gösteren resimlerde bireylerin
yönü farklı, arkaları birbirlerine dönük resmedilebilir.
11. Özellikle kardeş kıskançlığı durumunda konuyla alakasız bir şekilde ‘kayık’ gibi
özel imgeler resimde bulunabilir.
12. Şiddeti ifade etmek için zikzaklı gerilim çizgileri ya da bir kişiye yönelik nefreti
gösteren ‘yılan’ gibi özel simgeler bulunabilir.
13. Yaşanan olumsuzlukların tam tersi olarak mutlu aile tablosu çizilebilir.

Bedensel problemi olan bazı çocuklar, problemli olan organı hiç çizmeyebilirler veya eksik çizebilirler ya da resimlerinde hiç göstermeyebilirler. Örneğin Yavuzer, işitme sorunu olan çocukların kulakları daha büyük çizebildiğini, dişlerin ve cinsel organların çiziminin aşırı saldırganlığın simgesi olabileceğini ifade eder. Aynı zamanda abartılı burun çiziminin çocuğun astımlı olabileceği, büyük ayak çiziminin kendine güven duymasını, ağız çiziminin anne babaya bağımlılığın bir ifadesi olabileceği, başın çok büyük ya da çok küçük çizilmesinin zihinsel problemin olabileceği, büyük çizilmesinin ise genellikle yetenekli ve başarılı olmaya arzu duyan çocuklarca yapılabileceği ifade edilmektedir.

Şiddeti uygulayan kişi olarak en fazla erkek figürü, şiddete maruz kalanlar ise kadın ve çocuk olarak resmedilmiştir. Resimlerde şiddet uygulayan kişiler elinde sopa, silah, bıçak gibi nesneler bulundurdukları, öfkeli yüz ifadeleri, alkol şişesi taşıma gibi durumlarla birlikte verildiği gözlenmiştir. Şiddete maruz kalanlarda ise üzerlerinde kan lekeleri, morluklar, saç baş dağınık ve ağlayan yüz ifadeleriyle birlikte verildikleri görülmüştür. Bu durum çocukların şiddet ortamlarını gözlerinin ya da bu tür uyarıcılara tanık olduklarının ifadesi olabilir. 

Çocuk resimlerinde şiddet kavramına yönelik tematik çizim ve boyama işlemlerinde
çoğunlukla soğuk, kontrast renklerin sıkça kullanıldığı görülebilmektedir. Çocukların resimlerinde ortaya koydukları şiddet öğelerinin, insan psikolojisi üzerinde gerginliği artırıcı imlerin olması; örneğin, şiddete uğrayan bir insanın saçının dağınık, gözünün mor, kan izleri ve saldırı aletleri; saldıran kişilerin ise kızgın görünümlü olmaları, soğuk renklerin sıkça kullanılmasına yönelik ifade biçimleri onların artistik gelişim düzeyleriyle de örtüşmektedir.

Stereotip çizimler

Yaratıcılığın en yüksek olduğu okul öncesi dönemde çocuğun doğallığını korumak, yaratıcılığını geliştirmek gerekirken, boyama kitapları tam tersine yaratıcılığı köreltmekte, yarardan çok zarar vermekte, öğrencileri kalıp şekillere bağımlılığı teşvik etmekte ve dolayısıyla kopyaya yöneltmektedir. Boyama kitapları, hazır verilmiş resimlerin içinin çocuk tarafından boyandığı kitaplardır. Bu kitaplara sahip olan çocuk hazır resimleri boyayacak, resmedilen nesneleri ve durumları değişmez klişeler halinde algılayacak, dolayısıyla sanatsal yaratma, özgün olma heyecanını hiçbir zaman hissetmeyecektir. Boyama kitaplarının tümden zararlı olduğunu düşünmemekle birlikte, çocuğun resim zevkinin gelişmesi açısından sınırlayıcı bir yanının da var olduğunu kabul etmek zorundayız. Çünkü sonuç olarak boyama kitaplarındaki resimler ne bir öyküyü görsel olarak anlatan resimler ne de kendi başına anlatım aracı taşıyan resimlerdir. Yalnızca kalın dış çizgili, geniş boyama yüzeylerinden oluşmuş kitaplardır.

Aynı yaş grubundaki bazı çocukların resimlerinde, birbirleriyle tematik açıdan ilgisi
olmayan farklı karakterlerde önceden öğrenilmiş bazı figürler görülebilir. Çocuk, kendi
gelişim düzeyi ile ve (gelişim düzeyinin üzerinde) kendi yaratıcılığıyla ilgisi olmayan yapmacık (özenti) figürler, çocuğun doğal, artistik gelişim özellikleriyle örtüşmeyen, aksine tezat teşkil eden ve yetişkin resimlerinde görülen ifade biçimlerini anımsatır. Bunlara; “Sahte Çocuk Resimleri” denir. Örneğin, 6 yaşındaki bir çocuğun resimlerinde perspektif veya figürlerde açık koyu değerlerinin görülmesi bu konuya ilişkin tipik örneklerdir.

• Çocuğun sanat etkinliği sürecinde uzaktan rahatsız edilmeden izlenmesi/gözlenmesi,
• Çocuğun çizim ve boyamalarındaki dışavurum/yansıtma etkileri,
• Çocuğa ilişkin; öğretmenden, aileden elde edilen bilgilere dayalı olarak oluşturulan kişisel raporlar.

Değerlendirme kriterleri çocuğun bilişsel ve artistik gelişim düzeyine uygun olarak
hazırlanmalıdır.