ÇOCUKLARI TANIMA VE DEĞERLENDİRME

Değerlendirme karar verme, yargıda bulunma, bir hüküm verme sürecidir. Değerlendirme, yapılan ölçme sonucunda elde edilen sonuçların bir ölçütle karşılaştırılarak elde edilen ölçümün değeri hakkında karar verme işlemdir. Bu durumda sorunun cevabı ölçüm sonuçlarında dayalı karar vermedir. Diğer seçenekler bireyi tanıma ile ilgidir4

Bireyi tanınmanın en önemli amacı, onun gelişimine ve çevresine uyum gösterebilmesine yardımcı olmaktır. Bireyin bulunduğu eğitim ortamlarından gerektiği biçimde ve yeterli düzeyde yararlanabilmesi için de bireyi tanımak gerekmektedir. Bu, hem birey hem de bireye yardım etmeye çalışan herkes için kolaylaştırıcı bir durumdur. Çünkü her birey kendine özgü özellikleri olan, biricik ve eşi bulunmayan bir varlıktır. Bu nedenle her çocuğun kendine özgü gelişim düzeyi, gereksinimleri, sorunları, istek ve beklentileri olduğu gibi üstün ve sınırlı yönleri de vardır. Bu bağlamda bireyler arasındaki farklılıkları ortaya çıkarmak ve her çocuğun bu farklılıkları oluşturan özellikleri yönünden sürekli ve bütün hâlinde gelişmesine yardım etmek, bireyi tanımanın en temel amacıdır

Okul öncesi dönemde çocukları tanımak, değerlendirmek ve eğitim öğretim sürecini buna göre şekillendirmek oldukça geniş ve kapsamlı bir süreçtir. Bu sürecin en önemli parçalarından biri de öğretmendir. Çünkü öğretmen öğrenme-öğretme sürecinin planlayıcısı, uygulayıcısı ve değerlendiricisidir. Bu nedenle uygulanacak eğitim programının niteliği kadar bu programı uygulayacak öğretmenin niteliği de önemlidir.

Okul öncesi dönemdeki çocukları tanımanın birçok nedeni vardır. Ancak çocuğu tanımanın en temel amaçlarından biri çocuğunun kendisini tanımasına yardımcı olmaktır.

Çocuğun aile yapısındaki farklılıklar çocuklarda tanınması gereken sosyo-kültürel ve ekonomik yönler kapsamındadır. Çocuğu fiziksel özellikleri, öğrenme ve uyum güçlüğü çocuğun fiziksel ve biyolojik özellikleri kapsamında değerlendirilmektedir. Çocukların ilgi, yetenek ve duygusal durumları ise davranışsal özellikler arasında yer almaktadır.

Çocukları tanıma ve değerlendirmede şu ilkelere dikkat edilmelidir:

Verilen ilkelerden birinci ilkeye bakıldığında bilimsel açısından belli standartlara uygun olmaya vurgu yapılmaktadır. Oysa soruda bağlama özgü araç ve yöntemlerin kullanımıyla standart olma ilkesiyle çelişilmektedir.

Okul öncesi dönem çocuğunun gelişim ve eğitiminden sorumlu iki eğitim ortamı vardır. Bunlar çocuğun ailesi ile okul öncesi eğitim kurumlarıdır. Ancak okul öncesi eğitim kurumları ve ailenin bu eğitim sürecinde tek başına istenilen başarıyı elde etmesi pek mümkün değildir. Okul öncesi eğitim kurumlarında verilen eğitim ne kadar iyi hazırlanmış olursa olsun, aile tarafından desteklenmeği sürece etkili olmamaktadır. Yine aile çocuğun eğitim konusunda ne kadar istekli ve bilinçli olursa olsun, bu istek planlı ve programlı bir okul öncesi eğitimiyle desteklenmediği sürece etkisiz ve yetersiz kalacaktır. Bu nedenle tüm eğitim evrelerinde olduğu bir okul öncesi eğitim döneminde de okul ile aile arasında etkin bir işbirliğinin olması zorunludur.

Formal değerlendirmede aynı yaş gurubundaki bireylerin ölçülen öz becerilerini karşılaştırıp değerlendirme yapılır. Dolayısıyla doğru cevap budur. Alanyazında performans veya özgün değerlendirme olarak informal değerlendirme adlandırılmaktadır. Yine informal değerlendirmeler doğal ortamlarda ve rutin etkinlikler kapsamında yapılırak öğretim ve değerlendirme arasında da bağ kurulur. Portfolyo değerlendirme formal değerlendirme değil informal bir değerlendirmedir.

İlgi testi standart bir test türüdür. Görüşme, anket, envanter ve otorbiyografi ise kendini anlatma teknikleridir.

Kendini anlatma teknikleri içinde arzu listeleri aracılığıyla çocuklar, doyurulmamış gereksinimlerini, arzularını, gerginlik, sıkıntı ve sorunlarını, ifade edemediği duygularını, güdü ve umutlarını dile getirme olanağı bulmaktadır. Uzmanlar ve öğretmenler de bu yolla çocuğu çeşitli yönlerden tanıma fırsatı yakalayabilmektedirler.

Değerlendirme karar verme, yargıda bulunma, bir hüküm verme sürecidir. Değerlendirme, yapılan ölçme sonucunda elde edilen sonuçların bir ölçütle karşılaştırılarak elde edilen ölçümün değeri hakkında karar verme işlemidir.

Tüm bunları dikkate alarak, titizlikle yürütülen tanıma ve değerlendirme çalışmalarında bile çocuğu eksiksiz, kusursuz ve her yönüyle tanımak mümkün değildir. Çünkü insanın çok yönlü ve karmaşık bir yapısı vardır. Bu nedenle onun kişiliği ile ilgili kesin yargılara varmak ve bunların değişmeyeceğini düşünmek hatadır. 

Bireylerin davranışsal özelliklerini belirleyen etmeler arasında ilgi ve yetenekleri; kişilik özellikleri; bilgi, beceri, başarı ve uyumları; duygusal durumları; alışkanlıkları ve arkadaş ilişkileri ile benlik algıları gibi durumlar sayılabilir.

Birey yaşadığı değişim sürecinde sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan ailesinin ve çevresinin özelliklerinden doğrudan etkilenmektedir. Özellikle okul öncesi dönemde, çocuğun yaşamındaki en etkili sosyalleşme kurumu aile olduğundan, aileyle ilgili koşullar çocuk için daha da belirleyici olmaktadır. tek ebeveynle yaşamakta aileyle ilgili bir sosyo-kültürel özelliktir.

Bu sorunun yanıtı tek başına bir paragrafta bulunamaz. Bir değerlendirme sorusudur. Çok benzer özellikler göstermek çocukların çok boyutlu değerlendirmenin nedenlerinden biri olamaz.

Eğitimde, her bir öğrencinin ve sınıfın hazır oluş durumlarının saptanması, fiziksel ortamın, eğitim yöntemlerinin, personelin etkililik derecesinin belirlenmesi, eksikliklerin ve başarıların ortaya çıkarılması gibi çeşitli amaçlarla yapılan değerlendirme yöntemlerine gereksinim vardır. Değerlendirmede olması gereken bu çeşitlilik, her düzeydeki eğitim için gereklidir. Ancak okul öncesi eğitimde değerlendirmenin çok boyutlu olması daha kaçınılmazdır (Alkan ve Kurt, 1998). Çünkü okul öncesi dönem çocuklarının hızlı gelişmeleri, kendilerini tam ve doğru olarak ifade edememeleri ve bu yıllarda her alanda gösterecekleri gelişim özelliklerini ileriki yıllarda da kullanacak olmaları onların tam ve doğru olarak tanınmalarını ve değerlendirilmelerini gerektirmektedir (Mills, 1994).

Okul öncesi dönemde öğretmenden beklenen ve sahip olması istenen bazı özellikler vardır. Bu bağlamda okul öncesi öğretmeninden beklenen en temel nitelik çocuk gelişimi ve eğitimi konusunda yeterli akademik bilgi, beceri, tutum ve yeterliğe sahip olmasıdır.

Formal değerlendirme, standart değerlendirme, geleneksel değerlendirme ya da nesnel değerlendirme gibi kavramlarla da ifade edilmektedir (Özyenginer, 2006). Formal değerlendirme, öğrencilerin çeşitli alanlardaki (örneğin; bilişsel beceriler, duygusal gelişim, vb.) durumlarının, aynı yaş grubundaki diğer bireylere kıyasla nasıl olduğunu belirlemek amacıyla gerçekleştirilir.

İnformal değerlendirme, standart testler ve benzeri gelişim envanterleri ve başarı testleri dışında kalan hemen her türlü değerlendirme tipini içeren geniş bir değerlendirmedir. İnformal değerlendirme daha çok doğal ortamlarda (örneğin; sınıfta, oyun alanında, evde) ve rutin etkinlikler içinde (örneğin; grup etkinlikleri, oyun alanlarındaki sosyal etkileşim) gerçekleştirilir. Bu tür değerlendirmeler öğretim ve değerlendirme arasında doğrudan bağ kurulmasına hizmet eder.

İlgi envanterleri bireylerin hiçbir baskı veya zorlamaya maruz kalmadan herhangi bir uyarıcıyla ilgili beğenip beğenmeme, sevip sevmeme, hoşlanıp hoşlanmama, haz, keyif ve zevk alıp almama durumunu kendi özgür iradelerine göre yansıtan araçlardır.

Psikodrama, bireyin kendisini tanımayı, kendisine ve durumlara dışarıdan bakmayı, hayatın doğal seyri içinde yaşamla başa çıkma gücünü artırmayı amaçlayan bir paylaşım yöntemi olarak tanımlanabilir.