Çocuklar ve Ergenlerle İletişim

İletişimin unsurları aşağıdaki gibidir:

a) iletişim birimleri (kaynak/gönderici ve hedef/alıcı birim),
b) iletişim ortamı (bağlam),
c) geri bildirim,
d) ileti (mesaj) ve
e) kod

İletişim; en az iki birim (kaynak ve hedef birim) arasındaki mesaj (düşünce, duygu ve bilgi)
alışverişi olarak tanımlanmaktadır.

Kaynak ve alıcı birimler arasında yer alan iletinin gitmesini sağlayan yola kanal denir. Kaynak birimden gelen ileti, bir araç ya da yöntem yardımıyla kanaldan geçerek, alıcının duyu organlarından en az birine iletilir. Kaynak tarafından kanala gönderilen iletilere girdi (gönderi), kanaldan alıcıya gidenlere ise çıktı (geri bildirim) denir.

Kaynak birim (gönderici) ve hedef birim (alıcı) arasında yapılan iletişimin her iki birim tarafından da
bilinen yapıya sahip olmasıdır. Örneğin millet ya da kültürlerde konuşulan diller, trafik işaretleri, televizyon yayınlarının içeriyle ilgili bilgilendirici semboller vb.

TA kuramı, ego durumlarının herhangi birinden (kaynak birimden) bir iletinin gönderilip hedef birimi konumundaki ego durumlarından bir iletinin kaynak birimine gelmesine Transaksiyon (etkileşim) adını vermektedir.

Sibernetikte, bir bilgi kaynağından tek yönlü bilgi iletimidir.

Enformasyon karşılıklı bilgi alışverişidir.

İletişimin kuralları şöyle sıralanabilir.
1. İletişim kişiye değil, kişi ile gerçekleşir. Bu kural, iletişimin çift yönlü olmasına ve daha çok da karşılıklı etkileşimin gerçekleşmesi gerektiğine vurgu yapar.
2. İletişim bilgiden farklıdır; iletişim eylem, bilgi içeriktir. Bu kural, iletişimde sözsüz iletişimin önemine vurgu yapar. Diğer bir anlatımla, aktarılan konu bilgiyi içerirken anlatış tarzı bir eylemdir. Yani bir konunun nasıl anlatıldığının, anlatma biçiminin önemini vurgular. Dolayısıyla eylem olmadan var olan bilginin iletişimi sağlayamayacağını açıklar.
3. İletişim tekrarlanamaz. Bu kural, iletişimde, kaynak ya da hedef birim tarafından iletişimde gönderilen mesajın ya da geri bildirimin gönderildikten sonra geri alınamayacağına işaret eder. Bu bağlamda günlük yaşamdaki bazı hatalı iletişimlerde “söylenmemiş farz et” ya da “haydi iletişimi baştan alalım” cümlesi mantıklı ve anlamlı değildir. Aristo’nun “Akıllı insan, düşündüğü her şeyi söylemez, ama her söylediğini düşünür” sözü adeta bu kural için söylenmiş gibidir.
4. İletişimde mesaj bir BÜTÜN olarak ele alınır. İletişimin bu kuralı da iletişimde mesajın hem sözel hem sözsüz mesajlarla bir bütün olarak gerçekleştiğini vurgular.

TA kuramında üç tür transaksiyon vardır. Bunlar:
• Tamamlayıcı (bütünleyici) Transaksiyonlar
• Karşıt Transaksiyonlar
• Gizil Transaksiyonlar'dur.

İletişimin temel özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür.
1. İletişim iki yönlüdür. İletişimde iki yönlülük, iletişim tanımının bir parçası olacak kadar esastır. Bir iletinin veya mesajın sadece gönderilmesi veya alınması iletişimi oluşturmak için yeterli değildir. Konuşan bir kişiyi dinleyen başka biri olmadığı sürece iletişim gerçekleşemez.
2. Herkes iletişim kurar. İletişim kurmaya çalışmadığımızda bile iletişim kurarız. Bilinçli veya bilinçsiz olarak her an herkes iletişim hâlindedir. Örneğin; iletişim kurmak istemediğiniz birisi size gülümsediğinde, görmezden gelerek bile iletişim kuruyor çünkü kendisiyle iletişim kurmak istemediğinizi belirten bir davranış sergiliyorsunuzdur.
3. İletişim hâlinde olan kişiler aynı zamanda etkileşim hâlindedirler. İletişim kuran kişiler etkileşim hâlindedirler. Sözlü, sözsüz, görsel veya yazılı iletişim esnasında gönderilen mesaj, alıcı üzerinde
bir etki sağlar. Bu etkinin büyüklüğü veya kalıcılığı birçok etken tarafından değişebilir fakat her iletişim, aynı zamanda bir etkileşimdir. Örneğin; somurtan bir adamın, parkta yürürken gördüğü bir bebeğin ona gülümsemesi sonrası onun da bebeğe tebessüm etmesi gibi.
4. Gönderilen mesaj her zaman alınan mesajla aynı olmayabilir. Her birey kendi gerçekliğiyle yaşamaktadır. Bireyler arasındaki gerçeklik anlayışı ve görüş farklılıkları, iletilen mesajın istenilenin dışında bir anlamlandırma sürecinden geçmesine yol açabilir. Sözlü, sözsüz, yazılı ve görsel mesajlar

5. İletişim birden fazla düzeye dönüştürülebilir. Farklı iletişim türleri farklı seviyelerde iletişim
sağlar. Sözlü bir iletişim esnasında kendiliğinden sözsüz bir iletişim de meydana gelmektedir. İletişim hâlinde olan kişiler aynı zamanda bir ilişki kurmakta veya var olan bir ilişkiyi devam ettirmektedir. Örneğin; en yakın arkadaşına yaşadığı bir sıkıntıyı dile getiren bir kişi, bir yandan sözlü olarak yaşadıklarını ve hissettiklerini ifade eder, bu sözlü iletişim sırasında sözsüz bir iletişim gerçekleşmektedir,
arkadaşlıklarının geçmişinden taşınan mesajlar da bu iletişime dahil olur ve aynı zamanda hayatlarındaki olumsuzlukları paylaşıyor olmak dostluklarını pekiştirmektedir. Birçok farklı düzeyde iletişim kurmuşlardır.

İletişimin işleyiş sürecinde kaynak birim bir duygu veya düşünceyi mesaj olarak sözlü ya da başka biçimde kanala iletir. Kanaldan çıkan mesaj alıcı tarafından alınır ve anlamlandırılır. Alıcı, aldığı mesajdan anladıkları üzerine geri bildirim içerikli yeni bir mesaj oluşturur ve kanala iletir. Kanal, iletiyi iletişimi başlatan kaynağa ulaştırır. Geri bildirimin kaynakla buluştuğu noktada iletişim sağlanmıştır.

Sosyal zekây “başkalarını doğru dinleme, doğru anlama ve sosyal durumlarda akıllıca davranma yeteneği” olarak tanımlamıştır.

Etkin dinlemenin kuralları şunlardır:

1. Fiziksel olarak, karşıdaki kişiyle birlikte olunduğunu gösteren bir beden duruşunu
almak (kolları bağlamadan karşıdakine dönük durmak).
2. Konuşanın yüzüne dönük olmak koşuluyla gözlerine bakmak. Bu, karşıdakine ilgilenildiğini gösteren temel bir duruştur ve şu mesajı verir “Ben seni dinliyorum ve dinlerken de öylesine bakmıyorum”.
3. Karşıdakinin sözünü kesmeden sonuna kadar ama anlamaya çalışarak dinlemek.
4. Dinlemeye hazır olmak. Bu hem fiziksel hem de psikolojik olarak dinlemeye hazır bulunmayı ifade eder. Yani dinleyenin fiziksel veya düşünsel olarak bir şeyle meşgul olmamasını, meşguliyeti var ise bitirmesini
ya da bitirdikten sonra dinleyebileceğini ve o zaman dinlemesi gerektiğini ifade eder. Çünkü fiziksel ve zihinsel olarak rahatlayamayan birey dinlemeye odaklanamayacaktır.
5. Konuşmacıya kendini rahat hissettirmek. Bu kural, özellikle, ön yargılı olmadan, yargılamadan, öğüt vermeden, akıl okumadan, anlatılan konuyu hafife almadan, küçümsemeden dinleme gerçekleştiriliyor ve beden dili ile de bu tutum bütünleşiyor ise gerçekleşebilir.
6. Sessizliklere zaman tanımak, sabırlı olmak. Bazen konuşmacı söyleyeceklerini doğru ifade edebilmek ya da toparlayabilmek adına kendine sessizlik zamanları tanıyabilir. Dolayısıyla sessizlik, uzun dahi olsa konuşmacının söylemek istediklerini bitirdiği anlamına gelmeyebilir.
7. Sözsüz iletilere dikkat etmek. Yıllardır yapılan çalışmalar göstermiştir ki sözsüz iletiler iletişimde sözlü iletilerden daha fazla öneme sahiptir bu nedenle göz ardı edilmemelidir.
8. Sadece kelimeleri değil, ardında yatan duygu ve düşünceleri dinlemek. Kelimelerin altında yatan duygusal ve düşünsel anlamları kavrayabilmek, etkin bir dinleyicinin başarması gereken en zor görevdir. Bu görev ancak ve ancak konsantrasyon sağlamak, dikkat dağıtıcı unsurlardan arınmak ve iletişime odaklanmak sayesinde yerine getirilebilir.

Sağlıklı ailelerde kuralların konuşulmasına, tartışılmasına, her bireyin düşüncesini dile getirmesine, kendini önemli ve değerli hissetmesine olanak sağlayan beş temel özgürlük vardır. Bunlar;
1. Şimdi ve burada olanı algılama özgürlüğü
2. Düşüncelerin olduğu gibi ifade edilme özgürlüğü
3. Duyguların olduğu gibi ifade edilme özgürlüğü
4. Bir şeyi kendi arzusuna göre isteme ya da reddetme özgürlüğü
5. Kendi özünü gerçekleştirme özgürlüğüdür.

TA kuramına göre doğuştan gelen ve evrensel olan dört temel otantik duygu vardır. Bireyin varlığını tehdit eden herhangi bir durumda yaşanan korku; bireyde hoşnutluk yaratan herhangi bir durumda yaşanan
memnuniyet; istek ve beklentilerin gerçekleşmemesi durumunda yaşanan üzüntü ve bireye zarar veren herhangi bir durum karşısında yaşanan kızgınlık. Bu duygular otantik olarak yaşandığında problem çözmeye yöneliktir.

Anne ve babaların çocuklarıyla olan hatalı iletişim biçimleri şunlardır:

1. Emir vermek, yönlendirmek

2. Uyarmak, göz dağı vermek

3. Ahlak dersi vermek

4. Öğüt vermek, çözüm ve öneri getirmek

5. Öğretmek, nutuk çekmek, mantıklı düşünceler önermek

6. Yargılamak, eleştirmek, suçlamak

7. Övmek, aynı düşüncede olmak

8. Ad takmak, alay etmek, utandırmak

9. Yorumlamak, analiz etmek, tanı koymak

10. Güven vermek, desteklemek, avutmak, duygularını paylaşmak

11. Soru sormak, sorgulamak, sınamak, çapraz sorgulamak

12. Konuyu saptırmak, şakacı davranmak, oyalamak

TA kuramına göre yararlı koruyucu (doğal) ebeveyn ego durumu, karşıdaki kişinin ihtiyaçlarına karşı duyarlıdır, normları, içinde bulunulan gerçekliği ve olasılıkları dikkate alarak ihtiyaçları karşılamaya özen gösterir.

Kuşaklararası çatışmanın nedenleri şunlardır:

1. Kuşakların birbirine ön yargı ile yaklaşması
2. Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler
3. Uzmanlaşmaya giden yolda eğitim-öğretim sürelerinin uzaması
4. Topluma yabancılaşma
5. Yetişkinlerin gerekli görmelerine rağmen değişimi gerçekleştirememeleri

Kuşaklar çatışması “Yaşam boyu eğitim” yöntemiyle de yumuşatılabilir. Yetişkinler yeni gelişmeleri öğrenip toplumsal değişime ayak uydurabilir. “Yaşam boyu eğitim” yöntemi sayesinde birey, yeni gelişmeden mahrum kalmamış, beceriler geliştirmiş dolayısıyla “ergenin dünyası” na yabancı kalmamış olur ve bu da kuşaklar arası çatışmayı iyileştirebilir. Böyle bir proje bir devlet politikası olarak tüm yerel yönetimler, eğitim-öğretim kurumları ve sivil toplum kuruluşları aracılığıyla gerçekleştirilebilir.

TA kuramına göre yararlı eleştirel ebeveyn ego durumu normları, içinde bulunulan gerçekliği ve olasılıkları dikkate alarak, başkalarının da haklarını koruyacak şekilde davranır, iletişimde bulunur.