ÇOCUK VE OYUN

Örnek olayda verilen durumda serbest zamanda çocuklar ölçme çalışmaları kapsamında aynı kavramdan bahsettiklerini düşünerek kendi deneyimlerinden örnekler sunup karşılaştırmalar yaparken ağırlık, boy, beden ve büyüklük kavramlarını iç içe kullanmışlardır. Yardım istedikleri öğretmenin tepkisi her ne kadar matematiksel bir kavramın doğru kullanımı açısından model olma olarak tanımlanabilse de örnekteki motivasyonu yüksek çocuklar için günlük yaşantıları ile ilişkilendirebilecekleri anlamlı, bütünleştirilmiş, yaparak yaşayarak öğrenme imkanı sunabilecek güzel bir fırsatın kaçırılmasına neden olmuştur.  Serbest oyunu çocukların enerjilerini boşalttıkları, akranlarıyla etkileşim neticesinde yalnızca sosyal, duygusal ve dil gelişimlerini destekleyen bir etkinlik olarak gören ve bu süreçte öğretmenin pasif bir rol üstlenmesi gerektiğine inanan bir öğretmen örneğimizdeki gibi sınırlı bir müdahalede bulunacaktır. Serbest oyunun potansiyelinin farkında olan bir öğretmen ise çocukların günlük yaşantılarından esinlenerek gerçekleştirdikleri bu anlamlı fakat kavram karmaşaları içeren etkinliği bir fırsat olarak görecektir. Her bir çocuğun karşılaştırma çabasında aslında farklı matematiksel kavramlardan bahsettiğine dikkati çekip oyun esnasında ortaya çıkmış bu yakınsal gelişim alanında çocuklara ihtiyaç duydukları desteği sağlayacaktır. Bu açıklamalardan yola çıkarak örnek olaydaki öğretmenin çocuklara verdiği cevapta doğru kavramı kullanmasına rağmen çocukların yaşadığı kavram kargaşasından yola çıkarak oyun yoluyla bu kavram kargaşasını giderecek desteği sağlamamış, oyun sırasında sınırlı ve pasif bir rol üstlenmiştir.

Elif ve Mehmet öğretmenlerin serbest oyun zamanında üstlendikleri rolleri anlamak için Piaget ve Vygotsky'nin yaklaşımlarına bakmakta fayda vardır. Piaget'in anlayışına göre kolaylaştırıcı olarak görülen öğretmenin görevi, eğitim ortamını çocukların öğrenmelerini desteklemek üzere hazırlamak olarak tanımlanır. Piaget’nin öğretmenin rolünü uyaranlarla dolu zengin bir ortam ve etkinlikler hazırlamakla sınırlayıp sonrasında öğretmenin daha çok pasif izleyici rolüne çekilmesini beklemesi oyun esnasında ortaya çıkan öğrenme fırsatlarının kaçırılmasına neden olduğu gerekçesiyle eleştirilmektedir. Piaget’nin izinde giden programlarda her ne kadar çocuklar mutlu ve etkinliklerle meşgul olsalar da öğretmenleriyle etkileşimleri, oyun etkinliklerinin niteliği ve yaratıcı keşifler yapmalarını sağlayan çalışmaları sınırlı kalır.

Vygotsky için oyunu diğer etkinliklerden farklı kılan en temel özellik oyun esnasında çocukların hayalî bir durum yaratmasıdır. Oyun yakınsal gelişim alanını oluşturur ve çocuğun gelişim basamaklarını tırmanmasını sağlar. Vygotsky, oyunun çocuk için amaçsız bir etkinlik olduğu fikrine karşı çıkar. Hatta herhangi bir amaç içermeyen etkinliklerin çocuklar için hiç bir cazibe taşımadığını ifade eder. İçsel motivasyonla kendi yaşantılarını temel alarak belirli bir amaçla ve zamanla daha sıkı kurallar uygulayarak oyun gerçekleştirilir. Günlük yaşantıda karşılaşılan kavramlara hayalî bir ortamda yer verilmesi kavram gelişimini destekler. Öğrenme ve gelişimin sosyal etkileşim boyutuna vurgulama yapan Vygotsky’nin yakınsal gelişim alanı kavramı öğretmeni bu pasif rolden çıkarıp daha aktif olmaya teşvik etmesi itibariyle genel kabul görür. Yakınsal gelişim alanı, çocuğun bağımsız olarak problem çözebildiği mevcut gelişim düzeyiyle bir yetişkin veya daha yetkin akranlarıyla etkileşimi neticesinde gerçekleşebilecek potansiyel gelişim düzeyi arasındaki mesafe olarak tanımlanır. Yani, ortamdaki diğer kişilerle etkileşim esnasında birey yalnızken gerçekleştirebileceğinden çok daha iyi, kendi kapasitesinin üstünde bir performans sergiler. 

Bu bilgilerden yola çıkarak Piaget'in yaklaşımını benimsediği için Mehmet öğretmenin, öğrencilerinin oyun sürecine aktif bir şekilde katıldığını söyleyemeyiz.

3-5 yaş arası çocuklar, yavaş yavaş, yeni beceriler kazandıkça, farklı düzenlemelerle sunulan daha fazla sayıda nesneyi dokunmadan da saymaya başlarlar.Çocukların, kaç tane sorusunun cevabının, nesneleri sayma esnasında söyledikleri son rakam olduğunu (kardinallik ilkesi) öğrenmeleri gerekir. Nesne sayısını sınırlı tutmak kaydıyla 3 yaşındaki pek çok çocuk bu beceriyi öğrenebilir. Bu durumda çocuk en az 3 yaşındadır.

Dört-sekiz yaş çocuklarının şekillerden kompozisyon yaratma becerilerinin gelişimsel basamakları şöyledir:

Örüntüyü fark etme, devam ettirme ve örüntü oluşturma becerilerini desteklemek için öğretmenlerin 0-3 yaş grubunda ritim ve hareket örüntüleri, sonra renk odaklı örüntüler, arkasından rengin sabit tutulup şekil ve büyüklüğe dayalı örüntüler, sonra farklı renklerin de katılımıyla daha karmaşık örüntüler oluşturma çalışmaları sunmaları gerekir. Tekrarlayan örüntü modellerinde örüntünün fark edilebilmesi için çekirdek birimin (örneğin AB) en az bir kere tekrarlanmış olarak (ABAB) sunulması şarttır. İlk çalışmalarda örüntü ögelerinin sayısı iki ile sınırlı tutulmalı çocuklar deneyim ve beceri kazandıkça öge sayısı artırılmalıdır.

Kavramsal bilginin gelişimi sırasında kavram yanılgıları sıklıkla oluşabilir. Yetişkinlerin, çocukların kavram yanılgılarını yanlış bilgi olarak değil de çocukların kendi kişisel deneyimlerine dayalı olarak geliştirdikleri bir hipotez olarak ele alıp bu hipotezlerini test edebilmeleri için onları yönlendirmeleri ve bilimsel süreçler çerçevesinde hipotezlerini tekrar gözden geçirip yeni çıkarsamalarda bulunacakları ve sürecin sonuçtan daha önemli tutulduğu deneyimleri yaşamalarını sağlamaları gerekir. Öğretmenlerin çocuklarla etkileşimlerinde bilimsel bir dil kullanarak model olmaya dikkat etmeleri ve “Neden öyle olduğunu düşünüyorsun?”, “Bu fikrini nasıl test edebiliriz?” gibi sorularla çocukları hipotezlerini test etmek üzere araştırma yapmaya teşvik etmeleri kavram yanılgılarının düzeltilmesine yardımcı olacaktır. Bilimsel bir dil kullanımı ve uygun sorularla yönlendirmeler, ayrıca, küçük yaş gruplarında sıklıkla görülen olguları sihirle açıklama ve antropomorfizm, yani canlı ve cansız varlıklara insan özellikleri yükleme, gibi bilimsel kavram gelişimini ketleyici eğilimleri de engelleyecektir.

Çok küçük çocuklar için bilimsel süreçlerin tamamını gerçekleştirmek pek mümkün olmaz. Araştırma çalışmalarını öncelikle gözlem, sınıflama, sorular sorma ve hipotez geliştirmeyle gerçekleştiren çocuklar bilişsel becerileri geliştikçe tahminde bulunma, planlama, yorumlama ve iletişim süreçlerini de içeren planlı bilimsel çalışmalar icra etmeye doğru bir ilerleme gösterirler.

Çocukların canlılara yönelik faydalı ve zararlı eylemleri fark etmesi

Çevre ve canlılara saygı göstermesi gibi etik kazanımlar 3-5 yaş grubunda gerçekleşir.

Matematik öğretiminde araştırmacı yaklaşımda kısmi rehberlikli keşif yoluyla öğrenme yöntemi kullanılır. Projeler, problemler, günlük hayattan durumlar, etkinlikler, deneyler, matematik oyunları vs. üzerinde çalışılır. Çocukların matematik öğrenmeye ve uygulamaya ihtiyaç duyacakları durumlar yaratılır.

Açık uçlu soruların amaçları şöyledir:

Kapalı uçlu sorular şu amaçlarla sorulabilir:

Uyumsama; potansiyel davranışlar için yeni şema ve zihinsel örüntülerin oluşturulması ya da yeni bilgilerin eklenebilmesi için var olan şemaların esnetilmesi ve değiştirilmesidir. Yeni bir şema oluşur ya da var olan şemalarda değişiklik yapılır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Öğretimin, programda yer verilen temel kavram ve becerilerle sınırlandırılmış olarak yürütülmesine tünel yaklaşımı denir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kardinallik ilkesi; nesnelerin sayılmasında en son sayılan nesne için söylenen sayının toplam nesne sayısını göstermesidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Saymaya ilişkin dört farklı boyut üzerindeki beceriler farklı deneyimlerle kazanılır. Öncelikle küçük sayılarla başlar ve gittikçe daha büyük sayılar içerir, ayrıca niteliksel olarak farklı basamaklar izler. Örneğin, önceleri somut nesneleri sayan (algısal basamak) bir çocuk sonraki aşamada mevcut nesnelerin üzerine hayalî sayıda nesne
eklemesi yapabilir (hayalî basamak) ve ileriki aşamada ise sayısal örüntülere dökerek doğrudan sayılar üzerinde işlem yapabilirler. Doğru cevap C seçeneğidir.

Dört yaşındaki çocuklar grupları sayarak elde ettikleri rakama dayalı olarak hangi grupta daha çok nesne olduğuna yönelik çıkarsama yapabilirler. Doğru cevap E seçeneğidir.

Çocukların öncelikle 2 boyutlu ve sonrasında 3 boyutlu şekilleri öğrenmeleri hedeflenir. Kare, üçgen, daire, dörtgen, dikdörtgen, altıgen ve yamuk gibi 2 boyutlu şekillerle küre, küp ve silindir gibi 3 boyutlu şekilleri tanımaları ve özelliklerini tarif edebilmeleri, akabinde bu şekilleri içinde bulundukları ortamdaki nesnelerde görmeye çalışmaları, sonraki aşamada öğrendikleri bu şekilleri kullanarak yeni şekiller üretmeleri, ileriki aşamada ise simetriyi dikkate alarak şekillerden desen oluşturmaları erken çocuklukta geometri hedefleri arasında önemli yer tutar. Doğru cevap D seçeneğidir.

İkame kullanma basamağında çocuklar şekilleri oluşturan alt şekilleri, küçük şekilleri bir araya getirerek şekil oluşturabilirler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Hipotez oluşturma; gözlemlerini ya da bir durumun neden gerçekleşmiş olabileceğini açıklamak için mevcut bilgileri kullanma anlamına gelmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Çocuklar; okul öncesi fen eğitimi alt alanlarından bilimin doğası kapsamında nesne, organizma ve olaylarla ilgili olarak fikirler ve açıklamalar sunar. Bilimsel araştırmaların neden, acaba, nasıl gibi açık uçlu sorular sormayı gerektirdiğini fark eder. İyi nedenler sunduğunda fikirlerinin kabul edilme ihtimalinin daha yüksek olduğunu fark eder. Doğru cevap E seçeneğidir.

Öğretmen katalizör rolüyle çocukların sahip oldukları problem çözme ve düşünme becerilerinin farkına varmalarına yardımcı olarak onları kendi zihinsel güçlerini kullanmaya teşvik eder. Doğru cevap C seçeneğidir.