ÇOCUK VE ERGEN BAKIMI - Deneme Sınavı - 29

Kendine zarar verme davranışı, (self-injury) vücudun belirli bölümlerine zarar veren, tekrarlayıcı, bilinçli, ölme amaçlı olmayan, yaşamı tehdit etmeyen, ortama uyamamanın ve tahammülsüzlüğün yol açtığı bir tür kendine yardım etme olarak açıklanmaktadır. Tanımda da vurgulandığı gibi, kendine zarar verme davranışı gösteren kişilerin amacı aslında ölmek değildir. Bu davranışları birden çok defa tekrarlarlar, yaşadıkları yoğun stres, kaygı ya da olumsuz duygu durumuyla başa çıkmanın bir yolu olarak (olumsuz bir başa çıkma yolu) bu davranışa başvururlar.

Kendine zarar verme davranışlarından biri:

Dürtüsel kendine zarar verme: Bu tür kendine zarar verme kapsamında yer alan davranışlar arasında: Kendini kesme, kendini yakma ve kendine vurma gibi davranışlar yer almaktadır ( Sieman ve Hollander, 2001).

Aile tarafından aşırı derecede şımartılma, kendine zarar verme davranışının nedeni olamaz. Ünitede bundan bahsedilmemiştir.

Tablo 8.2’de yedi intihar tipi verilmiştir. Bunlardan biri affedilmez günahların telafisidir ve yukarıdaki ifade bunu tanımlamıştır.

Ülkemizde intihar verileri, dünyadaki sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Tüm intihar girişimi vakalarının %5.1’ini 15 yaşın altında; %44.9’u ise 15-24 yaş aralığındadır. Ergen intiharlarında intihar girişimi oranı kızlarda erkeklerden en az üç kat daha fazladır.  Aileden birisinin intihar etmiş olması ve yakın arkadaşının intihar girişimine tanık olması, ergenlerin intihar riskini artırmaktadır. Daha önce intihar girişiminde bulunmak intiharın tekrarlanma olasılığını artırır.

Her türlü sosyoekonomik düzeyde intihar görülmesi bir gerçektir, yani mit değildir.

B, C, D ve E şıklarında verilenler psikolojik faktörler değil, daha çok aile ve ergene bağlı, nörobiyolojik ya da sosyal/kültürel etkenlerden bazılarıdır.

Yorgunluk ve gerginlik dışında diğer şıklarda verilenler intihara ilişkin sözel ipuçlarıdır.

Ergen yalnız bırakılmamalı ve tutulmayacak sözler verilmemelidir.

İntiharı düşünenler bir akıl sağlığı uzmanına gitmektense  yardım için aile üyelerine, arkadaşlarına ya da okuldaki uzmana giderler.

Ergenlerde riskli davranışlara yönelmenin dört temel nedeni şunlardır: Heyecan arama davranışı, isyankar davranış, korkusuz davranışlar, antisosyal davranışlardır. C seçeneğinde yer alan akran davranışları bunlar arasında yer almaz. cevap C seçeneğidir.

İsyankar davranışların sonuçları, hayati tehlike yaratmaktan
çok, sosyal anlamda istenmeyen sonuçlar
doğururlar. Bu davranışlar yetişkinler tarafından yapılırken, ergenler için uygun görülmezler. Sigara içmek, alkol kullanmak,  geç saatlere kadar dışarıda kalmak gibi davranışlardır.A ,B C ve E seçeneğinde verilen davranış örnekleri  korkusuz davranışlara örnektir. Bu nedenle cevap D seçeneğidir.

Ailesel Etkenler: Riskli davranışları yüksek düzeyde olan çocukların ebeveynlerinde benzer özellikler görülmesi ailesel etkenleri ön plana çıkarmaktadır.
a. Zayıf toplumsallaşma, olumlu davranışların çocuğa öğretilememesi, değerlerin kazandırılamaması, ebeveynler arasında olumsuz davranışların varlığı,
b. Çocuğun eğitim yaşamının ihmali, çocuğun yaşamını izlemekte başarısızlık,

c.Uygunsuz ve tutarsız disiplin uygulamalarının olması,
d. Çocuk ebeveyn ilişkisinde kalitenin ve bağlanmanın düşük olması, destekleyici olmayan soğuk
anne davranışı,
e. Aile içi çatışma, evlilik uyuşmazlığı, ev içi şiddet, istismar,
f. Çatışma yönetiminin zayıf olması, zayıf öfke kontrolü,
g. Ebeveynlerde fiziksel ve ruhsal sağlığın iyi olmaması, madde kullanımı, depresyon olması,
h. Göç sonucu kent yaşamına uyum sağlayamama, aile ve çocuğun kültürel olarak ayrışması ve
uyumsuzluklar oluşmasıdır.

E seçeneğinde yer alan yoksulluk ise ailesel değil çevresel etkenler arasında yer aldığından cevap E dir.

Riskli Cinsel Davranışların Kapsamında Yer Alan Davranışlar:
• 15 yaş ve öncesinde, erken yaşta cinsel deneyim yaşamak
• Birden fazla cinsel partnere sahip olmak
• Korunmasız cinsel deneyim yaşamak
• Cinsel deneyim öncesinde veya deneyim sırasında alkol ve uyuşturucu madde kullanmak şeklinde sıralanabilir. Psikoseksüel işlev yetersizliği ise riskli cinsel davranışların nedenleri arasında olduğu için cevap C seçeneğidir.

Riskli Davranışların Gelişimsel Açıdan Belirtilen Amaçları Şunlardır:

1. Kendini kanıtlama
2. Kimliğini ortaya koyma
3. Kendi yaşamı üzerinde kontrolünü arttırma
4. Otoriteye karşı çıkma
5. Akranları tarafından kabul görme
6. Kaygı, engellenme, yetersizlik ve başarısızlıkla baş etme
7. Saygınlığı artırma
8. Büyüdüğünü hissetme
9. Sorunlardan uzaklaşma

Ergenlerde riskli davranışlara yönelmenin dört temel nedeni şunlardır: Heyecan arama davranışı, isyankar davranış, korkusuz davranışlar, antisosyal davranışlardır.

1. Heyecan arama davranışı: Bu davranış biçimi, sosyal olarak biraz daha kabul edilmiş olduğu için, nispeten olumlu risk alma davranışlarıdır. Tehlikeli sporlar yapma, sekse düşkünlük gibi davranışlardır. Heyecan arama davranışlarının en olası negatif sonuçları çok ağır değildir. Örneğin, rekabete girme davranışının en önemli olumsuz sonucu onur kaybıdır.
2. İsyankar davranış: Bu davranışlar gençler için özgürlüğü yakalama çabası niteliğindedirler. Olası sonuçları oldukça olumsuz olabilir fakat korkusuz davranışların sonuçları
kadar olumsuz olmazlar. İsyankar davranışların sonuçları, hayati tehlike yaratmaktan çok, sosyal anlamda istenmeyen sonuçlar doğururlar. Bu davranışlar yetişkinler tarafından yapılırken, ergenler için uygun görülmezler. Sigara içmek, alkol kullanmak, geç saatlere kadar dışarıda kalmak gibi davranışlardır.
3. Korkusuz davranışlar: Alkollü araba kullanma, korunmasız seks, aynı iğneyi paylaşma yoluyla uyuşturucu kullanma, hızlı araç kullanma gibi çoğunlukla heyecan peşinde
koşma ile ilişkili, ancak çok olumsuz sosyal ve sağlıksal riskler taşıyan davranışlardır.
4. Antisosyal davranışlar: Hilekarlık, aşırı yemek yemek, diğer kişilere sataşmak gibi, hem yetişkinler hem de ergenler için uygun bulunmayan davranışlardır. Olası sonuçları, isyankar davranışlarda olduğu gibi, sosyal ya da yasal sorunlar ortaya çıkarabilmesidir

Ergenlerde Riskli Davranışların Nedenleri;
1. Genetik Etkenler: Riskli davranışların temelini genler ve biyolojik geçiş ile açıklayan bu yaklaşıma
göre, bazı genleri madde kullanma, şiddet, suç işleme gibi davranışların nedeni olarak göstermektedir. Ancak genetik etkenlerin tek başına riskli davranışlara yol açtığı söylenemez.
2. Ailesel Etkenler: Riskli davranışları yüksek düzeyde olan çocukların ebeveynlerinde benzer özellikler görülmesi ailesel etkenleri ön plana çıkarmaktadır.
a. Zayıf toplumsallaşma, olumlu davranışların çocuğa öğretilememesi, değerlerin kazandırılamaması, ebeveynler arasında olumsuz davranışların varlığı,
b. Çocuğun eğitim yaşamının ihmali, çocuğun yaşamını izlemekte başarısızlık,

c. Uygunsuz ve tutarsız disiplin uygulamalarının olması,
d. Çocuk ebeveyn ilişkisinde kalitenin ve bağlanmanın düşük olması, destekleyici olmayan soğuk anne davranışı,
e. Aile içi çatışma, evlilik uyuşmazlığı, ev içi şiddet, istismar,
f. Çatışma yönetiminin zayıf olması, zayıf öfke kontrolü,
g. Ebeveynlerde fiziksel ve ruhsal sağlığın iyi olmaması, madde kullanımı, depresyon olması,
h. Göç sonucu kent yaşamına uyum sağlayamama, aile ve çocuğun kültürel olarak ayrışması ve uyumsuzluklar oluşmasıdır.
3. Çevresel Etkenler: Özellikle olumsuz çevre koşullarında yaşan çocuklarda daha fazla riskli
davranışlar ortaya çıkmaktadır. Örneğin, yoksulluk önemli etkenlerden birisidir. Suç işleme, şiddet eğimi, kendine zarar verme ve bazı madde kullanımları özellikle sosyoekonomik düzeyi düşük bölgelerde daha fazladır. Burada, ekonomik koşulların yetersiz olması, gençlerin kendilerinin başka çözümler aramasına yol açmaktadır. Ayrıca, riskli davranışların o çevre içinde yaygın olması bu davranışların normal bir davranış gibi kabul edilmesine ve gencin bu davranışları toplumsal davranışın doğal bir parçası olarak görmesine yol açmaktadır.
4. Psikolojik Etkenler: Bu çocuklarda en sıklıkla rastlanan ortak özelliklerden birisi dürtü kontrolünün (kendini kontrol edememe, içinden geldiği gib davranma eğilimi) eksik olmasıdır. Engellenmeye tahammül edemezler, herhangi bir engellenme ile karşılaştıkları zaman onunla başa çıkma güçleri yoktur. Sorun çözme, öfke kontrolü gibi becerileri çok azdır ya da bu becerileri etkili değildir. İletişim kurmakta zorluk çekerler, huzursuzdurlar. Kolaylıkla uyarılır ve kavga etmeye başlarlar.
5. Göç: Göç eden ailelerin çocuklarında bu tür davranışlar sıktır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi ebeveynlerin geldikleri kente uyum sağlamakta çektikleri güçlüğün aile içi ilişkilere de yansımasıdır. Göç eden anne baba göç ettikleri yerin alışkanlıklarını sürdürmek istemekte ve bu nedenle çocuklarına bu yönde baskı yapmaktadır. Öte yandan ise kente küçük yaşta geldiği ya da kentte doğduğu için daha iyi uyum sağlayan çocuk anne babasının bu disiplin yaklaşımını reddetmektedir.

Aileler, ergenlik sürecindeki bireyi eleştirmekten, yargılamaktan, suçlamaktan ve akıl vermekten kaçınmalıdır.

Riskli Cinsel Davranışların Kapsamında Yer Alan Davranışlar:
• 15 yaş ve öncesinde, erken yaşta cinsel deneyim yaşamak
• Birden fazla cinsel partnere sahip olmak
• Korunmasız cinsel deneyim yaşamak
• Cinsel deneyim öncesinde veya deneyim sırasında alkol ve uyuşturucu madde kullanmak

Ergenlikte Cinsel Eğitimin Amaçları;
• Ergene kendi bedenine ve başka kişilerin bedenine saygı duymayı öğretme
• Öz-güvenini artırma
• Karşı cinsle dengeli ilişkiler kurmayı öğretme
• Kendi bedenine karşı sorumluluklarını fark ettirme
• Cinsellikle ilgili yanlış bilgileri reddetme
• Baskılara direnmeyi öğretme, hayır diyebilme becerisi kazandırma
• Her türlü istismar durumlarına karşı koyma becerisi kazandırmak olarak sıralanır.