ÇOCUKLUK SOSYOLOJİSİ

Antik Yunan döneminde
bir çocuk doğduğunda özel bir tören düzenlenene
ve çocuk ailenin bir parçası oluncaya kadar bir kişi
(birey) olarak görülmemiştir. Ebeveynler, kanunen
yeni doğan bebekleri ölüme terk etme hakkına sahipti. Bazen yabancılar terk edilmiş bebekleri evlat
edinirdi ki bu bebekler aileler için ancak köle durumunda olabilirdi.

Akademik dünyanın ilk pedagoji eseri olarak kabul edilen “Emilé ya da Çocuk
Eğitimi Üzerine”dir (Émileou de l’éducation). Bu eserde Rousseau, ilk çocukluk
döneminden başlayarak yetişkinliğine kadar hayali çocuğu Emilé’i eğitir; bir çocuğun doğal şartlarda nasıl davranış kazanacağını çeşitli örneklerle anlatmaktadır.

Okul adı verilen kurumların yaygınlaşması ve okulların öğrencileri olarak çocukların farklı algılanmaları gerekliliği ortaya çıkmıştır.
Ailelerin çocukları ile ilgili karar alma, onları koruma ve kollama gibi davranış şekillerini geliştirmeleri, küçük adamlık ya da kadınlıktan farklı bir
dönem olarak çocukluğa geçişi sağlamıştır. Bu dönemde ve izleyen dönemlerde çocuk; kendisine ait eğitim süreçleri, giysi koleksiyonları, oyunları ve oyuncakları olan, içindeki gizil güçlerinin ve kabiliyetlerinin geliştirilmesi amaçlanan, bakımının önemsendiği korunası bir varlık konumundadır.
Böylece değerli olan çocukluk kendi nosyonunu oluşturmuş, çocuklara dönük edebiyat gelişmeye başlamış, eğitim sisteminde katı ve sert esasici anlayışın yerine pragmatik, bireyi merkeze alan anlayış hâkim olmuştur.

Çocukların korunmasına dönük sivil yaşamın örgütlenmesi ve zor durumdaki çocukların kurumlarda bakımı 19. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren yaygınlaşmıştır.

Osmanlı Devleti’nde de çocukların korunmasına dönük önemli gelişmeler görülmektedir. Osmanlı Devleti’nde kurulan ilk çocuk rehabilitasyon merkezi “Niş Çocuk Islahhaneleri”,
“Darüşşafaka”, yetimlerin haklarının korunmasına
dönük, “Eytam Keseleri ve Emval-i Eytam Nezareti”, I. Meşrutiyet döneminde kurulan sokak çocuklarının barındırılmasına dönük “Darülaceze”,
“Darülhayr-i Alî ve sonraki dönemlerde kurulan
“Darüleytamlar” vakıf ve devlet kurumları bulunmaktadır

19. yüzyılda çocuk olarak kabul edilen bireylerle
ilgili bir diğer gelişme görülen alan ise çalışma yaşamıdır. Sanayi Dönemi’nde çok uzun ve zorlu şartlarda çalışan çocukları koruma amaçlı idari ve yasal
düzenlemeler yapılmıştır. Bunların ilki İngiltere’de
1801 yılında çıkarılan Sağlık ve Ahlak Kanunu’dur.
Bu kanunla birlikte çocukların çalışması sadece
gündüzle sınırlanmış ve çalışma süreleri on iki saate indirilmiştir

Bu dönemin en önemli eğitim anlayış değişikliği, okulların sadece çocuklara bırakılmasıdır. Sanayi Dönemi’nde okulların tüm işçiler (yetişkin-çocuk) için bir mesleki eğitim verme misyonundan yavaş yavaş temel eğitime (ilköğretime)
doğru çocuklar için kurulan yapılar olması, okulların çocukluğu yetişkinlikten ayıran temel kurum olmasını sağlamıştır.

Çocukların nasıl
tasarlandığı ve nasıl algılandığı her zaman kültürel
ve tarihsel bir bakış açısını yansıtır. Modern çocukluk anlayışı, çocukluğun yetişkinlikten tamamen farklı olduğu ve yetişkin yaşamının dışında
tutulması gerektiği anlayışına dayanır.

Öz yaşam öykülerinde çocukluklarını yazan kişiler aslında dönemin çocukluk anlayışını ortaya koymaktadır. Örneğin Nejat
Eczacıbaşı’nın Kuşaktan Kuşağa adlı öz yaşam öyküsünde anlattığı çocukluk dönemi Cumhuriyet öncesi dönemde aile, aile içi ilişkiler, çocukluk,
çocukluğa bakış, oyun, eğitim gibi birçok konuda
bilgiler vermektedir.

Eraslan tarafından yapılan Tarihe 1000 Canlı Tanık, Tarihte 1000 Canlı
Çocuk adlı çalışmada sözlü tarih anlatılarından çocukluğa dönük çıkarımlar yapılmıştır. Yine Eraslan
ve diğerlerinin Deprem Çocukları Büyüdü adlı proje
çalışmasında 1999 İzmit Depremi’nde çocuk olanların deprem öncesi, esnası ve sonrası tanıklıkları ve
afet/depremin çocuklar üzerindeki psikolojik-sosyolojik etkisini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.

Çocukluk araştırmaları, çocukluk kavramının evirilişini çeşitli dönemlerde ele almaktadır. Bu dönemler: 1) Antik Dönem, Eski Yunan ve Roma Dönemi, 2) Ortaçağ Dönemi ve Rönesans, Aydınlanma Dönemi, 3) Sanayi Devrimi ve 19. yüzyıl Kapitalist Gelişim Dönemi, 4) Modern Çocukluk ve Post-Modern Çocukluk dönemleridir.

Antik Yunan döneminde bir çocuk doğduğunda özel bir tören düzenlenene ve çocuk ailenin bir parçası oluncaya kadar bir kişi (birey) olarak görülmemiştir. Ebeveynler, kanunen yeni doğan bebekleri ölüme terk etme hakkına sahipti. Bazen yabancılar terk edilmiş bebekleri evlat edinirdi ki bu bebekler aileler için ancak köle durumunda olabilirdi.

Akademik dünyanın ilk pedagoji eseri olarak kabul edilen “Emilé ya da Çocuk Eğitimi Üzerine”dir (Émileou de l’éducation) (Baltacıoğlu, 1925). Bu eserde Rousseau, ilk çocukluk döneminden başlayarak yetişkinliğine kadar hayali çocuğu Emilé’i eğitir; bir çocuğun doğal şartlarda nasıl davranış kazanacağını çeşitli örneklerle anlatmaktadır

Ailelerin çocukları ile ilgili karar alma, onları koruma ve kollama gibi davranış şekillerini geliştirmeleri, küçük adamlık ya da kadınlıktan farklı bir dönem olarak çocukluğa geçişi sağlamıştır.

Modern çocukluk paradigmasının, demokratik ilke ve değerler üzerinde yükseldiği düşünülmektedir.

Çocukluk sosyolojisi çalışmacıları, çocukluğun sosyal olarak nasıl inşa edildiklerini ve çocuğun anlayışının farklı sosyokültürel bağlamlarda değiştiğini kurarak, çocuğun bu kavramlarını sorunlu hale getirmişlerdir.

Erken dönem çocukluk sosyolojisinin en temel tartışma konularından biri sosyalizasyon teorisidir.

“Yeni” çocukluk sosyolojisi çalışmalarında çocuklar, toplumları etkileyebilen ve toplumdan anlam çıkarabilen sosyal aktörler olarak görülmektedir

Yeni anlayış, iki önemli teorik kavram ile bir mesafe kaydetmiştir. Bunlar: “Sosyal bir özne” olarak ve “nesilsel bir düzen” olarak çocukluktur.

Çocukluk bir sosyal analiz değişkenidir. Sınıf, sosyal cinsiyet ya da etnik köken gibi diğer değişkenlerden ayrı tutulamaz. Karşılaştırmalı ve kültürlerarası analiz, tekil ya da evrensel bir fenomenden çok, bir çocukluk çeşitliliğini ortaya çıkarır.