ÇOCUK VE OYUN - Deneme Sınavı - 2

Oyunun özellikleri şu
şekilde sıralanabilir:
1. Oyun gönüllülük esasına dayalıdır. Bir eylemin oyun olarak tanımlanmasının en
temel unsurlarından biri çocukların gönüllü bir şekilde oyunda yer almalarıdır.
2. Oyun içten güdümlüdür. Oyunun başlangıç, süreç ve bitiş aşamalarında çocuk dıştan
değil daha çok içten bir motivasyon ile oyuna katılır ve oyunu sürdürür (Smith
ve Vollstedt, 1985).
3. Oyun keyifli bir eylemdir. İçerisinde risk alma, heyecan, tedirginlik gibi farklı duygu
durumları bulundurmasına rağmen temelde oynayan kişiye doyum hissi ve keyif
verir (Johnson, Christie, Wardle, 2005).
4. Oyun sonuç değil süreç odaklıdır. Oyun baştan hedeflenmiş sonuçlara ulaşmak ya
da sonunda ortaya bir ürün çıkarmak amacı taşımaz

Çocuklar özgür bir şekilde ve hayal güçlerini kullanarak
tek başlarına ya da arkadaşları ile birlikte oynarlar. Araştırmalar göstermektedir ki serbest
oyun, çocuklar aktif bir rol alıp kararlarını kendileri verdikleri için çocukların gelişimine
ve eğitimine en çok katkı sağlayan oyun türüdür (Van-Hoorn ve diğ. 2011)

Similansky’nin (1968) kavramsallaştırmasını takip
ederek, oyunu dört farklı kategoride düşünebiliriz. Bunlar duyusal-motor oyun (top oynamak,
zıplamak, koşmak gibi), sembolik oyun (-mış gibi durumu içeren sosyo-dramatik
oyunlar), yapı oyunları (bloklar gibi materyaller eşliğinde oynanan oyunlar) ve kurallı
oyunlardır (saklambaç, kart oyunları).

Sosyal konuşma
çocuğun doğduğu andan itibaren çevresi ile kurduğu sosyal ilişkiden doğan diyaloglara
işaret ederken, özel konuşma çocuğun sesli bir şekilde başkaları ile anlamlı bir diyalog
içerisinde olmadan kendi kendine konuşmasıdır. İçsel konuşma ise çocuğun sesli konuşmaktan
ziyade içinde sürdürdüğü ve düşünme sürecine eşlik eden konuşma türüdür

Kentleşmenin de etkisi ile çocuklar daha çok iç mekânlarda oyunlar oynamakta,
bu sebeple yoğun fiziksel aktivite gerektiren oyunlardan mahrum kalabilmektedirler.
Bu durum öncelikle çocukların sağlıklarını tehdit edebilmekte örneğin, çok küçük yaşlarda
dahi obezitenin görülme sıklığı artmaktadır

Aydınlanma döneminden itibaren ise çocukların varlığı yetişkinlerden bağımsız bireyler
olarak kabul edilmeye başlanmış ve çocukluğun sadece yetişkinliğe hazırlık dönemi
olarak değil kendi içerisinde de değerli bir dönem olduğu fikri yaygınlaşmıştır. Oyun
oynamanın çocuklar için bir “hak” olarak tanımlanması ve yapılan bilimsel araştırmaların
da oyunun insan gelişimi ve eğitimi üzerindeki önemini göstermesi ile birlikte oyuna verilen
değer artmıştır

Rousseau kitabı Emile ou de l’education’da hayalî
bir erkek çocuğunu anlatarak, yetişkinliğe kadar ona, doğadan kopmayacak şekilde nasıl
iyi bir eğitim verilmesi gerektiğini anlatmıştır. Rousseau’ya göre oyun oynamak çocuğun
sağlıklı vücut ve sağlıklı zihin gelişimi için önemlidir. Oyun yoluyla çocuklar çevrelerini
gözlemler; mantık ve akıl yürütme becerileri kazanarak dış dünyayı deneyimlerler ve
problem çözme yetileri kazanırlar

eleştirel bir bakış açısıyla günümüzde oyuna çocuk yaşamında ayrılan zamanın
azalmasının çocukların gelişim sürecine zarar verdiğini söyler. Elkind (2007) günümüzde
çocukların oyun saatlerinin kısıtlanmasına, onun yerine çocukların Piaget’nin tanımladığı
gelişim seviyelerinde sahip olduğu becerilere uygun olmayan akademik etkinlikler ile
zamanlarının büyük bölümünü harcıyor olmalarını eleştirir

Oyunu kolaylaştırıcı öğretmen rolleri:
• İzleyici
• Ortam yöneticisi
• Oyun arkadaşı
• Oyun lideri
Oyun sürecinde olumsuz öğretmen rolleri:
• Oyuna katılmayan
• Oyun yöneticisi
• Oyunu yeniden yönlendiren

Doğru cevap A şıkkıdır.

Açık Oyun Alanında Öğretmen Rolleri

Öğretmenlerin açık oyun alanında dört farklı rolü vardır; denetleme (süpervizyon), gözlem, dolaylı stratejiler ve direkt (doğrudan, dolaysız) stratejiler.

Denetleme. Bu rol öğretmenlerin, güvenlikle ilgili kuralları belirleme, tehlikeli olabilecek yerlerde durma, olası problemlere hazırlıklı olma ve oyun alanını sürekli olarak potansiyel problemlere yönelik olarak değerlendirme yapmalarını içermektedir.

Gözlem. Açık oyun alanında yapılan gözlemler yoluyla öğretmenler hem oyun alanının işlevselliği hem de çocukların sergiledikleri davranışlar hakkında ayrıntılı bilgiler
edinebilmektedirler. Oyun alanlarının gözlemlenmesiyle şu doğrultudaki sorular yanıtlanabilir: Oyun alanına materyal eklenmeli mi? Çocuklar beraber oynayabiliyorlar mı? Sınıf içinde zorluk çeken çocuklar oyun alanında da zorlanıyor mu? Ortam değişikliği çocukların davranışlarını olumlu etkiliyor mu? Çocukların açık hava oyun alanında hoşlandığı etkinlikler sınıf içinde derinleştirilebilir mi?

Dolaylı Stratejiler. Bu stratejiler arasında; açık oyun alanını düzenleme, çevreyi gözden
geçirme, etkinliğe katılanlara model olma, rehberlik etme ve oyun zamanı sonunda temizliğe yardım etme yer almaktadır. Çocukların etkinliği kendilerinin seçmesi ve yönetmesi gibi oyunun temel özellikleri dikkate alındığında, dolaylı stratejiler öğretmenin açık alandaki oyunu en iyi şekilde desteklemesini sağlayacak yollardan biridir.

Direkt stratejiler. Bu stratejiler; yaralanmaları engelleyici müdahaleleri, güvenlik ile ilgili kuralları pekiştirme ve çeşitli açık alan oyunlarını öğretmeyi içermektedir. Açık alan
oyunları arasında kovalamaca, sek sek, çocuklara toprağı hazırlama ve tohum ekmeyi öğretme, sanat etkinlikleri yapma, fen projeleri ve matematikle ilgili problem çözme oyunları yer alabilir (Johnson, Christie ve Wardle, 2005)

Doğru cevap D şıkkıdır.

OYUNDA ÖĞRETMEN ROLLERİNİ OYUN TÜRLERİYLE İLİŞKİLENDİRME

Bu bölümün önceki kısımlarında anlatılan oyunda öğretmen rolleri dikkate alındığında
öğretmenlerin sosyo-dramatik, yapı-inşa ve fiziksel oyunlarda “kolaylaştırıcı” olma kategorisine dâhil olan rollerden en uygun olanlarını benimsemeleri önem taşımaktadır. Fakat öğretmenlerin karşılaştığı en büyük zorluk çocukların oyunlarına ne zaman katılacaklarına ve ne zaman oyun dışında kalmaları gerektiğine dair karar verebilmeleridir. Böyle bir durumda öncelikle, oyuna katılmanın destekleyici mi yoksa engelleyici mi olduğu sorgulanmalıdır (Gordon ve Browne, 2000). Diğer bir nokta ise, oyunda kolaylaştırıcı rolleri kullanmaları ve olumsuz olanları kullanmamaya özen göstermeleri gerekmektedir (Johnson, Christie ve Wardle, 2005). Yetişkinlerin çocukların oyun türlerini ve doğasını kontrol etme eğilimlerine bir tepki olarak bazı öğretmenlerin sınıfta ve oyun alanında çocukları tamamıyla serbest bırakma yaklaşımını benimsedikleri gözlemlenmektedir. Öğretmenlerin çocukların oyunlarını zenginleştirmede ki etkisi düşünüldüğünde bu tür bir yaklaşımın oyunu destekleyici olmadığı ileri sürülmektedir (Wardle, 2003). Son olarak ta, oyuna müdahale etme mevzusunda esnek olunması ve çocukların devam etmekte olan oyuna yönelik ilgilerine ve oyun türlerine en iyi uyan rolün seçilmesi gerekmektedir (Johnson, Christie ve Wardle, 2005). Fiziksel oyunları desteklemek için açık alanda oyunda öğretmenlerin rolleri arasında yer alan denetleme, gözlem, dolaylı stratejiler ve direkt stratejilerin
dikkate alınması, sınıfta yapılanları açık oyun alanında devam ettirme ve yapılamayanlar için fırsat sunulması ve fiziksel oyunları desteklemek için açık oyun alanında farklı zeminler oluşturulması gerekmektedir.
Sosyo-dramatik oyunda, yapı-inşa oyunlarında ve fiziksel oyunlarda eğer çocukların materyal, kostüm, uygun alan gibi ihtiyaçları varsa öğretmenin “ortam düzenleyici”
rolünü üstlenmesi gerekirken oyuna başlayamama ya da devam etmekte olan oyuna ilginin azalması gibi bir durum söz konusu ise “lider” rolünü üstlenmesi gerekmektedir.
Örneğin, öğretmen ortam düzenleyici rolünü üstlenerek doktorculuk oynayan bir grup
çocuğa hastaların randevu günlerini işaretleyebilecekleri bir takvim ve reçete yazıyormuş gibi yapmakta kullanabilecekleri bir defter verebilir. Ardından, çocukların talebi üzerine öğretmen oyun alanına bekleyen hastaların oturması için birkaç sandalye getirebilir. Öğretmenlerin oyuna katılımla ilgili olumsuz rolleri arasında yer alan “katılmayan, yöneten ve yeniden yönlendiren” rollerini benimsedikleri takdirde çocukların ihtiyaçlarını ve dolayısıyla da öğrenmelerini destekleme fırsatlarını fark etmeleri mümkün olmayacaktır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Yapı-İnşa Oyunlarını Destekleme
Yapı-inşa oyunları çocukların materyalleri ve nesneleri kullanarak bir şeyler oluşturdukları ve inşa ettikleri amaçlı oyunlardır (Johnson, Christie ve Wardle, 2005). Bu oyunlarda
çocuklar materyalleri ve nesneleri kullanarak başka şeyler yaratırlar. Çocukların kum masasında kumdan şato yapmaları, oyun hamurlarından meyveler yapmaları ya da çubukları, blokları kullanarak kale yapmaları bu tür yaratıcılığa örnek olarak verilebilir (Wardle,
2003). Yapı-inşa oyunları, çocuklar bloklarla bir bina inşa ettikleri ya da kil ile bir heykel
yaptıkları örneklerde olduğu gibi çocukların ne yaptığını tanımladığı için betimleyicidir
(Warner ve Sower, 2005).
Bu tür oyunların en yaygın olanı bloklarla oynanan oyunlardır. İki yaş altı çocuklarda
gözlemlenen blokları taşıma ve düzenlenme fakat bir şey inşa etmek için kullanmama
aşamasıyla başlayan bloklarla inşa etme, dört yaş ve üstü çocuklarda gözlemlenen belirgin
yapılar oluşturma ve sosyo-dramatik oyunu bu sürece dâhil etme aşamasıyla devam etmektedir (Hirsch, 1993). Örneğin, bloklarla oyunun en yüksek aşamasında olan çocuklar
ev, uzay aracı, market gibi yapıları inşa edip sonrasında da bu yapılarla ilgili senaryolar
geliştirmekte ve bu senaryoları canlandırmaktadırlar. Diğer bir ifadeyle, çocuklar inşa etkileri yapıları sosyo-dramatik oyunlarının bağlamı olarak kullanmaktadırlar.
Üst düzey bir bloklarla oyuna örnek şu şekildedir: Dört yaşında olan birkaç çocuk
bloklarla bir ev yapmışlardır. Blokların bir kısmını kullanarak yatak yapmışlardır ve çocuğunu yatağa yatırmaya çalışan bir yetişkini canlandırmaya başlamışlardır. Daha sonra
bu oyun evdeki hayvanlara bakma, yemek yapma ve evin önüne bir köprü inşa etme ile
genişletilmiştir (Fromberg, 2002).
Materyal sağlama. Öğretmenlerin seçecekleri blok çeşitlerini, miktarını ve bunların sınıfta nasıl düzenleneceğini belirlemeleri gerekmektedir. Blok çeşitleriyle ilgili olarak ünite
blokları, büyük boy ahşap bloklar, küçük boy ve boyanmış olan masa üstünde oynanabilecek olan bloklar ve iç içe geçmeli bloklara yer verilebilir (Jackman, 2005). Ayrıca, karton, plastik ve köpükten yapılmış bloklara ve farklı eğimlerdeki rampalara yer verilebilir
(MEB, 2013). Blok çeşitlerine ek olarak belirli temalarla ilgili materyallerin sağlanması
gerekmektedir. Örneğin, hastane ile ilgili plastik eldivenler, maskeler, dil çubuğu, derece,
sargı bezleri, telefon, randevu defteri gibi materyaller bulundurulabilir (Jackman, 2005).

Bloklar sınıfta alçak açık raflara çeşitleri dikkate alınarak düzenlenmelidir. Çocukların
oynadıktan sonra blokları düzenlemelerini kolaylaştırmak için blok çeşidinin resmi çekilebilir ve uygun olduğu düşünülen rafa yapıştırılabilir. Buradaki amaç blokların kolay bir
şekilde bulunması, ulaşılması ve kullanıldıktan sonra yerine konulmasıdır (Fox ve Schirrmacher, 2014).
Sınıfta blok merkezinin düzenlenmesi yapı-inşa oyunlarını desteklemekte önemli bir
yer tutmaktadır. Blok merkezinden en yüksek düzeyde faydalanılması için şu unsurlar
dikkate alınmalıdır:
• Blok merkezinin kullanılması ile ilgili birkaç temel kural belirlenmelidir. Örneğin,
merkezde aynı anda kaç çocuğun oynayabileceği; blokların fırlatılmaması gerektiği; başkalarının yapılarının yıkılmaması gerektiği; blokları ve diğer materyalleri
paylaşmamız gerektiği gibi kurallar bu merkezin hem etkin kullanılmasını hem de
güvenli oynamalarını sağlamaktadır.
• Çocukların bloklarla inşa etmeyle ilgili gelişimsel seviyeleri gözlemlenmelidir. Bu
bilgi blok merkezine ne tür blokların ya da ek materyallerin dâhil edilmesi gerektiği konusunda karar verilmesine yardımcı olmaktadır.
• Çocukların bloklarla inşa etme çabalarını desteklerken bloklarla inşa etmeyle ilgili
gelişimsel seviyeleri dikkate alınmalıdır.
• Çocukların iş birliği içinde ne inşa edecekleri ile ilgili plan yapmalarına yardımcı
olunmalıdır.
• İnşa edilen yapı için daha fazla alan gerekiyorsa mümkün olduğu durumlarda alan
genişletilmelidir.
• Çocukların bloklarla inşa ettiklerinin fotoğraflarının çekilmesi sınıf alanının yeterli olmadığı durumlarda inşa edilenlerin uzun süre sergilenmesi için bir alternatif
olarak görülebilir. Bu ayrıca, öğretmenlerin blok inşa oyunlarına değer verdiğini
göstereceği gibi sonrasında da bu fotoğraflar kullanılarak çocuklar hikâye oluşturabilirler.
• Ebeveynler blok oyunlarıyla çocukların neler yapabildiği konusunda bilgilendirilmelidir (Jackman, 2005).

Doğru cevap E şıkkıdır.

Oyunun eğitsel yönünü iki açıdan inceleyebiliriz. Oyun eğitimde hem bir amaç hem
de araç olabilir. Çocuklar, oyunun yukarıda bahsettiğimiz özellikleri sayesinde oyundan
keyif alırken aynı zamanda pek çok şey öğrenirler. Öte yandan, oyun bir araç olarak kullanılıp
oyun yoluyla çocuklara eğitim verilebilir. Bu iki durumu birbirinden bağımsız
düşünmek zordur. Birincisi, oyun doğal bir şekilde çocuklara farklı deneyimler edinme
olanakları sağlayarak, onların sosyal, bilişsel, dil ve psiko-motor alanlara ait beceriler kazanmaları
için uygun zemin hazırlar.

Oyun doğumdan itibaren insanların beyin gelişimine fizyolojik olarak destek olurken, yaşam
boyu zihinsel süreçlerini destekler. Erken çocukluk eğitimini etkilemiş iki teorisyen
Vygostky (1978) ve Piaget’ye (1962) göre de sosyo-dramatik oyun yoluyla çocuklar –mış
gibi yapıp roller üstlenerek, çevrelerini hayal güçleri doğrultusunda düzenleyip materyalleri
sahip oldukları amaçlarının dışında kullanmaya başladıkça soyut düşüncenin temelini
oluşturan sembolik ve temsilî düşünce süreçlerini deneyimlerler.

Manipülatif materyaller çocukların el ve parmaklarındaki küçük kasları geliştirmeye ve ayrıca basit kavramlar, el-göz koordinasyonunu geliştirmeye yarayan materyallerdir.

Sıralama ve sayma materyalleri. Bu materyaller yardımıyla çocukların hem ince motor hem de bilişsel gelişimleri desteklenir.

Bebeğin oyun alanını bakım alanından ayırın. Oyun alanı sınırlarını çizmek için minderler kullanılabilir. Zeminde battaniye, halı ya da yumuşak bir kumaş olmalıdır.
• Oyun alanındaki her şeyin dokunulabilir olduğuna emin olun. Ayrıca bu alandaki her şey ağıza alındığında, ısırıldığında zarar vermeyen cinsten olmalıdır.
• Hem ince motor hem de kaba motor etkinlikler bulunsun. Yer oyunları küçük toplar, boş kutular, yumuşak kumaş toplar vb. oyuncaklarla oynamak için fırsat sunar. Yer oyun alanına ayna konulması çocuğun oyun alanına ilgisini artırır. Emekleyen ya da yürüteçteki bebekler için ise duvar kenarına, zemine yerleştirilecek eğimli bir ahşap düzlem ve duvarda çocuklar hizasında tutmaya yarayan bir korkuluk bulunabilir. Böylece, bebekler aşağı ya da yukarı doğru emekleyebilir ya da yürüteçle
aşağı-yukarı yürürken gerektiğinde korkuluktan destek alırlar.
• Bırakın çocuklar oyuncak ve materyalleri bir araya getirmek için kendine özgü yollar bulsunlar. İyi bir yer oyunu için en iyi yoldur. Çocukları gözleyin. Eğer bebek boyun atkısıyla oynuyorsa bırakın istediği gibi dokunsun. Eğer duyu şişesi ile oynuyorsa bırakın şişeyi sallasın, yuvarlasın. Boyun atkısını duyu şişesinin üzerine koysun. Yer oyunları çeşitli nesne ve materyalleri keşfetme zamanıdır. Boyun atkısı ve duyu şişesi gibi oyuncaklarla yerde oynama süresince güvenlik son derece önemlidir. Boyun atkılarının tehlike yaratacak durumlar oluşturmamasına dikkat edin. Oyun alanının güvenliğini düzenli olarak kontrol etmeyi unutmayın.
• Doğru sayıda oyuncak sağlayın. Doğru sayı duruma göre değişmektedir. Önemli olan çok fazla sayıda oyuncak ile çocuğu aşırı uyarmamaktır. Bir ya da iki duyu şişesini ilginç ve uyarıcı bulabilirler. Fakat beş duyu şişesini birden koymak uygun olmayabilir. Çok fazla oyuncak kafa karıştırıcı olabilir.
• Doğru seçme dengesi sağlayın. Doğru miktar duruma göre değişmektedir. Yer oyunu için iyi bir kural, çocuk başına iki oyuncak seçeneği, toplamda üç çocuk için beş oyuncağı aşmayacak şekilde seçenek sunmaktır. Bebekleri gözlemleyin. Bu miktar yeterli mi yoksa daha fazla mı istiyorlar? (Justuss Sluss, 2005).

20 cm’den yüksek olmayan leğen ya da havuzlar yeni yürüyen çocuklar için güvenli bir su kaynağı sağlar.

Blok merkezinde bulunabilecek materyaller:
• Çeşitli boyutlarda ve kalınlıklarda ve farklı geometrik şekillerde ahşap, plastik, karton, sert köpükten veya süngerden yapılmış bloklar
• Minyatür hayvan setleri ve insan figürleri
• Minyatür mobilyalar
• Minyatür hava, deniz ve kara taşıtları, kamyon, dozer gibi inşaat taşıtları, rampalar, trafik işaretleri
• Kâğıt rulolar
• Farklı boyutlarda karton kutular

Birinci alt başlık öğretmenin planlayıcı ve düzenleyici rolünü içermektedir. 

İkinci alt başlıkta ise, oyun sürecinde öğretmen rolleri: kolaylaştırıcı öğretmen rolleri ve olumsuz öğretmen rolleri incelenmektedir.

Üçüncü alt başlıkta ise açık oyun alanında öğretmen rolleri açıklanmaktadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.