ÇOCUK VE ERGEN BAKIMI

Ergenlerin riskli davranışlarda bulunması onla- rın yaşamlarını tehlikeye soktuğu gibi, risk almanın ergenlerin yaşamlarında kendilerini ispat etme ve geliştirme, özerklik kazanma gibi olumlu gelişimsel etkileri de söz konusudur (Çok, vd., 2006).

Ergenlik döneminde rastlanan riskli davranışlar kapsamında; alkol ve madde kullanımı, fiziksel şiddet, saldırganlık, hırsızlık, çete kurma ve çetelere üye olma, silah taşıma, yalan söyleme, kurallara karşı koyma, evden ve okuldan kaçma, erken yaşta cinsel deneyim, ergen gebeliği, sigara kullanımı, antisosyal davra- nışlar, intihar gibi ergenin normal gelişimini engelleyen davranışlar yer almaktadır (Jessor, 1991; Ögel ve ark., 2007; Siyez, 2009).

Ergenlerde riskli davranışlara yönelmenin dört temel nedeni şunlardır: Heyecan arama davranışı, isyankar davranış, korkusuz davranışlar, antisosyal davranışlardır.

Riskli davranışları yüksek düzeyde olan çocukların ebeveynlerinde benzer özellik- ler görülmesi ailesel etkenleri ön plana çıkarmaktadır.

Zayıf toplumsallaşma, olumlu davranışların çocuğa öğretilememesi, değerlerin kazandırılama- ması, ebeveynler arasında olumsuz davranışların varlığı,

Çocuğun eğitim yaşamının ihmali, çocuğun yaşamını izlemekte başarısızlık,

Uygunsuz ve tutarsız disiplin uygulamalarının olması,

Çocuk ebeveyn ilişkisinde kalitenin ve bağlanmanın düşük olması, destekleyici olmayan soğuk anne davranışı,

Aile içi çatışma, evlilik uyuşmazlığı, ev içi şiddet, istismar,

Çatışma yönetiminin zayıf olması, zayıf öfke kontrolü,

Ebeveynlerde fiziksel ve ruhsal sağlığın iyi olmaması, madde kullanımı, depresyon olması,

Göç sonucu kent yaşamına uyum sağlayamama, aile ve çocuğun kültürel olarak ayrışması ve uyumsuzluklar oluşmasıdır.

Ergenlerde Riskli Davranışları Önleme Kapsamında Yer Alacak Çalışmalar

1. Kültürel ve sanatsal etkinlikler (Konferans, tiyatro, müzik, resim vb.)

2. Eğitim etkinlikleri (Örgün eğitim, kurslar vb.)

3. Meslek eğitimi etkinlikler, meslek kursları

4. Psikososyal etkinlikler (Öfke kontrol programı, bağımlılık programı vb.)

5. Spor etkinlikleri

6. Boş zamanları değerlendirme (bilgisayar, hobi, oyun, dans vb.)

7. Yaşam becerileri (sorun çözme, etkili karar verebilme,yardım arama becerileri, sosyal becerileri, etkili iletişim becerileri, direnme becerileri)

8. Bilgilendirici etkinlikler (İlk yardım, hukuk, istismardan korunma, riskli durumlar vb.)

Riskli Cinsel Davranışların Kapsamında Yer Alan Davranışlar

15 yaş ve öncesinde, erken yaşta cinsel deneyim yaşamak

• Birden fazla cinsel partnere sahip olmak

• Korunmasız cinsel deneyim yaşamak

• Cinsel deneyim öncesinde veya deneyim sırasında alkol ve uyuşturucu madde kullanmak

Ergenlerde suça yönelmeyi önleme genel olarak üç düzeyde planlanabilir:

1. Birinci düzeyde: Tüm çocuk ve ergenlerin suç içeren davranışlara yönelmesini engel- lemek için sağlıklı ve güvenli bir ortamda büyümesine odaklanmak, yeterli ve düzenli aile, eğitim, sağlık ve toplumsal koşulları hazırlamak.

2. İkinci düzeyde: Suça yönelme açısından risk altında olan çocuk ve ergenlerin belir- lenmesi ve suça bulaşmalarının önlenmesi, eğer suça karıştı ise tekrar suç işlenesinin engellenmesi için çalışmalar yapılması.

3. Üçüncü düzeyde: Suça karışmış ve suç eği- limi yüksek ergenlerin rehabilitasyonu ve tedavisini içeren çok yönlü bir çalışmayı içermektedir.

Tablo 7.9 Sigaranın sağlık açısından zararları genel olarak şu şekilde ifade edilmektedir:

• Ağız kanseri,

• Diş eti rahatsızlıkları, diş çürümeleri,

• Beyne giden oksijeni azalttığı için beyin daralması ve felç,

• Akciğer rahatsızlıkları, öksürük ve kanser,

• Kalp krizi, damarların daralması ve kolesterol artışı,

• Sindirim sistemi bozuklukları, ülser ve mide kanseri,

• Hamile kadınların bebekleri sigaraya bağımlı doğarlar.

Ergenlerde Madde Kullanımı ile İlgili Faktörlerden ergene özgü faktörler 

Yüksek heyecan arayışı
• Dürtüsel hareket etme
• Psikolojik sıkıntı ve problemler
• Duygusal dengeyi sağlamakta zorlanma
• Akranlarının yaygın olarak kullandığı algısı ve akran etkisi
• Madde kullanmanın az zararlı olduğuna yönelik algı
• Merak
• Madde kullanmanın zararlarına ilişkin düşük farkındalık düzeyi
• Risk almanın yüksel olması
• Model alma eğilimini yüksek olması
• Arkadaş grubu baskısı, grubun dışında kalma hissi
• Hayır diyememe
• Gencin yaşadığı ve çözümlenmemiş travmalar ve kayıplar nedeniyle yaşadığı acıdan kaçış ve olumsuz başa çıkma çabaları

Antisosyal davranışlar; hilekarlık, aşırı yemek yemek, diğer kişilere sataşmak gibi, hem yetişkinler hem de ergenler için uygun bulunmayan davranışlardır.

Benmerkezciliğin bir diğer etkisi ergenin düşünme biçimine yansıyan “kişisel efsanedir”. Ergenlerin kendilerine gerçekçi olmayan bir düzeyde önem vermesi, kendilerini özgün, eşsiz olarak düşünmesi şeklinde ortaya çıkar. Hatta kendilerini öyle farklı görürler ki asla onların başına kötü bir şey gelemez. Bu ‘bana bir şey olmaz’ düşüncesi özellikle ergenlerin düşüncesizce riske atılmalarının gerekçesini açıklamaktadır.

Ergenlerde suç işlemenin sonucunda yasal cezasının caydırıcı olmaması

Riskli davranışların belirlenememesi

Maddeleri elde etme becerileri

Tolerans

Ergenler yetişkin olmayı bu yolla öğrenir.

Akademik hırs

Riskli davranışlar

Yüksek zekâ

İlgiyi arttırmak ve aktif olarak konuyla ilgilenmek