ÇOCUK VE OYUN - Deneme Sınavı - 4

Özel (kendine yönelik) konuşma: Çocukların okulöncesi dönemde kendi kendilerine
yaptıkları dış konuşmaya Vygotsky’nin verdiği ad. Piaget tarafından bu konuşma
benmerkezci konuşma olarak adlandırılır. Doğru cevap E'dir.

Rousseau oyunun bir yol, eğitimde bir araç olarak kullanılması gerektiği fikrini ortaya atan ilk düşünür olmuştur. Doğru cevap D'dir.

Froebel oyunun önemini vurgulamış ve fikirleriyle günümüz erken çocukluk eğitimini etkilemiş olan en önemli eğitimcilerden biridir. Kinder-garten yani çocuk bahçesi, günümüzdeki kullanımı ile anaokulu fikrini geliştirmiş ve yaygınlaşmasını sağlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Öğretmen rehberlikli oyun esnasında  öğretmenler kısa bir süre oyuna girip bir rol alarak çocuklar ile oynarlar ya da matematik, fen, erken okuma yazma, sanat, müzik gibi etkinlikler uygularken oyunu eğitimde bir yöntem olarak kullanırlar. Yetişkinler öğretmen rehberlikli oyun yoluyla çocukların oyunlarına pedagojik olarak uygun şekillerde, oyuncu bir tavır ile oyunun yukarıda verdiğimiz temel özelliklerine ket vurmadan dahil olabilirler. Örneğin, oyun esnasında çocuğu rahatsız etmeyecek şekilde gözlem yapmak, çocuğun çaba göstermesine rağmen çözemediği durumlarda ona ipucu vermek ya da materyal sağlamak, oyunun akışına yön vermeden oyuna dahil olmak gibi. Doğru cevap D'dir.

Çocukların oyun oynama sıklıkları, ne tür oyunlar oynadıkları ve oyunlarının konusu, gelişim seviyelerine ve yaşadıkları toplumun sosyo-kültürel ve ekonomik koşullarına göre değişiklik gösterir. Doğru cevap A'dır.

Fazla Enerji Tüketimi Kuramı:

Spencer, 1855 yılında yazdığı “Psikolojinin Prensipleri” isimli eserinde, oyunu, çocukluk döneminde kontrol edilemez bir istek ve yetişkin etkinliklerinin taklit edilmesi olarak ele alır. Bu istek gerçekleşmezse çocuk üzerinde gerginlik yaratacaktır. Spencer, diğer faydalarına yoğunlaşmadan, oyunun, bu istek uğruna gerçekleştirildiğini belirtmektedir.

Ayrıca, sağlıklı çocukların zayıf çocuklara kıyasla daha çok oyun oynadığını vurgulamaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse, bu kurama göre oyun, amaçsızca, fazla enerjinin atılması için yapılan bir etkinliktir.

Rahatlama ve Eğlenme Kuramı:

Fazla enerji tüketimi kuramının karşıtı olan bu kuramda, oyunun amacı iş sırasında harcanan enerjinin yenilenmesi olarak vurgulanmaktadır Alman şair Moritz Lazarus’a göre çalışmak, insanın enerjisini tüketir ve böylelikle ortaya enerji açığı çıkar. Gerçek dinlenme ancak çalışmanın dışında yapılan başka etkinliklerle sağlanır. Harcanan enerjiyi yeniden kazanmak ve bu enerji açığını kapatmak için insanlar ya uyur ya da oyun oynarlar. Oyun, insanın hayattaki zorluklarla başa çıkması için en temel araçlardan biridir.

Yetişkin Hayatına Hazırlık Kuramı

Psikolog Karl Groos, 1901’de yazdığı İnsanın Oyunu (The Play of Man) adlı kitabında oyunun, çocuğu, yetişkin hayatına hazırladığını belirtmektedir. Yani oyun “çocukluğun sonunda erişilecek olan olgunluk dönemi için ön denemelerdir. Örneğin, oyuncak ayısına sevgi gösteren bir çocuk ebeveynlik alıştırması yapmaktadır. Groos’a göre hayvanlar ve insanlarda oyun dürtüseldir. Dürtüsel davranışlar eğitilir, arıtılır ve sonunda insanların mesleki, kişisel ve sosyal başarılar elde etmek için kullanacakları beceri, düşünce ve tutumlara dönüşür. Oyunun en temel ögesi keyif almaktır. Fazla Enerji Tüketimi ve Rahatlama ve Eğlenme Kuramlarının oyunun fiziksel yönünü vurgulamalarına karşılık, Groos, oyunun bilişsel gelişime katkısını da göz ardı etmemiştir ve büyümeyle birlikte oyunlarda farklılık görüldüğünü belirtmiştir. Groos’a göre çocuklar sadece kovalamaca gibi fiziksel oyunlar oynamazlar, yapı-inşa oyunları, taklit oyunları, evcilik oyunları gibi oyunlar da çocukları geleceğe hazırlayan oyunlardır. Oyun ayrıca çocuğun antisosyal olmasını önler.

Tekrarlama Kuramı:

Tekrarlama Kuramı, Evrim Kuramı’na dayanmaktadır. Bu kuram çocukları, hayvanlarla yetişkin insanlar arasındaki zincirin bir halkası olarak tanımlar (Justus Sluss, 2014). Kuramı ortaya atan Amerikalı psikolog G. Stanley Hall’a göre çocuklar, oyun yoluyla insanın geçirdiği evrimi yeniden deneyimlerler (Johnson, Christie ve Wardle, 2005). Çocukluğun belli dönemlerini, insan evriminin dönemlerine benzeten Hall, oyunun amacının insanların modern dünyada ihtiyaç duymadıkları ilkel dürtülerden kurtulmak olduğunu belirtir.

Örneğin beyzbol oynayan bir çocuk ilkel dönemlerdeki sopayla vurarak avlanma içgüdüsünden kurtulacaktır.

Freud çocukların duygusal gelişiminde önemli bir yere sahip olan oyunu, onların, en çok sevdiği ve ilgilendiği uğraş olarak tanımlar. Çocuğun bilinçaltına açılan bir pencere olarak tanımladığı oyunun, duygusal boşalımı sağladığını belirtir. Oyun oynarken çocuk, sözel olarak ifade edemediği korku ve kaygılarını açığa çıkarır (Elkind, 2001) ve onları bilinç düzeyine iterek kurtulmaya çalışır. Böylelikle günlük yaşamdaki sorunlarla başa çıkmayı öğrenir (Saracho ve Spodek, 1998).

Oyun sırasında çocuk, kendisine olumsuz duygular yaşatan kişinin yerine geçer ve yaşadığı olumsuz duyguları bir insan veya nesneye yansıtır. Bir diğer deyişle, sıkıntı veren olaylarla pasif değil aktif olarak, kurban değil patron olarak başa çıkmaya çalışır. Örneğin, annesi tarafından sevmediği bir yemeği yemeğe zorlanan çocuk, oyun sırasında kendisi anne olup kardeşine bu yemeği yedirmeye çalışabilir. Yaşadığı herşeyi, olumsuz olanlar da dahil olmak üzere, oyununda sık sık tekrar eden çocuk, olaylara egemen olacak, böylelikle içindeki olumsuz duygulardan kurtulacak, korkularını yenecek ve günlük yaşamda doyuma ulaşmayan sosyal ve duygusal isteklerini doyuracaktır.

Sembolik oyun

İki ve yedi yaşları arasında baskındır, okul öncesi yıllarının en temel oyun şeklidir. Bu oyunda düşünce, imge, ses ve semboller, çevredeki nesne ve olayları anlamak için kullanılır. Çocuk bu oyunda yaratıcılığını sergiler, kendini başkalarının yerine koyar ve çevresindeki kişileri, hayvanları, nesneleri ve olayları özgürce taklit eder. Böylelikle olayları anlayışı, algılayışı ve uygulayışı değişir ve gelişir. Yaşadığı ya da tanık olduğu bazı oyunları, oyun sırasında canlandırır. Bunu yaparken gerçeğe uyma zorunluluğu olmadığı için, senaryoda değişiklikler yapabilir.

Çocuk, nesnelere farklı anlamlar yükler. Örneğin; tencere kapağını direksiyon simidi olarak kullanabilir, süpürge sapını at yapabilir. Bu dönemde sıklıkla hayalî bir arkadaş edinme yaşanır. Çocuğun dil becerileri geliştikçe oyunu da gelişir ve gerçeğe daha uygun hâle gelir. Ayrıca çocuğun sembolleştirme becerisi geliştikçe, çeşitli malzemelerle yeni şeyler üretmeye başlar. Örneğin, oyununda legolarla yaptığı bir telefonu, gerçek bir telefon şeklinde kullanabilir.

Oyunun, çocuğun bütün gelişimsel alanlarını desteklediğini vurgulayan Vygotsky’nin oyun tanımı, sadece sosyodramatik oyunu içermektedir. Çocuk tek başına oynadığında bile, oyunun konusu sosyokültürel ögeleri içerdiği için, çocuğun oyununu toplumsal olarak kabul eder. Toplumsal bir etkinlik olan oyun, çocuğa yakınsal gelişim alanı yaratır.

Oyun sırasında gerçekleşen sosyal etkileşim, çocuğun öğrenmesini etkileyecektir. Vygotsky’e (1978) göre oyunda çocuk “kendi davranışlarının bilinçli olarak farkına varmayı öğrenir ve her nesnenin bir anlamı olduğunu farkeder.” Sosyodramatik oyunu oynayan çocuklar hem sınıf kurallarına daha iyi uyarlar hem de davranışlarını düzenleyebilirler. Ona göre oyun oynarken çocuk hayalî bir durum yaratır, bu durumu canlandırır ve oynadığı rolün gerektirdiği kurallara uyar. Bütün bunları çevresi ile başedebilmek için yapar. Hayalî oyun ayrıca soyut düşünceye ulaşmak için önemlidir.

Amerikalı psikolog Jerome Bruner, Piaget’den sonra bilişsel gelişim kavramını çalışmış, bilişsel gelişimi yaşam boyu devam eden bir süreç olarak tanımlamıştır. Bruner bilişsel gelişimi, eylemsel, imgesel ve sembolik olmak üzere üç döneme ayırmıştır. Bruner de Piaget gibi öğrenmeyi çocuğun aktif olduğu bir süreç olarak görmüş ve öğretimin, öğrencilerin aktif katılımı ile gerçekleştirilmesi gerektiğinin altını çizmiştir. Bruner’a göre dil, bilişsel gelişimin anahtarıdır. Bruner (1972) oyunun uyarlanabilirlik ve kullanılabilirlik özelliklerini vurgulayarak, çocukların davranış pratikleri yaptıklarını ve bu pratiklerin de onların davranış repertuvarlarını, problem çözme becerilerini ve esnek davranma becerilerini geliştirdiğini belirtmiştir. Ayrıca oyunun bilişsel esnekliğe katkısını vurgulamıştır. Hayalî oyunda çocuklar yaratıcı fikirler geliştirir ve bu fikirleri daha sonra hayatlarına uyarlarlar. Oyun bir nevi yetişkinlik dönemine hazırlıktır.

Oyunla ilgili ençok kullanılan sınıflandırmalardan biri de İsrailli psikolog Sara Smilansky’ye aittir. Piaget’nin oyun evrelerini genişleten Smilansky, bu evrelerin çakışabileceğini ve yetişkinlikte de devam ettiğini belirtmiştir. Ama genelde belirli bir dönemde bir evre diğerlerinden daha baskındır. Smilansky’nin tanımladığı dört oyun evresi; işlevsel oyun, yapı-inşa oyunu, dramatik oyun ve kurallı oyundur.

Klasik oyun kuramları Evrim Teorisi’nden etkilenmiştir. Bu kuramlar Fazla Enerji Tüketimi Kuramı, Rahatlama ve Eğlenme Kuramı, Yetişkinlik Hayatına Hazırlık Kuramı ve Tekrarlama Kuramı’dır.