ÇOCUKLUK SOSYOLOJİSİ

Engellik; zihinsel, fiziksel, davranışsal ya da duyu organlarının zedelenmeye bağlı olarak tüm ya da kısmen işlevlerinde gözlenen kayıpların ortaya çıkardığı yetersizlik nedeniyle bireyin çevreyle etki­leşimde karşılaştığı problem durumudur (Ataman, 2003). Toplumda yetersizlikten etkilenmiş birey­leri tanımlamak amacıyla çok çeşitli kavramların kullanıldığı görülmektedir. Bu kapsamda, engel kavramının yanısıra yetersizlik, zedelenme, sap­ma, sakatlık ve özür gibi kavramların yaygın olarak tercih edildiği görülmektedir. Bu kullanım farkları hukuki konularda, kamu kuruluşlarında, sivil top­lum örgütlerinde ya da özel eğitimle ilgili alanlarda farklı tercihlerden etkilenmiştir.

Doğum öncesi nedenleri; kalıtım, annenin geçirdiği hastalıklar, çeşitli kazalar, yanlış ya da yan etkisi olan ilaç kullanımı, radyasyona maruz kalma ve röntgen çekilmesi olarak sıralana­bilir. Doğum sonrası nedenlerin ise çocuğun geçirdiği ateşli hastalıklar,

ABD’de kısa adı İDEA olan yasada 16 yetersizlik sınıfı belirlenmiştir. Buna göre, öğrenme güçlükleri, dil ve konuşma bozuklukları, zihinsel yetersizlik, duy­gusal ve davranışsal bozukluk, çoklu yetersizlik, işitme-görme kaybı, işitme güçlüğü, ortopedik bozukluk­lar, süreğen hastalıklar, görme yetersizliği, otizm, travmatik beyin hasarı, gelişim geriliği, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi çeşitli yetersizlik alanlarının sınıflandırmaya girdiği görülmektedir (Akça­mete, 2010). Ataman ve arkadaşları ise engelli çocukları rastlanma sıklığı yüksek ve düşük olmak üzere iki başlık altında sınıflandırmışlardır

Engelli bireylerle ilgili tarihsel bilgiler antik çağlara kadar uzanmaktadır. Savaş ve avlanma gibi önemli durumlarda bireyin bir işe yaraması gerek­tiği düşünüldüğünden ilkel toplumlarda bireylerin beden gücü ve sağlığına önem verilmiştir. Bu ne­denle eski toplumlarda sakat doğan yâda sonradan engelli olanlara olumsuz tepkiler gösterilmiştir. Böylece savaş ve üretime katılabilmeleri beklene­meyecek durumda doğanların hemen ortadan kal­dırılması yoluna gidilmiştir

Bunun nedeni kendilerinin ya da ebeveynlerinin işlediği suç ya da günahlar yüzünden tanrılarca cezalandırılmış olma­ları kanısıydı. Tanrıların öfkesini daha çok üstlerine çekmemek için en etkili yolun bu suç delillerini ortadan kaldırmak olduğu sanılırdı

Hristiyanlığın yayılmasının etkisi ile engelli bi­reylere yönelik bu kötü yaklaşım yerini ilgi, koru­ma ve şefkate bırakmış, dini kurumlarda özel ge­reksinimli bireylerin temel ihtiyaçları karşılanmaya başlanmıştır

Engelli bireylerle ilgili Türk toplumlarında­ki tarihsel gelişmelerle ilgili bilgiler ise çok sınır­lıdır. Osmanlı ve öncesi dönemde Türk ve İslam toplumlarında engellilerin, Batı’dakinin aksine öl­dürülme, zor işlerde çalıştırılma ya da zarar verici davranışlara maruz kalma gibi durumlar yaşamadı­ğı tahmin edilmektedir. Özellikle Selçuklu ve Os­manlı dönemlerinde engelli ve ruhsal problemleri olan bireylere yönelik bakım ve tedavi hizmetleri sunulduğu bilinmektedir

Bu yaklaşımda, adından da anlaşılacağı üzere yetersizliğin tıbbi açıklamasına odaklanılmış, toplumsal etkenlere değinilmemiştir. Bu nedenle modele bireysel engellilik modeli de denilmektedir (Giddens, 2012). Bu modele göre, toplum katı ve değiştirilemez olarak görülürken insanın çevreye uyması gerektiği için esnek ve değiştirilebilir olması savunulur (Oğultürk, 2012). Bu yüzden engelliliğe tıbbi müdahale yapılarak bireyin normal yaşama dönebileceği düşünülmektedir. Medikal modelde,
kişinin eksiklik ya da yetersizliği üzerinde durulduğundan, kişinin güçlü ve olumlu yanları göz ardı edilmekte böylece engelli bireylerin sınırlı, aciz bireyler olduğu düşüncesi oluşmaktadır

toplumdaki kısıtlayıcı, damgalayıcı, ayrımcı ve engelleyici tutumlar sonucu ortaya çıkmaktadır (Arıkan, 2002). Bu yüzden engellilik toplumun engelliliğe yarattığı tepkisinin bir ürünüdür (Win­ter, 2005). Bu anlamda engellilik, engelli olmayan insanların ayrımcı ve etiketleyici görüşleriyle orta­ya çıkan, sınırlayıcı yasalar, politikalar ve kurum­sallaşmış alışkanlıkların sonucu olarak toplumun yarattığı bir durumdur (Özgöbek, 2007). Sosyal model engellilerin önündeki engellerin ortadan kaldırılarak topluma tam katılımlarının sağlaması gerektiğine inanmaktadır (Giddens, 2012). Sosyal modele göre engelli bireyler mümkün olduğunca kendi hayatlarını kontrol edebilmeli, sebepsiz kısıt­lamalardan bağımsız olabilmeli, kendi tercihlerini yapabilmelerine ve bunları gerçekleştirebilmelerine saygı duyulmalıdır

Medi­kal model ile engelliliğin oluşumunun önlenmesi, rehabilitasyon, bakım ve izleme ile ilgili koruyucu ve önleyici programların hazırlanması engelli bi­reylerin ve ailelerinin yaşam kalitesini arttırmıştır. Engellilerin günahkar olarak suçlanması Engellilikle ilgili en eski model, engelliliği doğ­rudan günahkârlık ve kötülüğe bağlayan “moral/ ahlaki model”dir (Oğultürk, 2012). Yukarıda ele aldığımız üzere ilk ve orta çağ Avrupa’sında yaygın olan bu görüşe göre engelli insanlar kendilerinin ya da ailelerinin bazı günahlarından dolayı bu duru­ma maruz kalmışlardır.

Bu nedenle engelli çocuğa sahip aileler; yaşam amaçlarını de­ğiştirme, yapmak istedikleri etkinliklerden vazgeç­me, eğlence yerine çocuğa zaman ayırma, çevreden uzaklaşma gibi sosyal sorunlar yaşayabilmektedirler

Bu çocuklar daha sonra toplumdan koparılmadan ama akran­larından ayrı okul ve sınıflarda öğrenim görmeye devam etmişlerdir. Son olarak da özellikle gelişmiş ülkelerde engelli çocukların yaşıtlarıyla aynı sınıf­larda eğitim görmeleri sağlanmaya başlamıştır. Bu süreç ise kavramsal olarak kaynaştırma, normalleş­tirme ve bütünleştirme kavramları ile açıklanabil­mektedir.

Ayrımcı davranışların odak noktası, öte­kileştirme, dışlama, reddetme ya da aşağılamadır. Engelliliğe yönelik ayrımcılığın ve ötekileştirmenin çeşitli nedenleri bulunabilir.

Doğru yanıt D seçeneğidir.

Doğru yanıt D seçeneğidir.

Doğru yanıt E seçeneğidir.

doğru yanıt A seçeneğidir.

C

D

D

E

D

C