ÇOCUKLUK SOSYOLOJİSİ

17. ve 18. yüzyıllarda kapitalizmin gelişmesinden önce, Batı Avrupa’da hane halkının genellikle bir üretim birimi olduğu kesinlikle doğrudur.

Fransız tarihçi Philippe Aries (1965) gelişmenin ayrı bir aşaması olarak “çocukluğun” orta çağda var olmadığını ileri sürmüştür.

Modernleşme teorisi, sanayileşme sürecinden geçmiş Batılı aile tipine referansla ailedeki değişimin gelenekselden moderne, geniş aileden çekirdek aileye, bağımlılıktan özerkliğe, otoriterden demokratik forma ve bireyselleşme dinamiklerine doğru evrileceğini varsaymaktadır.

2011’de yapılan Türk Aile Yapısı Araştırması’nın verilerine göre 18 yaş ve üzeri nüfusun yüzde 87 gibi büyük bir oranı çekirdek ailenin bir üyesi olarak yaşamını sürdürmektedir.

Çocukların psikolojik değeri ise, ebeveynler tarafından çocuklardan elde edilen neşe, gurur, eğlence, arkadaşlık ve sevgi temelinde atfedilir.

Çocukların ekonomik değeri, hem gençken (çocuk işçiliği olarak ya da ev işlerine yardım ederken) aileye maddi katkılarını, hem de büyüdüklerinde yaşlılık güvencesi olmasını içermektedir.

Kağıtçıbaşı ve Ataca (2005) Türkiye’deki eski ve yeni Çocuğun Değeri çalışmasının sonuçlarını karşılaştırmalı olarak analiz etmiştir. Sonuçlar, maddi karşılıklı bağımlılıkların yani çocuktan beklenen ekonomik faydanın 30 yıl öncesinden günümüze kadar dramatik bir düşüş içinde olduğunu ve çocukların duygusal değerinin önem kazandığını göstermektedir.

Ayrık Benlik Yapısı: Batı kültürlerinde genellikle başkalarının arasından sıyrılmak ve kendini göstermek, farklı olmak, kendini ifade edebilmek, kişisel amaçları gerçekleştirebilmek önemlidir. Örneğin, kendine güvenmek, kendi başına karar vermek ve bu kararların arkasında durmak.

İlişkili Benlik Yapısı: Batı dışındaki birçok toplulukçu kültürde, benliğin ayrışmışlığına değer verilmez. İnsanların esasta birbirlerine bağlı olduğu gerçeği önem taşır. Başta gelen kural, başkalarına uymak ve onlarla bağlılığı sürdürmektir.

Kağıtçıbaşı’nın (2014) ortaya koyduğu “özerk-ilişkili benlik” içinde hem bireyci (özerk), hem de toplulukçu (ilişkisel) özellikler taşımaktadır.

20. yüzyılda varlığını sürdüren aile kurumunun temeli olan “kapalı evcil çekirdek aile”nin ortaya çıkısı, bir kaç ayırt edici nitelikle belirlenmiştir. Stone, bunları, “etkili bireycilik” terimi altında
toplar.

Örneğin, yoksul ülkelerde, çocukların ekonomik değeri, ebeveynlerin çocukların ailenin ekonomik hayatta kalmasına
yardımcı olacağı ve daha sonra yaşlı ebeveynlerle
ilgileneceği yönündeki gerçekçi beklentilerine dayanmaktadır. Bu nedenle, düşük ekonomik kaynaklar ebeveynleri daha fazla çocuk sahibi olmaya motive ediyor gibi görünmektedir.

Çocukların en yüksek duygusal ve en düşük ekonomik değerinin ise Kore, Tayvan, Japonya, ABD ve Avustralya gibi ülkelerde söz
konusu olduğu ifade edilmektedir.

Kadınların işgücüne ve kamusal alana
katılımlarının artmasıyla tetiklenmiş olan toplumsal dönüşüm, sadece “eve ekmek getiren erkek” ve
“ev hanımları”nın egemen olduğu hegemonik aile
biçimini (Topçu, 2018: 55) değiştirmemiş ancak
anne ve babaların çocuklarına ilişkin deneyim, değer ve tutumları da değişim kervanına katılmıştır.

Çocuğun sosyal değeri ise; ailenin devamlılığını sağlaması, ebeveynlere toplumsal başarı ve itibar algısı vermesi gibi unsurları anlatmaktadır.

İlk olarak, bağımsız aile modelinden söz etmek
gerekirse, bu aile modelinde bireyci yönelim, yüksek refah ile Batı kültürleri için tipik olarak doğurganlığın düşük olduğu nükleer ailelerden bahsedebiliriz. Özerklik bu aile modelinde çok değerlidir
ve maddi faydanın yanı sıra, aile bireyleri arasındaki duygusal karşılıklı bağımlılıklar da vurgulanmaktadır.

Aile içi bağımlılık modeli, modernleşme süreçlerinin güçlü bir etkisi olmadığı Batıdışı, kolektivist ve düşük refahlı kültürlerde yaygındır. Bu durum özellikle düşük sosyo-ekonomik kalkınmaya sahip Batı dışı birçok kırsal alanda söz konusudur. Bu aile modelinde, doğurganlık yüksek bir oranda
seyreder ve geniş aileler karakteristik bir özelliktedir.

Mark Poster’in (1989: 234) Eleştirel Aile Kuramı eserinde aktardığı gibi, aile demokratik bir
topluluk olacaksa, insanların bugün karşı karşıya
kaldığı dehşete düşürücü bir şekilde kendini aileye
adamak ve tam bir yalnızlık içinde kalmak seçeneğinin her ikisinden de kaçınılmalıdır

Birçok batı kültüründe yaygın olan başkalarından ayrışmış bir bireyci benlik olarak ayrık benliktir.

Otoriter (authoritarian) anne-babalar daha az sıcaklık, daha yüksek kontrol davranışı gösterirler. Otoriter ebeveynler çocuklarından koydukları kural ve taleplere kesin itaat beklerler. Bu
ailelerde kurallar tartışılmaz