Çocuk Kavramına Tarih Açısından Bakış

Divan-ı Lügat-it Türk’te çocuğun dayak yemesine ilişkin bazı anlatımlara rastlanılmaktadır. “Ol oğlan kulakın ezitti”. (Kaşgarlı Mahmud, 2006) ya da “Oglan yuwıldı.=Çocuğu uslandırdı.” (Kaşgarlı Mahmud, 2006), “Oglanıg kötledi. = Çocuğa fenalık yaptı.” (Kaşgarlı Mahmud, 2006) şeklinde cümleler dikkati çekmektedir.

Çocuğa yönelik duyguların oluşumunda bugün olduğu gibi o gün de çevresel, kültürel değer yargıları ile tarihsel etmenler önemli rol oynamaktadır. Bu ifadelerden hareketle, XX. Yüzyıla gelindiğinde hâkim olan çocuk paradigması 3 temel unsura dayanmaktadır. • Çocuklar, biyolojik olarak yetişkinlerden farklı bir işleyişe sahiptirler. • Çocukların mutlak surette yetişkinliğe hazırlanması gerekir. • Çocukların yetişkinliğe hazırlanmasının sorumluluğu yetişkinlere aittir (Güçlü, 2016: 11-12).

Akika Kurbanı: Alnı boyalı ya da kınalanan bir koyun olan akika, çocuğu tanrının verdiği bir nimet olarak gören İslam anlayışında, “Şükür ve Şükran borcuna” karşılık yine tanrı adına kesilen kasaplık hayvanlara verilen addır. Araplar genelde onu erkek çocukları için keser.

Buradan da anlaşılacağı üzere çocuklar Ortaçağ Avrupa’sında tabii bir yük olarak görülmüşler, hatta XVIII. Yüzyılın sonuna kadar Avrupa’da en çok işlenen suç “çocuk cinayeti” vakaları olmuştur.

Antik Yunan’da çocukların eğitimi yaş anlamında iki aşama da değerlendirilmiştir. Bunun ilk aşaması, çocuğun yedi ile ondört yaş arasındaki temel eğitim verilen dönemidir. Bunu ondört ile onsekiz yaş arasındaki uzmanlık aşaması takip eder, ayrıca söz konusu eğitimde öncelikle matematik, geometri vb. konularında gence eğitim verilir. Klasik Dönemden itibaren ise Ephebos olarak adlandırılan, onsekiz yaşına gelen gençlerin, iki yıl müddetince askeri eğitim aldıkları sistem tüm bunların sonrasında devreye girer.
50

Aristoteles’e göre, M.Ö.4. Yüzyıl ortalarında Yunan eğitim sistemi iki temel üzerine kurgulanmıştır. Bunun ilki mental eğitim diğeri de fiziksel eğitimdir (Davidson, 1902: 6-7). Fiziksel eğitimi güç yerine güzellik, erdem, ruhun cesareti, doğruluğu ve vücudun güçlülüğü üzerine kurgularken, mental eğitimi aklın gücü, edebi eğitim ve müzik ile verilen talim olarak tanımlamıştır.

Sparta’nın eğitim anlayışında yaşa dayalı bir hiyerarşi sistemi de mevcuttur. Hatta okullarda çocuklar, bilinçli olarak küçük kaos ortamlarına sokularak, nasıl bir yöntem ile sorunların üstesinden gelecekleri dahi takip edilmiştir. Yaşanan kaos ortamında gösterdikleri tepkiler neticesinde de çocukların güçlü mü yoksa zaaf sahibi mi olduğu belirlenmiş, buna bağlı olarak ceza ya da ödül verilmiştir.

Sparta eğitim sisteminde çocukların temel ihtiyacı olan yazma ve hesap işleri ihmal edilmiştir. Bu yüzden de Sparta’da bilim felsefe pek fazla gelişmemiştir. Sparta’da kız çocukları bile sıkı bir askerî eğitime tabi tutulmuşlardır.

Çocukların eğitimi konusunda Maffeo Vegio tarafından kaleme alınan eserin adı nedir?
Maffeo Vegio (1406-1458) “Çocukların Eğitimi Üzerine” adlı eserinde bütün halk çocuklarının eğitiminden değil, yalnızca devlet hayatında seçkin bir yer tutmakla görevli hürlerin çocuklarının eğitiminden söz etmiştir.

New York’ta 1873’te çıkarılan “Çocuk Emeği ve Eğitim Kanunu” ile sanayi iş kolunda 10 yaş altı çocukların çalışması, 1886’da çıkan “Fabrika Kanunu” ile de 13 yaş altındaki çocukların fabrikalarda çalışması yasaklandı.

New York’ta 1873’te çıkarılan “Çocuk Emeği ve Eğitim Kanunu” ile sanayi iş kolunda 10 yaş altı çocukların çalışması, 1886’da çıkan “Fabrika Kanunu” ile de 13 yaş altındaki çocukların fabrikalarda çalışması yasaklandı.

Dünyada ilk çocuk mahkemesi ABD’de 1878’de; Avrupa’daki ilk çocuk mahkemesi ise İngiltere’de 1905’te kurulmuştur. Portekiz’de 1911’de, Japonya’da 1923’te, Yunanistan’da 1939’da kuruldu. Türkiye ise bu konudaki çalışmalarına 1945’te başlamış, ancak ilk çocuk mahkemesi 1987’de kurulabilmiştir.

1930 lardan itibaren çocuklar, Walt Disney tarafından tüketime sunulan ve büyük beğeni toplayan -yetişkin eşyalarının oyun versiyonları olmayan- doğrudan çocuklara hitap eden oyuncaklarla oynamaktadır. 1950’lerden itibaren ise Barbie ve G.I. Joe gibi oyuncaklar, televizyon reklamları aracılığıyla doğrudan çocuklara pazarlanmaya başlanmıştır.

İslamiyet öncesi Türklerde evlat edinme de önemli bir husustur. Evlat edinme de yabancı kavimlerden çocuk alınamazdı. Bunun sebebi soyun devamlılığını sağlayabilmekti. Evlatlığın yakın akrabadan alınması, boyların töresi gereği idi. Evlat edinme bir de savaşlar sırasında gerçekleşebilirdi. Savaşların ardından düşmanların bıraktığı çocuklar da evlat edinilebilirlerdi.

Geleneksel Doğu’da çocuk, bir an önce olgunlaşmak zorundadır. Bu anlamda, çocuğun en önemli ödevi “yetişkin olmak”tır. Bu da modern anlamda çocukluk döneminin ortaya çıkmasını geciktirmiştir. Bu pragmatist çocuk kültürünün nedenleri; toplumun savaşçı genç insanlara duyduğu ihtiyaç ve çocuklara, geleceğin toplumsal güvenceleri olarak bakılmasıdır.

Eski Yunan’dan itibaren Avrupa’da kız-erkek çocuk ayrımı söz konusudur. Örneğin Sokrates, yalnızca erkek çocuklara ders vermiştir. Platon, erkek ve kız çocukların, 6 yaşından sonra ayrılmalarını istemiştir (Doğan, 2000).

Eski Yunan geleneğinde, doğumda erkek çocuk olmasının istenmesi, erkek çocukların gelecekte çiftlikle ilgilenilmesi ve yaşlandıklarında ailelerine bakabilmeleri düşüncesidir (Russell, 1969). Bir erkek çocuk dünyaya geldiğinde insanlar evlerini zeytin yapraklarından yapılmış çelenklerle işlemişlerdir. Bu olimpiyatlarda zafer kazananlara takılan ve uğur getirdiğine inanılan bir tılsımdır.

Eski Türklerde erkek çocukları ifade ederken, “ataç” ifadesi kullanılmıştır. Ataç, büyüklük gösteren erkek çocuk anlamında kullanılırken, “anaç” ise küçükken, büyük anlayış gösteren kızlar için tercih edilen bir ifade tarzıdır (Kaşgarlı Mahmud, 1985).

Eski İran’da bakıldığında çocuk kültürünün, toplumsal inanç sisteminin etkisi altında olduğu görülür. Çocuk eğitimi, soylular ve halk arasında farklılık gösterir. Soylu çocuklar, sarayda yetiştirilirken, halk kesiminin çocukları, aileleri tarafından eğitilir.

Eski Hint’te farklı kasttan insanların gayrimeşru doğan çocukları kast dışına çıkarılır ve parya sınıfına sokulurlardı. Paryalar hiçbir kasta mensup olmayan, köy ve kasabaların dışında yaşayan, en aşağı seviyede görülen insan grubuydu.

Eski Çin’de, çocuklar hangi yaşta olursa olsun, anne babalarına sevgi ve saygı (duymasa da) göstermek ve atalarına ibadet etmekle yükümlüydü (Batır, 2000). Bunu yerine getirmeyenler cezalandırılırdı. Mesela anne-babasını aşağılayan çocuklar ölüme terk edilirdi. Babasını kasten öldüren bir evlat, işkence yapılarak katledilirdi (Demir, 2010).

Ancak son dönemde yaşanan talihsiz pandemi süreci bir bakıma ebeveynleri doğru bir davranışa da sürükleyerek, onları çocukları ile birlikte alışveriş merkezlerinin kapalı oyun alanları yerine belediyelerin açık hava oyun parklarına ve daha geniş kitlelerle sosyalleşmeye yöneltmiştir.