ÇOCUK VE OYUN

Oyunu kolaylaştırıcı öğretmen
rolleri:
• İzleyici
• Ortam yöneticisi
• Oyun arkadaşı
• Oyun lideri
Oyun sürecinde olumsuz
öğretmen rolleri:
• Oyuna katılmayan
• Oyun yöneticisi
• Oyunu yeniden yönlendiren

Öğretmen diğer rolleri benimsemeden önce izleyici rolünü üstlenmeli;bu süreçte
yaptığı gözleme göre çocukların oyunlarını devam ettirmek ya da geliştirmek amacıyla ancak gerekli gördüğü durumlarda diğer rolleri benimsemelidir.

İzleyici rolünün birkaç avantajı bulunmaktadır. Öncelikle, öğretmenler oyuna ilgi göstererek çocukların oynadıkları oyunun önemli olduğunu düşünmelerini sağlamaktadırlar. İkinci olarak ta, izleyici olma rolü gözlemi içerdiği için çocukların oyunları hakkında bilgi
vermektedir.

Liderler oyun senaryosunu genişletmeye yönelik hareket ettikleri için oyun sürecini etkilerler.Öğretmenler genellikle bu rolü çocuklar kendi başlarına oyunu başlatmakta zorlandıklarında ya da devam eden bir oyuna yönelik ilgi azalmaya başladığında üstlenirler

Öğretmenlerin açık oyun alanında dört farklı rolü vardır; denetleme (süpervizyon), gözlem, dolaylı stratejiler ve direkt (doğrudan, dolaysız) stratejiler

Sembolik oyunun daha karmaşık formu olan ve sosyal boyutu da içeren sosyo-dramatik oyun, iki ya da daha fazla çocuğun birlikte oynadığı mış gibi oyunlar olarak tanımlanmaktadır

Aynı anda çok sayıda çocuğun dramatik oyun merkezinde olması yoğunluk yaratacağından o merkezde oynayan çocuk sayısı belirlenmelidir

Tırmanma yapıları, denge tahtası, çeşitli büyüklükteki toplar, ip,
çemberler, bowling seti, bisikletler, su masası, kum havuzu gibi materyaller çocukların kaba motor oyunlarını destekleyicidir. İnce motor becerilerinin ve el-göz koordinasyonun gelişimini desteklemek için boncuklar, yapbozlar, legolar gibi materyaller sağlanabilir

Tırmanma yapıları, denge tahtası, çeşitli büyüklükteki toplar, ip,
çemberler, bowling seti, bisikletler, su masası, kum havuzu gibi materyaller çocukların kaba motor oyunlarını destekleyicidir. İnce motor becerilerinin ve el-göz koordinasyonun gelişimini desteklemek için boncuklar, yapbozlar, legolar gibi materyaller sağlanabilir

Ortam düzenleyiciler rolünü benimseyen öğretmenler izleyici rolünde olduğu gibi
oyuna aktif olarak katılmazlar. İzleyici rolünden farklı olarak, ortam düzenleyiciler çocukların oyuna hazırlanmalarında aktif rol alabilmekte ve oyun esnasında yardım edebilmektedirler

Enz’in (1993) öğretmenlerin çocukların oyunlarındaki rolleriyle ilgili yaptığı çalışması sonucunda ortaya koyduğu izleyici, ortam yöneticisi, oyun arkadaşı, oyun lideri, yönetici ve katılmayan/güvenliği sağlayıcı rolleri okul öncesi eğitimi oyun alan yazınında yaygın bir şekilde kabul görmektedir. Johnson, Christie ve Wardle (2005) ise bu öğretmen rollerine “izleyici ve yeniden yönlendiren” rollerini de dahil etmiş ve bu rolleri kolaylaştırıcı ve olumsuz roller olmak üzere iki kategoriye ayırmışlardır. Kolaylaştırıcı roller arasında izleyici, ortam yöneticisi, oyun arkadaşı ve oyun lideri yer almaktadır. Olumsuz olanlar ise oyuna katılmayan, oyun yöneticisi ve oyunu yeniden yönlendiren rollerinden oluşmaktadır.

İzleyici. İzleyici rolünü benimseyen öğretmenler oyun alanına girmeden yakın bir yerde durur, çocukları oynarken izler, başını sallama gibi sözel olmayan onaylayıcı davranışlarda bulunur ve ara sıra yorum yapmaktadırlar. İzleyici rolünde öğretmen devam eden bir oyuna katılmadığı gibi devam etmekte olan oyunu bozucu ya da niteliğini arttırıcı müdahaleler de yapmamaktadır.

Örnek incelediğinde; öğretmen, çocukların oyunlarını izleyerek oyunlarına ilgi gösterdiği ve değer verdiği mesajını iletmektedir. Öğretmen izleme rolünü üstlenerek çocukların öğretmen desteğine ihtiyaçları olmadığını gözlemlemiş ve bu da oyunlarına gereksiz yere müdahale etme ya da yönlendirme gibi olumsuz rolleri üstlenmesini engellemiştir.

Öğretmenin oyunu bu tür bir yeniden yönlendirme girişimiyle çocukların oyunu son bulmuştur. Ayrıca, çocuklar geriye sayma becerisini onlara anlamlı gelecek bir şekilde öğrenmek yerine ezberlemek zorunda kalmışlardır. Öğretmenler serbest oyun sürecinde sayılar, renkler, kavramlar gibi akademik bilgileri öğretmek amacıyla oyun sürecini sonlandıracak şekilde müdahalede bulunarak kendi amaçlarını çocuklara dayatmak yerine çocukların oyunlarını seçme ve kontrol etmede güç sahibi olmalarını desteklemelidirler.

Direkt stratejiler: Bu stratejiler; yaralanmaları engelleyici müdahaleleri, güvenlik ile ilgili kuralları pekiştirme ve çeşitli açık alan oyunlarını öğretmeyi içermektedir. Açık alan oyunları arasında kovalamaca, sek sek, çocuklara toprağı hazırlama ve tohum ekmeyi öğretme, sanat etkinlikleri yapma, fen projeleri ve matematikle ilgili problem çözme oyunları yer alabilir.

Gözlem: Açık oyun alanında yapılan gözlemler yoluyla öğretmenler hem oyun alanının işlevselliği hem de çocukların sergiledikleri davranışlar hakkında ayrıntılı bilgiler edinebilmektedirler. Oyun alanlarının gözlemlenmesiyle şu doğrultudaki sorular yanıtlanabilir; Oyun alanına materyal eklenmeli mi? Çocuklar beraber oynayabiliyorlar mı? Sınıf içinde zorluk çeken çocuklar oyun alanında da zorlanıyor mu? Ortam değişikliği çocukların davranışlarını olumlu etkiliyor mu? Çocukların açık hava oyun alanında hoşlandığı etkinlikler sınıf içinde derinleştirilebilir mi?

FARKLI OYUN TÜRLERİNİ DESTEKLEME
Oyunu desteklemek için öncelikle yetişkinlerin iyi birer gözlemci olması gerekmektedir. Öğretmen oyun sürecinde çocukların oyunlarını gözlemlemeli ve değerlendirmelidir. Oyunu değerlendirme öğrenme merkezlerini inceleme ve bu merkezlerde ortaya çıkan oyunları gözlemlemeyi içermektedir. Oyun yoluyla değerlendirme yaparken çizelgeler ve kontrol listeleri kullanılabilir. Bir çizelge yoluyla öğrenme merkezlerinin gözlemlenmesi hangi merkezlerin daha sıklıkla tercih edildiğine dair bilgi sunmakla beraber oyunun niteliği hakkında bilgi vermemektedir. O nedenle, çocukların oyunları kontrol listeleri kullanılarak daha ayrıntılı bir şekilde gözlemlenmelidir.

Bu alanın etkili kullanımını desteklemek için dikkate alınması gereken unsurlar;
• Çocukların yetişkin rollerini denemelerine izin verilmelidir.
• Aynı anda çok sayıda çocuğun dramatik oyun merkezinde olması yoğunluk yaratacağından o merkezde oynayan çocuk sayısı belirlenmelidir.
• Tüm çocukların dramatik oyun alanına katılma fırsatını elde edebilmesi için bu alan gözlemlenmelidir. Gözlem sürecinde çocukların hangi materyallerle, nasıl ve kiminle oynadıklarına odaklanılmalıdır.
• Araç-gereçler, çocukları da bu sürece dahil ederek, çocukların ihtiyaçlarına göre değiştirilmeli ve farklı kültürleri yansıtan araç-gereçlere yer verilmelidir.
• Cinsiyet ayrımına yol açacak araç-gereçler sınırlandırılmalıdır.
• Çocukların oyununu desteklemek için ihtiyaçları olan her hangi bir materyali sınıfın diğer merkezlerinden alıp kullanmalarına izin verilmelidir. Örneğin, alışverişle ilgili bir oyunda sanat köşesindeki kağıtları kullanarak para yapmalarına izin verilmelidir.
• Mümkün olduğunca çocukların problemlerini kendilerinin çözmelerine izin verilmelidir.
• Çocukların dil becerileri ve yaratıcılığı desteklenmelidir.

Yapı-inşa oyunları çocukların materyalleri ve nesneleri kullanarak bir şeyler oluşturdukları ve inşa ettikleri amaçlı oyunlardır. Bu oyunlarda çocuklar materyalleri ve nesneleri kullanarak başka şeyler yaratırlar. Çocukların kum masasında kumdan şato yapmaları, oyun hamurlarından meyveler yapmaları ya da çubukları, blokları kullanarak kale yapmaları bu tür yaratıcılığa örnek olarak verilebilir. Yapı-inşa oyunları, çocuklar bloklarla bir bina inşa ettikleri ya da kil ile bir heykel  yaptıkları örneklerde olduğu gibi çocukların ne yaptığını tanımladığı için betimleyicidir.

Tırmanma yapıları, denge tahtası, çeşitli büyüklükteki toplar, ip, çemberler, bowling seti, bisikletler, su masası, kum havuzu gibi materyaller çocukların kaba motor oyunlarını destekleyicidir. İnce motor becerilerinin ve el-göz koordinasyonun gelişimini desteklemek için boncuklar, yapbozlar, legolar gibi materyaller sağlanabilir. Eşleştirme, sıralama gibi becerileri içeren kart oyunları, geometri tahtası, takmalı çıkarmalı parçaları olan oyuncaklara da yer verilebilir.

Sosyo-dramatik oyunda, yapı-inşa oyunlarında ve fiziksel oyunlarda eğer çocukların materyal, kostüm, uygun alan gibi ihtiyaçları varsa öğretmenin “ortam düzenleyici” rolünü üstlenmesi gerekirken; oyuna başlayamama ya da devam etmekte olan oyuna ilginin azalması gibi bir durum söz konusu ise “lider” rolünü üstlenmesi gerekmektedir. Örneğin, öğretmen ortam düzenleyici rolünü üstlenerek doktorculuk oynayan bir grup çocuğa hastaların randevu günlerini işaretleyebilecekleri bir takvim ve reçete yazıyormuş gibi yapmakta kullanabilecekleri bir defter verebilir. Ardından, çocukların talebi üzerine öğretmen oyun alanına bekleyen hastaların oturması için birkaç sandalye getirebilir. Öğretmenlerin oyuna katılımla ilgili olumsuz rolleri arasında yer alan “katılmayan, yöneten ve yeniden yönlendiren” rollerini benimsedikleri takdirde çocukların ihtiyaçlarını ve dolayısıyla da öğrenmelerini destekleme fırsatlarını fark etmeleri mümkün olmayacaktır.