ÇOCUKLARI TANIMA VE DEĞERLENDİRME - Deneme Sınavı - 14

Etik sorun; bir davranışın iyi olup olmamasıyla ilgili tereddütlerin veya itirazların ortaya çıkma durumu.

Etik ikilem; kurala bağlanmamış durumlarda araştırmacının yaşadığı seçim sorunu.

Çocuklarla yapılan araştırmada dikkat edilmesi gereken konular:

Paradigma, herhangi bir alanda benimsenen yerleşik yazılı ve yazılı olmayan tüm kurallar, bir bakış ve dünyayı algılayış biçimi. Örneğin, çocuklarla yapılan araştırmalarda kimi zaman nicel yöntemlerin, kimi zaman nitel yöntemlerin, kimi zaman da her kullanımını içeren paradigmaların baskın olması gibi.

Fizyolojik Kuramlar

Bu kuram davranışların biyolojik ve fizyolojik temelleri ile ilgilenmektedir. Bu kurama yapılan en temel eleştiri insan davranışlarını ve kişiliğini açıklarken aşırı indirgemeci olmasıdır. Bu kuram insanların kişiliklerini ve hareketlerini biyolojik kökenlerinin şekillendirdiğini determinist [belirlemeci] bir biçimde savunmaktadır. Bu kurama dayalı araştırmalar çocukların beyin fonksiyonlarındaki değişime bakarak çocukların nasıl öğrendiklerini ve geliştiklerini anlamaya çalışmaktadır.

Psikodinamik Kuramlar

Bu kuramın temelleri Freud’un (1909) psikanalitik kurama ilişkin görüşlerine dayanmaktadır. Daha sonra Adler, Jung ve Erikson tarafından geliştirilen bu kuramda davranışı yöneten dinamikler ve dürtülerle ilgilenilmektedir. Bu kurama göre insan davranışları bilinç dışı güçler tarafından yönetilmektedir. Freud (1909) bu kuramı kullanarak ‘Küçük Hans’ diye bilinen bir durum çalışması gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada atlarla ilgili korkusu olan beş yaşındaki bir çocuğun, bu korkusunun gelişmesinde etkili olan bilinçaltı durumları ortaya çıkarmıştır. Bu kuram araştırma süreçlerinde çocukların bulundukları gelişim dönemlerini dikkate almayı öngörmektedir.

Gözlem, sergilenen durum ve davranış hakkında toplanan farklı türde bilgiler bütünüdür. Genellikle bu izleme sürecinde araştırmacının gözlem yaptığı çocuk veya grupla iletişim kurması beklenmez. Gözlem çalışmalarında veri toplayan gözlemcinin rolü gözlenen olaya tanıklık etmek ya da olayla ilgili olarak süreli kayıt tutmaktır. Her iki durumda da gözlemin bilimsel bir sorgulama aracı olarak kullanılabilmesi için bazı şartları yerine getirmesi beklenir.

Gözlemin Aşamaları

Çocukları tanıma amaçlı bir gözlemi planlamak ve gerçekleştirmek belirli aşamalardan oluşan birtakım süreçler gerektirir. Bu aşamalar aşağıda sıralanmıştır:

a. Değerlendirmenin konusu ve amaçlarının belirlenmesi
b. Gözlenecek çocukların, nesnelerin ve durumların tespit edilmesi
c. Gözlenmesi tasarlanan durumun gözlenebilir ölçütlerinin belirlenmesi

d. Gözlem ortamın (doğal veya yapay) seçilmesi

e. Gözlem biçiminin belirlenmesi

f. Eğer yapay ortamda gözlem gerçekleştirilecekse deney ortamının düzenlenmesi

g. Gerekiyorsa gözlenecek çocuklarla önceden iletişime geçilmesi ve gerekli yerlerden onayların alınması

h. Bir örnekleme stratejisinin belirlenmesi ve uygulanması

i. Gözlemin gerçekleştirilmesi ve alan (saha) notlarının ve/veya kayıtların sistematik olarak (saat, gün, hafta, ay, yıl) kaydedilmesi

j. Gözlemin sonlandırılması

k. Verilerin analizi

l. Bulguların düzenlenmesi ve raporlaştırılması.

Çocuk gelişiminde tanıma amaçlı gözlem yaparken gözlemcinin yapması gerekenler şu şekilde sıralanabilir:

1. Gözlem yönteminin temel ilkelerini kavramak.

2. Gözlem yapmak üzere hazırlanmak.

a. Hangi davranış ya da becerilerin gözleneceğine karar vermek.
b. Kimin gözlemci olacağına karar vermek.
c. Hangi öğrencilerin ne zaman gözleneceğine ilişkin bir örneklem planı yapmak.

d. Gözlemcileri eğitmek.

3. Gözlemi gerçekleştirmek. İyi bir gözlemci olabilmek için her bir öğrencinin belirlenen davranışı hangi sıklıkla ve hangi nitelikte gerçekleştirdiğini belirlemek gerekir.

4. Gözlem verilerini açık ve anlaşılır bir dille özetlemek.

a.Her bir öğrenci ya da gruba geri bildirim vermek.

b. Öğrencilerin gözlem verilerini anlamasına yardımcı olmak.

c. Öğrencilerin kendi davranışlarına ilişkin öz değerlendirme yapmasına ve gelecekte neleri geliştirmeleri gerektiğine karar vermelerine yardımcı olmak.

Çocukların yaşamındaki önemli ve belirleyici olaylara yönelik yapılan gözlemleri betimlemek üzere tutulan kısa notlara Anekdot Kaydı denir. Anekdot kaydına konu olacak davranışları belirlerken daha önce gerçekleştirilen yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış (informal) gözlemler göz önünde bulundurulmalıdır. Bu şekilde her bir çocuk için önemli olduğu düşünülen davranış belirlenebilir ve anekdot kaydı tutmaya başlanabilir.

Bir anekdot kaydının ne kadar uzun olacağına ilişkin kesin bir kural yoktur. Önemli olan, gözlenen ve çocuğun gelişimini değerlendirmek için anlamlı olduğu düşünülen davranışın tüm boyutlarıyla betimlenmesidir. Ancak genellikle bir ya da iki paragraf uzunluğunda bir anekdot kaydı yeterli olur. Gazetecilikte kullanılan bir kural olan 5N-1K (Ne, Nerede, Ne Zaman, Nasıl, Neden, Kim) kuralı öğretmenler tarafından anekdot kayıtları geliştirirken kullanılabilir (Nicolson ve Shipstead, 2002).

Çocukları tanıma ve değerlendirmede sıklıkla kullanılan bir gözlemsel teknik olarak anekdot kayıtları, bazı sınırlılıklara da sahiptir. Bunlar şu şekilde belirtilebilir:

• Hangi davranışın gözlenmesi gerektiğine karar vermek zor olabilir.
• Gözlenen davranışın unutulmadan ve kısa bir süre içinde kayıt edilmesi gerekir.
• Gözlemcinin çocuğa ilişkin önceki deneyimleri nesnelliği olumsuz yönde etkileyebilir.
• Kaydedilen davranışlarda örneklem hatası yanlış değerlendirmelere yol açabilir.

• Bir gün içindeki çok kısa bir kesitten alınan gözlem sonuçları yanıltıcı olabilir.

• Öğretmen dışında başka bir yetişkinin de gözlemlere katılması gerekebilir.

Anekdot kayıtları, öğretmenlerin çocuklara ilişkin gözlemlerinin ayrıntılı kayıtlarını içermesi nedeniyle çocukları tanıma ve değerlendirmede oldukça önemli bir tekniktir. Bir teknik olarak anekdot kayıtlarının, diğer tekniklere göre bazı üstünlükleri vardır. Bu üstünlükler şu şekilde sıralanabilir:

• Kullanımı kolaydır. Herkes tarafından kullanılabilir.
• Ürüne değil sürece odaklanmayı sağlar.
• Kısa anekdot kayıtları dahi verimli olabilir.
• Hem öğretmen hem de yardımcı öğretmenler tarafından kullanılabilir. • Aynı anda birden fazla çocuk gözlenerek notlar alınabilir.

• Öğretmen aynı anda gözlenen etkinliğe aktif olarak katılabilir.
• Gözlenen davranış, olaydan kısa bir süre sonra da kayıt edilebilir.
• Çocuğun gelişimindeki önemli aşamaların belgelenmesini sağlar.
• Çocuğun gelişimine ilişkin geçmişe dayalı karşılaştırmalar yapmaya olanak tanır.

• Velilerle ve okul yönetimiyle bilgi paylaşımına temel oluşturabilir.
• Resmi işlemlerde kanıt olarak kullanılabilir.
• Çocuk gelişimine uygun betimsel veriler sağlar.
• Portfolyonun önemli bir parçasını oluşturur.

Sistematik gözlem formları, anekdot kayıtlarına benzerlik gösteren ve çocuğun belirli bir alandaki gelişimini izlemek için önceden tasarlanmış planlı gözlem sonuçlarının tutulduğu değerlendirme araçlarıdır. Anekdot kayıtlarından ayrıldığı en önemli nokta, sistemli ve planlı bir çaba olmasıdır. Anekdot kayıtlarının ise önceden planlanmasına gerek yoktur ve genellikle bir çocuğun gelişim aşamalarında belirleyici olabileceği düşünülen bir durumla karşılaşılınca kullanılır.

Çocukları tanıma ve değerlendirme; çocukla ilgili tüm bilgilerin objektif, esnek fakat tutarlı bir şekilde, çok çeşitli araçlar yardımıyla sistematik olarak toplama, kayıt altına alma ve bunları birbiri ile birleştirerek anlamlı ve güvenilir bir karar verme sürecidir (MEB, 2013a).

Çocukları tanıma ve değerlendirme süreci; çocukların gelişimlerini değerlendirme, davranışlarının temel nedenlerini belirleme ve programı değerlendirmenin yanında aile ile iş birliği ve aileye rehberlik etme konularında da önemli katkılar sağlamaktadır (Oktay ve Polat Unutkan, 2003).

Çocuk hakkında elde edilen bilgiler, çocukla uygun bir biçimde paylaşılmalıdır. Çünkü çocuğu tanımanın asıl amacı, çocuğun kendisine yardımcı olmaktır.

Bireyin tanınması gereken özellikleri üç ana başlıkta toplanmaktadır. Bunlar; bireyin fiziksel ve biyolojik özellikleri, davranışsal özellikleri ve sosyokültürel ve ekonomik koşullarıdır.