ÇOCUK VE DRAMA

Sihirli bir yöntem olarak nitelendirilen drama ile insanlar kendilerini daha iyi tanıyabilmekte, yeteneklerini keşfedebilmektedirler. Dramada temel amaçlar arasında katılımcının kendini diğer bireylerin yerine koyması, böylece kendisini ve çevresini daha iyi bir şekilde tanıyabilmesi, anlayabilmesi yer almaktadır. Drama çalışmaları ile demokratik davranışlarda bulunan, konular arasında bağlantı kurabilen, bağımsız düşünebilen, hoşgörülü, yaratıcı bireyler yetiştirmek amaçlanmaktadır.

Drama, ortam olarak sadece sınıfarda ve okullarda uygulanan bir eğitim yöntemi olmaktan öte, katılımcılara uygun her ortamda çalışmaların planlanabileceği ve uygulanabileceği bir disiplindir. Drama paylaşımlarının gerçekleştirileceği ortamın özellikleri drama
liderinin belirlediği etkinliklere, birlikte çalışacağı grubun özelliklerine, içeriğe ve amaçlara göre değişebilmektedir. Drama çalışmaları yapılacak olan ortamın çalışmaya hazır hâle getirilmesi önemlidir.
Çünkü drama yapılacak ortam gruptaki bireylerin yaratıcılıklarını, psikolojik durumlarını, hareketlerini, aktif katılımlarını ve güvenliklerini etkiler. Bunun yanında bu mekânların özellikleri çalışmanın konusunu ve kullanılacak olan yöntemi etkilemektedir.
Örnek verilecek olursa, bazı ortamlar fen çalışmaları ve drama iş birliğine destek olurken bazı ortamlar sosyal çalışmalar ile dramanın bütünleştirilmesine olanak sağlar. Bu nedenlerle,
farklı ortamlarda yapılacak olan drama çalışmalarında çevresel özellikler ve çalışılan grubun sayısı göz ardı edilmemelidir.
Çalışılacak mekânların, grubun drama gereksinimlerini karşılayacak ve yaratıcılığını kısıtlamayacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Drama liderinin bu ortamları önceden görmesi ve incelemesi, yetkililerden gerekli izinleri alması, bu mekânlarda bulunan görevlilere yapılacak olan drama çalışması hakkında bilgi vermesi çalışmanın yürütülmesini kolaylaştırmaktadır. Farklı mekânlarda yapılacak olan drama çalışmalarında dikkat edilmesi gereken bazı
unsurlar vardır.

Cecily O’Neill, Dorothy Heathcote ve Gavin Bolton tarafından da kullanılan Süreçsel Drama kavramını geliştirmiş farklı bir forma sokmuştur. Bu teknik, yazılı bir metin üzerinden hareket etmez, sonucu öngörülemez, süreç önemli ve genişletilebilirdir. Yazılı ve
önceden belirlenmiş bir metin olmasa da bu teknikte güçlü bir ön-metin vardır. Ön-metin bazen bir cümle, bazen bir gazete haberi bazen de bir resimdir. Sunulan bu ön-metin zaman, ortam, olay ve kişi gibi drama için önemli bilgilerin ya hepsini ya da bir kısmını
içerir ve dramayı başlatan işte budur. Drama çalışmasının devamı ise her zaman planlanmaz, doğaçlama olarak devam eder.

Ezilenlerin Tiyatrosu yaklaşımıyla ilişkili ikinci teknik ise İmge Tiyatrosudur. Bu teknik bir heykel çalışmasıdır. Ancak seyircinin doğrudan katılımını gerektirir. Üç aşamalıdır: somut imge oluşturma, ideal imgeyi kurgulama ve geçiş imgesi yaratma. İlk aşamada,
bir katılımcı, grubundaki bütün katılımcıların da ilgisini çekeceğini düşündüğü bir temayıdiğer katılımcıların bedenlerini bir kilmiş gibi kullanarak ifade eder. Söz kullanılmamalıdır. Bunun yerine, çok zorlandığında, heykeline vermek istediği yüz ifadesi formunu
kendi yüz ifadesiyle verebilir. Oluşturulan heykel, gruptaki bütün katılımcılar tarafından anlamlı hâle gelinceye kadar değiştirilir.

Hastanede yatması gereken çocuklar, gerek ailelerinden ayrılma korkusu yaşadıklarından gerekse hastane ortamının ürkütücü havasından dolayı duygusal açıdan zarar görebilirler. İlk başta ayrılığa şiddetli ağlama ile karşılık veren çocuk ilerleyen süreçte ise reddetme yoluna giderek kendisini kapatabilir. Sahip olduğu ben-merkezci düşünceden dolayı hastaneye yatmasının temel sebebinin kendi yaptığı hatalar olduğuna inanabilir ve sınırsız hayal gücüyle etrafında olup bitenleri farklı yorumlayıp korku geliştirebilir. Özellikle uzun bir süre boyunca hastanede kalmak zorunda olan çocuklarda farklı duygusal tepkiler görülebilir. Bunlar parmak emmeden alt ıslatmaya ve daha ağır travma göstergelerine kadar ilerleyebilir.

Yetiştirme yurtlarında kalan çocuklarla planlanıp uygulanacak drama etkinlikleri, çocukların kim olduklarının farkına varma, dünyadaki yerlerini ve değerlerini algılamada yardımcı olmalıdır. Bunun yanında, toplumsal yaşamda kabul görmelerini kolaylaştıracak, kendilerine yer edinmelerini sağlayacak değerlerin kazanılması da amaçlanmalıdır. Bu açıdan bakıldığında Süreçsel Drama yaklaşımıyla hazırlanacak bir programın olumlu etkileri olacaktır.

Göç birey ya da grup olarak insanların sembolik ya da siyasal sınırların ötesine, yeni yerleşim alanları ya da toplumlara doğru olan coğrafi bir hareketlilik ve bu hareketin neticesi olan nüfus dinamiğidir. Göçmenlik ülkesini gönüllü olarak terk edip refah içinde yaşayacağını düşündüğü bir ülkeye, o ülkenin yetkililerin izni dâhilinde olan kalıcı bir hareketliliktir. Günümüzde, küreselleşmenin de etkisiyle değişen iç dinamikler, sınıfsal, etnik ve dini ayrılıklar sebebiyle göç hareketleri oldukça yoğundur. Dış göç başka ülkelere doğru olurken, iç göç ülke içerisinde yaşanabilmektedir. Türkiye dış göçte gerek doğu gerek batı gerek kuzey gerekse de güney sınırlarından yoğun olarak tercih edilen bir ülkedir. İç göçte ise özellikle metropol şehirlere doğru bir göç dalgasından bahsetmek mümkündür. Büyükşehir yaşamına ayak uyduramayan ailelerin çocuklarının ise suça en yatkın grubu oluşturduğu veriler arasındadır. Göç ederek farklı bir kültürde kendini ifade etmek, kendini o kültürdeki akranlarına kabul ettirmek ise çocuklar için zor olabilmektedir. Bu zorluk içerisinde, drama yöntemi çocukların kendilerini tanıma ve ifade etmelerinde; kendilerine akranları arasında yer edinmede uygun bir yöntem olabilir.

Mülteci, iltica eden anlamına gelmektedir ve iltica etmek sığınmak demektir. Şüphesiz ki hiç kimse evini, kimi zaman ailesini, sevdiklerini, düzenini, yaşadığı şehri, ülkesini, çoğunlukla konuştuğu dili geride bırakarak başka bir ülkeye gitmek istemez. Ancak kendi kontrolleri dışında gelişen ve can güvenliklerini tehlikeye sokan durumlar nedeniyle başka bir ülkeye, yeni ve mutlu bir hayata başlamak ümidiyle zorunlu olarak iltica ederler. Bu nedenle, iltica umuda yolculuk olarak da tanımlanmaktadır. Mültecilerle yapılacak drama çalışmalarında dil birliğini sağlamak karşılaşılabilecek
önemli bir sorundur. Bu sorunu çözmek için her iki dili de bilen birinden yardım istenebilir. Zor bir ortamdan gelmiş ve zorlu koşullarda yaşamlarını sürdüren mülteci ailelerde çalışmayla ilgili bilgilendirilmeli ve çocuklarıyla çalışmaları konusunda izinleri alınmalıdır. Önemli diğer bir unsur ise çalışmanın yürütüleceği ortamdır. Uygun bir ortam çalışma öncesinde belirlenmeli ve gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Yaratıcı drama uygulamalarında Boal’in İmge Tiyatrosu tekniği dil sorununu en aza indirgemek ancak var olan durumu sorgulayarak çözüm yollarını keşfetmek için; Forum Tiyatrosu tekniği ise özellikle ev sahibi konumundaki çocuklarla bir araya getirilerek farkındalık oluşturmak amacıyla kullanılabilir.

Drama çalışmalarının planlanması ve yürütülmesi çoğunlukla drama liderine bağlıdır. Çalışmaların gerçekleştirildiği ortamın ise ikinci bir öğretmen olduğu düşünülebilir. Bunun nedeni, ortamın kişiler üzerindeki psikolojik ve sosyal etkileridir. Bazı ortamlar öğrenmeye güdüleme, kendini ifade etme, yaratıcılığını ortaya koyma, çevresindekilerle etkileşime girme gibi bilişsel, psikolojik ve sosyal alanlarda olumlu yönde etkiye sahipken bazıları tam tersi bir etkiye de sebep olabilir. Liderin bu durumu gözden kaçırmayarak
planlama yapması önemlidir. Farklı yaşam alanları ise oturumların amacıyla orantılı olarak, yeni bir ses, yeni bir soluk, yeni bir dokunuş olabilmektedir. Bu yenilik, iyi bir planlamayla olumlu etkilerin ortaya çıkmasını sağlayabilmektedir.

Yapılandırılmış gayriresmî ortamlar ise eğitim için önemli ortamlardır. Böyle ortamlar, bireylerin hem bilişsel hem sosyal hem de psikolojik gelişimlerinde önemli rol oynamaktadır. Greenfield ve Lave (1982)’nin çalışmaları, gayrı resmi eğitim ortamlarının bilişsel gelişime etkisi üzerinde dururken, Resnick (1987)’in çalışmaları farklı gelişim alanlarını nasıl etkilediğini vurgulamaktadır. Her iki gruptaki araştırmacılar da resmî ve gayrı resmi eğitim/ öğrenmeyi karşılaştırmışlar ve benzer vurgular yapmışlardır. Greenfield ve Lave (1982) gayriresmî ortamların eğitim üzerindeki etkisini ele almaktadır. Her iki eğitimi karşılaştırarak aşağıdaki tabloda yer alan sekiz özellik belirlemişlerdir. Resmi eğitim özellikleri; günlük yaşamdan uzaktır, öğretmen bilgiyi sunar, kişisel değildir, eğitim bilim ve program açıktır, değişim ve süreksiz olmak değerlidir, sözlü alışverişle öğrenme, sözlü sunumla ders anlatma, daha az sosyal güdülenme. Gayriresmi eğitim özellikleri; günlük yaşam etkinliklerinde yer alır, öğrenmesinden ve yeteneklerinin gelişiminden birey sorumludur, kişiseldir ve kişisel ilişkiler uygun öğretmenlerdir, eğitim bilim ve program gizlidir, akıcılığın ve geleneğin korunması söz konusudur, gözlem/taklitle öğrenme, göstermeyle ders anlatma, yeni yetişenlerin yetişkin hayatına olan sosyal katkısıyla güdülenir.

Gayriresmi eğitim ortamlarının özellikleri şunlardır. Günlük yaşam etkinliklerinde yer alır. Öğrenmesinden ve yeteneklerinin gelişiminden birey sorumludur. Kişiseldir ve kişisel ilişkilere uygun öğretmenlerdir. Eğitim bilim ve program gizlidir. Akıclığın ve geleneğin korunması söz konusudur. Gözlem/taklitle öğrenme. Göstermeyle ders anlatma. Yeni yetişenlerin yetişkin hayatına olan sosyal katkısıyla güdülenir. Resmi eğitim ortamının özellikleri şunlardır. Günlük yaşamdan uzaktır. Öğretmen bilgiyi sunar. Kişisel değildir. Eğitim bilim ve program açıktır. Değişim ve süreksiz olmak değerlidir. Sözlü alışverişle öğrenme. Sözlü sunumla ders anlatma. Daha az sosyal güdülenme. B, C, D, E şıklarında yer alan ifadeler resmi eğitim ortamına ait özelliklerdir. Doğru cevap A'dır.

Dorothy Heathcote, Cecily O'Neill ve Augusto Boal yaratıcı dramanın eğitim dışında farklı alanlarda da çocuklar, gençler ve yetişkinlerle uygulanmasının öncülerindendir. Doğru cevap C'dir.

Ezilenlerin tiyatrosu, Augusto Boal tarafından Paulo Freire'nin Ezilenlerin Pedagojisi isimli eleştirel eğitim akımından yola çıkarak geliştirilen bir yaklaşımdır. Mutlu Çocuklar Heykel Müzesi, ısınma çalışmalarında kullanılabilecek bir oyundur. Gülücükler Şatosu, Aleix Cabrera'nın TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları'ndan çıkan bir kitabıdır. Süreçsel drama, Dorothy Heathcote ve Gavin Bolton tarafından kullanılan ve Cecily O'Neil'in geliştirip farklı bir forma soktuğu bir kavramdır. Doğru cevap E'dir.

Farklı yaşam alanlarında çocuklarla yapılan drama çalışmalarında dikkat edilmesi gereken araçlar şunlardır. Çalışmayla ilgili gerekli yasal izinler çalışmanın öncesinde gerek kurumlardan gerekse aileler ya da yasal vasilerden alınmalıdır. Çocukların özel ilgi ve gereksinimlerinin farkında olunmalıdır. Çocuklara kendilerini ifade etme şansı verilmelidir. Lider/öğretmen, çocuklardan daha güçlü bir pozisyonda olmadığından ve çocuklara bu şekilde hissettirmediğinden emin olmalıdır. Çocuklara drama oturumları sırasında paylaştıkları sırların üçüncü kişilerle paylaşılmayacağını aktarmalıdır. Çalışmaların yürütüleceği ortam kadar gruptaki bireylerin birbirine güven duyması da önemlidir. Çalışma grubu farklı yaşlardan çocuklardan oluşacaktır. Her yaşın gelişimsel özelliklerini bilmek önemlidir. Çalışma grubundaki çocuklar farklı kültürlerden geleceklerdir. Çocukların geldikleri kültürler hakkında bilgi sahibi olmak planlama ve uygulamada yararlı olacaktır. Çocukların ana dilleri farklı olabilir ve sizin kullandığınız dile hakim olmayabilirler. Anlaşmaya yardımcı olabilecek, güvenilir birinden yardım istenmelidir. Grup dinamiğinin oluşması ancak çocukların birbirini tanımasıyla mümkündür. İlk haftalarda tanışma çalışmalarına yer verilmesi önerilmektedir. Çocuklara yapılması planlanan drama çalışmaları hakkında bilgi verilmelidir. Çalışmalar gönüllülük esasına dayanmalıdır. Çalışmanın başlangıcında etkinlikleri bütün grupla yapacak şekilde planlama önemlidir. Çalışmalar, her yaşam alanının özelliğine göre planlanmalıdır. A, C, D, E şıklarında yer alan ifadeler ise dramanın amaçları arasında sayılabilir. Doğru cevap B'dir.

İmge tiyatrosu, sırasıyla somut imge oluşturma, ideal imgeyi kurgulama ve geçiş imgesi yaratma olmak üzere üç aşamalıdır. İlk aşamada, bir katılımcı, grubundaki bütün katılımcıların da ilgisini çekeceğini düşündüğü bir temayı diğer katılımcıların bedenlerini bir kilmiş gibi kullanarak ifade eder. Herkes imgeyi anladığında ikinci aşamaya geçilir ve ilk aşamada var olan durumu canlandırırken ikinci aşamada "olması gereken" yine herykel formunda canlandırılır. Üçüncü aşamda ise var olan gerçeklikten, olması gerekene geçiş formunun canlandırılması istenir. Doğru cevap D'dir.

Farklı yaşam alanlarında yaşayan çocuklarla drama çalışmaları yapılabilmektedir. Bunlar, sokakta yaşayan, hastane ortamındaki, cezaevlerinde kalan, yetiştirme yurtlarında kalan, göç eden ve mülteci çocuklar olabilir. Doğru cevap B'dir.

A, B, C, D şıklarında yer alan ifadeler de farklı yaşam alanlarında çocuklarla yapılan çalışmalarda dikkat edilmesi gereken noktalar, bununla birlikte mülteci çocuklar söz konusu olduğunda dil birliğini sağlamak karşılaşılabilecek önemli sorunlardan birisidir. Doğru cevap E'dir.

Paylaşımlı düşünme, gayriresmi öğrenmenin bir özelliğidir. Farkındalık, drama sürecinde ve sonrasında kazanılması beklenen bir beceridir. Doğaçlama, drama etkinlikliklerinde kullanılır. Forum tiyatrosu, ezilenlerin tiyatrosu yaklaşımına ait tekniklerden birisidir. Soruda belirtilen drama tekniği süreçsel dramadır. Doğru cevap C'dir.

A, B, C, E şıklarında yer alan ifadeler ortama ilişkin özellikler iken E şıkkı katılımcılara ilişkin bir özelliktir. Doğru cevap D'dir.

Greenfield ve Lave (1982) ve Resnick (1987) gayriresmi olarak adlandırılan sınıf dışı ortamların eğitim ve öğrenme üzerinde etkili olduğunu vurgulamaktadır. Bu tür eğitim ve öğrenme ortamlarının ise L. S. Vygotsky tarafından geliştirilen sosyokültürel kuramla örtüştüğü söylenebilir. B, C, D, E şıklarında yer alan ifadeler ise sosyokültürel kuramla drama arasındaki ilişki değil dramanın amaçlarını ve bireyde gelişmesi beklenen kazanımlardır. Doğru cevap A'dır.