ÇOCUKLARI TANIMA VE DEĞERLENDİRME

Tanıma, bir nesne ya da özelliği, tanımlama ve çözümlemelere elverecek biçimde başkalarından ayırabilme durumu olarak tanımlanabilir. Bireyi tanıma ise bireyin hangi özelliklere, ne derece sahip olduğunu bilmektir. Örneğin ilkokula yeni başlayan bir öğrencinin kalem tutma becerisini belirlemek amacıyla öğretmenin öğrenciyi gözlemesi bir tanıma etkinliğidir.

Değerlendirme karar verme, yargıda bulunma, bir hüküm verme sürecidir. Değerlendirme, yapılan ölçme sonucunda elde edilen sonuçların bir ölçütle karşılaştırılarak elde edilen ölçümün değeri hakkında karar verme işlemidir. Bu bağlamda ölçme, değerlendirmenin ön koşuludur. Bir başka deyişle ölçme yapılmadan herhangi bir değerlendirme yapılamaz. Örneğin, Türkçe dersininin sınavından alınan puanın, dersin geçme barajıyla karşılaştırılarak öğrencinin dersten geçip geçemediğine, başarılı ya da başarısız olup olmadığına karar verme işi bir değerlendirmedir.

Değerlendirme karar verme, yargıda bulunma, bir hüküm verme sürecidir. Değerlendirme, yapılan ölçme sonucunda elde edilen sonuçların bir ölçütle karşılaştırılarak elde edilen ölçümün değeri hakkında karar verme işlemidir. Bu bağlamda ölçme, değerlendirmenin ön koşuludur. Bir başka deyişle ölçme yapılmadan herhangi bir değerlendirme yapılamaz. Örneğin, Türkçe dersininin sınavından alınan puanın, dersin geçme barajıyla karşılaştırılarak öğrencinin dersten geçip geçemediğine, başarılı ya da başarısız olup olmadığına karar verme işi bir değerlendirmedir.

Bireyi tanınmanın en önemli amacı, onun gelişimine ve çevresine uyum gösterebilmesine yardımcı olmaktır. Bireyin bulunduğu eğitim ortamlarından gerektiği biçimde ve yeterli düzeyde yararlanabilmesi için de bireyi tanımak gerekmektedir. Bu, hem birey hem de bireye yardım etemeye çalışan herkes için kolaylaştırıcı bir durumdur. Çünkü her birey kendine özgü özellikleri olan, biricik ve eşi bulunmayan bir varlıktır. Bu nedenle her çocuğun kendine özgü gelişim düzeyi, gereksinimleri, sorunları, istek ve beklentileri olduğu gibi üstün ve sınırlı yönleri de vardır.

Okul öncesi dönemde çocukları tanımak, değerlendirmek ve eğitim öğretim sürecini buna göre şekillendirmek oldukça geniş ve kapsamlı bir süreçtir. Bu sürecin en önemli parçalarından biri de öğretmendir. Çünkü öğretmen öğrenme-öğretme sürecinin planlayıcısı, uygulayıcısı ve değerlendiricisidir. Bu nedenle uygulanacak eğitim programının niteliği kadar bu programı uygulayacak öğretmenin niteliği de önemlidir. Bu süreçte öğretmen çocuğun gelişimsel özelliklerini ve bireysel farklılıklarını bilirse öğrenme deneyimlerini bu yönde planlayabilir, materyalleri gereksinimlerine göre seçebilir ve elde ettiği sonuçlara göre de programı tekrar yapılandırma şansı bulabilir

Çocukları tanımanın eğitim öğretimin niteliği bakımından birçok yansımasının olma- sı doğaldır. Bu nedenle çocukları tanımanın bazı yararları vardır (MEB, 2013a):

Çocukların gelişimsel özelliklerinin bilinmesi, yardıma ihtiyaç duydukları alanların ve güçlü yönlerinin tespit edilmesini sağlar.

Çocukların ihtiyaçlarını karşılayacak etkili ve kaliteli eğitim programlarının oluşturulmasını sağlar.

Çocukların özelliklerine uygun öğrenme yöntem, teknik ve araçlarının seçilmesi ve böylece etkili ve kaliteli öğrenme ortamlarının düzenlenmesine temel oluşturur.

Çocukların güçlü yönlerinin ve gelişmeye açık özel gereksinmelerinin erken yaşlarda fark edilerek desteklenmesini ve yönlendirilmesini sağlar.

Çocukların kendi kendilerini tanımalarına fırsat yaratarak bireysel ve sosyal farkındalıklarını geliştirir.

Çocukların gelişimlerindeki ilerleme ya da sapmaları ölçmeyi sağlar. Böylece çocuk hakkında bir profesyonel olarak aileleri bilgilendirmede güvenilir bir rehberlik hizmeti vermek mümkün olur.

Bireyin tanınması gereken özellikleri üç ana başlıkta toplanmaktadır. Bunlar; bireyin fiziksel ve biyolojik özellikleri, davranışsal özellikleri ve sosyo-kültürel ve ekonomik koşullarıdır (Yeşilyaprak, 2002).

Bireylerin fiziksel ve biyolojik gelişim hızları ve özellikleri birbirinden farklıdır. Bireyin boyu, kilosu, saç, göz ve ten rengi, cinsiyeti, beden biçimi gibi özellikleri, beden yapısındaki farklılıklar olarak açıklanmaktadır.

Bireylerin davranışlarının farklı olmasına neden olan bazı özelliklerin varlığından söz edilebilir. Bireylerin davranışsal özelliklerini belirleyen etmeler arasında ilgi ve yetenekleri; kişilik özellikleri; bilgi, beceri, başarı ve uyumları; duygusal durumları; alışkanlıkları ve arkadaş ilişkileri ile benlik algıları gibi durumlar sayılabilir. Bunların özellikle yaşamın başlangıç noktası sayılabilecek erken çocukluk döneminde daha da önemli olduğu söylenebilir.

Organizmanın herhangi bir gereksinimi gidermek için belli bir yönde etkinlik göstermesi eğilimi güdü olarak tanımlanmaktadır. Güdüler istenen ya da istenmeyen davranışların gerçekleşip gerçekleşmemesinin temel belirleyicilerindendir. Eğitim öğretim ortamlarındaki her bireyin güdülenmişlik düzeyi birbirinden farklıdır. Bireylerin öğrenme öğretme süreçlerindeki güdülenme düzeyleri arttıkça, sürece katılım ve başarı düzeylerinin de arttığı görülmektedir. Erken çocukluk döneminde, temelde ebeveynlerden ayrılma korkusunun yarattığı bir güdünlenme sorununun yaşanma olasılığı fazladır. Bu süreçte gerçekleştirilecek olumlu öğrenme yaşantılarının bu tür sorunlarla baş etmek için başvurulabilecek etkin bir yol olduğu söylenebilir.

Formal değerlendirme, standart değerlendirme, geleneksel değerlendirme ya da nesnel değerlendirme gibi kavramlarla da ifade edilmektedir (Özyenginer, 2006). Formal değerlendirme, öğrencilerin çeşitli alanlardaki (örneğin; bilişsel beceriler, duygusal gelişim, vb.) durumlarının, aynı yaş grubundaki diğer bireylere kıyasla nasıl olduğunu belirlemek amacıyla gerçekleştirilir. Formal değerlendirme sonuçları, engeli tanılamaya ve eğitim or- tamına yerleştirmeye yarayan bir değerlendirmedir. Bir başka ifadeyle çocuğu tanımaya ve eğitim ortamına yerleştirmeye hizmet eden formal değerlendirme, çocukların farklı gelişim alanlarındaki durumlarının kendi yaş grubundaki diğer çocuklarla karşılaştırıldığında nasıl olduğunu belirlemeyi amaçlamaktadır (Kırcaali İftar, 1998). Bu yönüyle formal değerlendirmede bireyin ölçülen öz becerilerinin bağımsız olarak değil, aynı yaş grubundaki diğer bireylerin becerileri dikkate alınarak yapılan karşılaştırmalı bir değerlendirme söz konusudur.

Çocukları tanıma ve değerlendirme; çocukla ilgili tüm bilgilerin objektif, esnek fakat tutarlı bir şekilde, çok çeşitli araçlar yardımıyla sistematik olarak toplama, kayıt altına alma ve bunları birbiri ile birleştirerek anlamlı ve güvenilir bir karar verme sürecidir (MEB, 2013a).

Çocukları tanıma ve değerlendirme süreci; çocukların gelişimlerini değerlendirme, davranışlarının temel nedenlerini belirleme ve programı değerlendirmenin yanında aile ile iş birliği ve aileye rehberlik etme konularında da önemli katkılar sağlamaktadır (Oktay ve Polat Unutkan, 2003).

Çocuk hakkında elde edilen bilgiler, çocukla uygun bir biçimde paylaşılmalıdır. Çünkü çocuğu tanımanın asıl amacı, çocuğun kendisine yardımcı olmaktır.

Bireyin tanınması gereken özellikleri üç ana başlıkta toplanmaktadır. Bunlar; bireyin fiziksel ve biyolojik özellikleri, davranışsal özellikleri ve sosyokültürel ve ekonomik koşullarıdır.

Birey yaşadığı değişim sürecinde sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan ailesinin ve çevresinin özelliklerinden doğrudan etkilenmektedir. Özellikle okul öncesi dönemde, çocuğun yaşamındaki en etkili sosyalleşme kurumu aile olduğundan, aileyle ilgili koşullar çocuk için daha da belirleyici olmaktadır. Bu bağlamda gelişimi etkileyen faktörler arasında yer alan ve “bireysel farklılık” olarak nitelendirilen özellikler şöyle açıklanabilir (Çalışandemir, 2014):

Aile yapısındaki farklılıklar

Ailenin eğitim anlayışı ve tutumlarındaki farklılıklar

Ailenin yaşadığı çevrenin olanakları

Ailenin sosyal, kültürel ve ekonomik durumundaki farklılıklar

Sosyo-kültürel ve ekonomik özellikler, aile yapısındaki farklılıklar, ailenin eğitim anlayışı ve tutumlarındaki farklılıklar, ailenin yaşadığı çevrenin olanakları ve ailenin sosyal, kültürel ve ekonomik durumundaki farklılıklar olarak gruplanabilir.

Elde edilen veriler kişisel yargılardan uzak ve nesnel olmalıdır.

Standart testler:

Yetenek Testleri,

Başarı Testleri,

İlgi Envanterleri,

Kişilik Testleri Tutum Testleri'nden oluşmaktadır

Kendini anlatma teknikleri:

Görüşme

Anket

Envanter

Problem Tarama Listeleri

Otobiyografi

Psikodrama

Oyun ve Oyun Terapisi

Arzu Listeleri'nden oluşmaktadır.

Gözlem, kontrole göre yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere ikiye ayrılır.

Yapılandırılmş/sistemli Gözlem: Yapılandırılmış/sistemli gözlem neyin nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğinin önceden planlandığı, amacın saptandığı ve belli kurallara uyarak yapılan gözlemdir. Gelişigüzel gözleme göre daha geçerli ve güvenilir bir gözlemdir.

Yapıılandırılmamş/gelişigüzel Gözlem: Bu gözlemde veriler/bilgiler neyin, nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğine ilişkin bir planın yapılmadığı, amacın saptanmadığı doğal bir ortamda rastlantısal olarak elde edilir.