Çocukluk Kavramının Düşünsel Temelleri

Gareth Matthews’a göre çocukluk felsefesi, çağlar boyunca çocuklara yönelik davranışlardaki değişiklikleri, çocuklukla ilgili değişen kavramları, çocuklardaki bilişsel ve ahlaki gelişimi, çocukların haklarını ve çıkarlarını, çocuk otonomisini, çocukların ahlaki durumunu ve toplumdaki yerlerini incelemektedir

Matthews yeterli ve savunulabilir bir çocukluk felsefesinin en azından şu beş öğeyi içermesi gerektiğini savunur:

1. Çocuğun ne olduğuna dair bir kavrayış,

2. Çocukluğun metalarının ne olduğuna dair bir kavrayış,

3. Çocukluğa uygun bilişsel menfaatler ve hedeflerin neler olduğuna dair bir kavrayış,

4. Çocukların ahlaki kapasitelerinin ne olduğuna dair bir değerlendirme,

5. Çocukların haklarını ve sorumluluklarını, ebeveynlerin çocuklarına yönelik hakları ve sorumlulukları kadar anlayabilmemizi sağlayacak bir çerçeve

Çocukluk Felsefesi (Philosophy of Childhood) ve Çocuklar İçin Felsefe (Philosophy for Children [P4C]) birbirinden farklı alanlardır. “Çocukluk Felsefesi”, çocukluğun felsefi arka planıyla ilgili teoriler üretirken “Çocuklar İçin Felsefe” çocuklara okul öncesi dönemden itibaren felsefeyi öğretmek ve sevdirmek amacıyla kullanılan yöntemler ve araştırmalar bütünüdür.

Yakın bir döneme kadar çocukluk felsefesini, eğitim felsefesinin alt alanı olarak ele alma eğilimi yaygın olmakla birlikte (örn. Siegel, 2009) günümüzde çocukluk felsefesi -kapsamının da belirginleşmesiyle- özgün bir araştırma konusu ve alanı olarak kabul görmüştür.

Çocukluk felsefesi, çocuğun ve çocukluğun ne olduğuyla, tarihin ilerlemesiyle birlikte çocuğa ve çocukluk kavramına yönelik yaklaşımın nasıl değiştiğiyle ilgilenen disiplindir. Aynı zamanda çocuğun ahlaki ve bilişsel gelişimi, çocuk hakları, çocukluk ve otonomi, çocuğun toplumdaki yeri gibi konuları da ele alır

Centuries of Childhood: A Social History of Family Life (Çocukluğun Çağları: Aile Yaşamının Sosyal Tarihi) adlı eserinin bulunduğu sava göre özellikle Orta Çağ’da çocukluk tamamen yok sayılmakta ve çocuklar adeta küçük birer yetişkin olarak görülmekteydi.

Ariès, Orta Çağ’ın çocukluğu yok sayan yaklaşımıyla ilgili döneme ait kıyafetlerden, edebi eserlere değin kitabında çok sayıda örnek vermektedir. Ancak Ariès’in inceleme başlıkları arasında hem büyük önem verdiği hem de birçok tartışmanın etrafında şekillendiği başlık resim sanatıdır.

1382 yılına tarihlenen Legenda Aurea (Altın Efsane) adlı Orta Çağ kitabında yer alan ilgili çizimi British Library kataloglarından görüntülemeniz mümkün: (British Library, Royal MS 19 B. xvii, f. 14r.)

Rönesans’a geçişle birlikte gerçekçi çocuk resimleri görülmeye başlansa da dikkat çekici bir nokta olarak bu dönemde bir çocuğun portresine rastlamak neredeyse imkânsızdır. Ariès bunun iki sebebi olabileceğini iddia eder:

1. Çocukluk, kaydının tutulması gerekmeyen önemsiz bir evre olarak düşünülmektedir. 

2. Çocuk ölümlerinin günümüzden çok daha fazla olması sebebiyle hayatının başlarında yok olan çocuk, hatırlanmaya değmez.

Ariès’e göre Orta Çağ sanatı, Orta Çağ’da çocuğa yaklaşımı gözler önüne sermektedir ve düşünüre göre Orta Çağ’da çocuklar tıpkı resmedildikleri gibi küçük birer yetişkin olarak görülmektedir.

Antik Yunan kültüründe paideia, kente yani “polis”e ideal bir yurttaş olarak yetiştirilmek üzere özellikle çocukların eğitilmesi ve disipline edilmesi anlamına gelmekteydi.

Clarke’a göre Ariès’le paralel düşünen tarihçilerden Lloyd de Mause, The History of Childhood (Çocukluğun Tarihi) adlı eserinde Orta Çağ’da çocuklara yönelik yaklaşımın, onları sıklıkla ölüme veya sokağa terk etmekten ve onlara kayıtsız kalmaktan günümüzde çocuğa yönelik ilgi ve öneme doğru ilerlediğini ve dönüştüğünü savunur (Mause: 1976). Yine Clarke’ın bu çerçevede dikkat çektiği diğer bir düşünür olan Edward Shorter, The Making of the Modern Family (Modern Ailenin Teşekkülü) adlı eserinde “İyi annelik modernizasyonun bir icadıdır.” diyecek kadar ileri gitmiştir.  Bu bağlamda ele alabileceğimiz diğer bir tez ise Lawrence Stone’a aittir. Stone, The Family, Sex and Marriage in England 1500-1800 (İngiltere’de Aile, Cinsellik ve Evlilik 1500-1800) adlı eserinde on yedinci yüzyılın sonlarında dahi, aile içindeki ilişkilerin duygusal anlamda kopuk ve duygudan uzak olduğunu iddia etmiştir.

Bireycilik, bireylerin özgür eylemde bulunmasını toplumsal hareketin veya devlet kontrolünün üzerinde gören bir toplumsal kuramdır.

1500-1914 yılları arasındaki batılı ailelerdeki değişimi ve bu döneme yönelik kuramları inceleyen Michael Anderson, Approaches to the History of the Western Family 1500-1914 (Batılı Aile Tarihine Yaklaşımlar 1500-1914) adlı eserinde Clarke’ın değindiği türden savların savunucularını “Sentiments School” yani “Duygular Ekolü” adı altında ele almıştır.

Ariès’in çocukluk üzerine savlarını ortaya koyduğu günden itibaren onun düşüncelerini destekleyen düşünürler olduğu kadar, bu savları eleştiren düşünürler; Barbara Hanawalt, Ronald Finucane, Sally Crawford, Michael Sheehan, Nicholas Orme, Shulamith Shahar, David Hunt, Adrian Wilson, Linda Pollock ve benzeri pek çok isim Ariès’in çalışmalarını eleştirmiştir

Pollock’a göre geçmişte ailelerin çocuklarına bilinçli olarak kayıtsız kaldığı ve kötü davrandığı ve yine onları yetişkinlerden ayrı olarak ele almadıkları fikri sosyobiyolojik açıdan anlamsız görünmektedir. Zira sosyolobiyolojik açıdan bakıldığında özellikle insanlar gibi gelişmiş türlerde, hele de bu türlerin yavruları tamamen ebeveyn ilgisine muhtaç olarak doğarlarken ebeveynlerin yavrularına gerekli ilgiyi göstermemesi hem yavrularının hem kendilerinin hem de tüm türlerinin yok olmasına dahi neden olabilirdi. 

Altruizm, özgecilik olarak da adlandırılan, diğerlerinin iyiliğini çıkarsız ve hatta kendi zararına olacak şekilde önemsemek anlamına gelen terimdir.

Animizm, Latince anima kökeninden türemiş olup cansız nesneleri de canlı ve hareketli olarak görmek anlamına gelir. Çocuklarda ve özellikle ilkel dinlerde animistik düşünce tarzı yaygındır

Matthews, Aristoteles’in dört nedeni ile insanların çocukları algılayışı arasında bir bağ kurmaktadır. Bu bağlamda Aristoteles nedensellik ile ilgili kuramlarını özellikle Fizik ve Metafizik adlı eserlerinde tartışmaktadır.

Şu şekilde sıralanabilir: 1. Bu neden yapılmıştır? – Maddi Neden (Causa Materialis)

2. Bu kimin tarafından yapılmıştır? – Etken Neden (Causa Efficiens)

3. Bunu olduğu gibi yapan ve başka şey yapmayan nedir? Biçimsel Neden (Causa Formalis)

4. Bu ne için yapılmıştır? – Ereksel Neden (Causa Finalis)

Perspektifçilik, kişinin bakış açısına ve yorumlayışına göre algının, deneyimin ve akıl yürütmenin değişime uğradığını savunan ve herkes için geçerli değişmeyen bir hakikat olduğunu reddeden görüştür.

Pozitivizm, tüm bilginin kaynağında pozitif bilgi ve deneyimlerin yer alması gerektiğini; metafizik bilginin yanı sıra safi mantık ve safi matematik bilgilerin de bilginin kökeninde olamayacağını savunan kurama verilen isimdir.

Görecilik, diğer adıyla relativizm bilginin, hakikatin ve ahlakın kültürlere, tarihe ve toplumlara göre değişken olduğunu ve mutlak olmadığını savunan doktrinindir.