Dramanın Bileşenleri ve Aşamaları

Çocukların gerçek dünya ile kurgusal dünya arasında gidip gelmelerini olanaklı kılan dramanın genel amacı; her alanda yaratıcı, kendine yetebilen, kendini tanıyan, çevresiyle iletişim kurabilen ve bunu geliştirebilen, ifade gücü ve biçimleri artmış bireyler yetiştirmektir.

Drama çalışmalarına katılan çocukların bir taraftan gelişimleri desteklenirken bir taraftanda eğlenceli zaman geçirmeleri söz konusudur. Ancak beklenen bu yararın sağlanabilmesinde de yetkinlikleri olan drama liderine ve iyi planlanmış bir drama sürecine ihtiyaç vardır. Drama liderinin çocukların gelişim özelliklerini bilmeleri, ilgi ve gereksinimlerinin farkında olması ve etkili bir drama süreci planlama, uygulama ve değerlendirme becerilerine sahip olması gerekmektedir. Drama çalışmalarına katılan çocuklar ile dramanın yapılacağı ortam ve süreçte kullanılan araç ve gereçler de dramadan beklenen yarara ulaşmada etkili olmaktadır.

Drama bilişsel davranışları, duyuşsal özellikleri ve devinimsel becerileri kazandırmada bir öğretim yöntemi; duyuların eğitimiyle bütüncül bir estetik anlayış oluşturmada bir sanat eğitimi alanı; yaşanılan süreci betimlemede, açıklama ve kontrol edebilmede bir disiplin olarak değerlendirilir.

Bağlam: “Dramada kimler yer alacak?”, “Ne oluyor?”, “Nerede ve hangi zamanda oluyor?” gibi temel soruların planlanmasıdır. Drama sürecinin ana hatları belirlenirken bu soruların yanıtları dikkate alınmalıdır.

Drama sürecinde olması gereken bazı ögeler vardır; bu ögeler olmadan etkili bir drama çalışmasından söz edilemez. Bunlar ; Bağlam, Öğrenme alanı /Tema, Çatışma/Gerilim ve Bakış açısı/ Çevredir.

Gerilim, drama sürecinin başlamasında ve sürdürülmesinde önemli bir itici güce sahiptir. Bu gerilim pek çok değişkenden kaynaklanabilir. Gizemli durumlar, üstesinden gelinmesi gereken güçlükler, acil çözülmesi gereken sorunlar, önceliklerin belirlenme güçlüğü gibi durumlar ve çatışmalar gerilimi yaratmaktadır. Bu gerilim durumu oluşturulurken, çocukların yaşamlarında karşılaşabilecekleri olaylar dikkate alınmalıdır.

Drama çalışmalarında lider ve katılımcıların olmadığı bir drama çalışması düşünülemez. Lider dramayı planlarken dramanın gerçekleşeceği ortam ve kullanılacak araç ve gereçleri de yazılır. Bu durumda drama sürecinin lider, katılımcılar, ortam, araç ve gereçlerden oluşan ve birbirini tamamlayan çeşitli bileşenlerden oluştuğu söylenebilir

Drama sürecinde katılımcıların keşfetmesi, gelişmesi, düşüncelerini ve duygularını dramatik etkinlikler yoluyla ifade etmesi için önceden planlanmış bir sürece ve süreçte katılımcılara rehberlik eden bir lidere gereksinim vardır.

Lider kendi değerleri olan, insana saygı duyan, sanatsal duyarlılığı olan, tartışmaya hazır, kompleksleri ile başa çıkmış, ilkeli, ilişkilerde başarılı, empati becerisi yüksek, etkili gözlem, dinleme ve soru sorma becerisine sahip, drama ile ilgili bilgileri araştırmaya istekli, kendini yetiştirmede sorumluluk duyan bireyler olmalıdır.

Drama lideri, öncelikle “Amacım nedir?”, “Çocuklarda hangi davranışları geliştirmek istiyorum?”, “Bunları hangi yollarla yapabilirim?” sorularını kendine sormalıdır.

Drama sürecinin planlanması ve uygulanmasında katılımcıların yaşları, gelişim dönemi özellikleri, cinsiyetleri, ilgileri, gereksinimleri dikkate alınmalıdır.

Dramaya katılan çocukların her şeyden önce grup içinde çalışmaya hazır olmaları, kendilerini rahat ve güvenli hissetmeleri, yeni ve değişik şeyler keşfetmeye istekli olmaları gerekir. Bu açıdan bakıldığında katılımcıların kendilerini süreçte rahat hissedebilecekleri planlamaların yapılmasının önemli olduğu düşünülmektedir.

• Ahşap ya da halı ile zemini döşenmiş olan ve ayakkabıların çıkarılıp girilebileceği bir otam olmalıdır.

• Sabit sıraların olmadığı, olası gürültü unsurlarını önleyici, her türlü eyleme ve gerekli olduğunda sunum yapmaya elverişli olmalıdır.

• Ortamın ısısı, ışığı ve havalandırmasının drama çalışmalarının rahatlıkla yürütülebileceği bir şekilde olması sağlanmalıdır.

• Ortam ne büyük ne de küçük olmalıdır. Çok büyük ortamlar dikkatin dağılmasına, grup dinamiğinin yakalanmasında sıkıntılara neden olabilir; küçük ortamlar ise sürecin rahatlıkla yürütülebilmesinde sıkıntılara yol açabilir. Katılımcıların birbirlerine dokunamayacakları kadar geniş olmalı, bununla birlikte katılımcıların dikkatlerini dağıtacak şekilde de büyük olmamalıdır.

Dünyada öykü, şiir, masal, roman gibi farklı kitap türlerinin kullanılması, çocukların yaşamla tanışmalarına ve onların deneyim kazanmasına fırsat tanır. Ayrıca, yazarların drama yöntemi ile çocuklara tanıtılmasının da çocukların entelektüel gelişimlerinde önemli katkılarının olacağı da bir gerçektir. Bu nedenlerden dolayı, lider farklı kitap türlerini dramada kullanmaya özen göstermelidir.

Drama çalışmalarında grubun yapısı ve katılımcıların özellikleri de dikkate alınarak, bir esneklik içerisinde izlenmesi gereken bir sıralama bulunmaktadır. Drama sürecinde ısınma, esas çalışma/canlandırma ve değerlendirme aşamaları vardır.

Isınma çalışmaları oyuna katılma isteğini artırır; grubun birbirine, oyunlara, süreçte yapılacak olan doğaçlamalara ısınmasını ve rahatlamasını sağlar. Çeşitli yöntemlerle duyuları kullanma, gözlem yetisini geliştirme, bedensel ve dokunsal çalışmaların yapılması, tanışma, etkileşim kurma, güven kazanma ve uyum sağlama gibi özellikleri katılımcı bireylere kazandıran çalışmaların yapıldığı aşamadır

Çocuklarla yapılan ısınma çalışmalarında yürüme, koşma, zıplama, çekme, itme, dönme, yuvarlanma, hayvan taklitleri ve yürüyüşleri farklı zeminlerde yürüme, kukla gibi ya da robot gibi hareket etme gibi aktiviteler yapılabilir.

Dramanın en önemli bölümünü oluşturan bu aşama, drama ile ilgili farklı kaynaklarda oluşum, oyun, doğaçlama, esas çalışma gibi farklı şekillerde adlandırılmaktadır. Drama sürecindeki tüm dramatik anlar, yaşantılar bu aşamada oluşur. Drama sonucunda oluşacak ürünler bu aşamada şekillenir.Bu aşamada hikâye oluşturma, dramatizasyon, rol oynama, doğaçlama gibi tekniklerden biri ya da birkaçına birden yer verilebilir.

Bu aşamada amaç çocuğa olayın tamamlandığını hissettirmektir. Çalışmaların her birinin ya da birkaçının ardından ya da drama sürecinin sonucunda değerlendirme yapılır. Değerlendirmenin ne zaman yapılacağına katılımcıların ihtiyaç duymalarına göre karar verilebilir.Nelerin yaşandığı, hissedildiği, nerelerde güçlük çekildiği, başka nelerin yapılabileceği üzerinde konuşularak değerlendirme yapılabilir.Çocuklar değerlendirmeyi her zaman sohbet ile yapmayabilirler. Süreçte yaşadıklarına yönelik resim yapabilirler, bütün çocuklar büyük bir kâğıt üzerine drama sürecinde yaşadıklarına yönelik çizimler yapabilir. Ya da yoğurma maddelerini kullanarak süreçte hoşlarına giden şeylere ilişkin ürünler ortaya çıkarabilirler

Değerlendirme yetisini geliştirme, etkileşimi sağlama, paylaşımda bulunma, yapıcı eleştiri yapabilme, drama çalışmasından olumlu duygularla ayrılma, yaşantıların ifade edilmesini sağlamaktadır. Ayrıca, değerlendirme aşamasında çocuklar hakkında bazı şeyler öğrenilebilir. Bunlar bir rapor hâline getirilip ihtiyaç olduğu durumlarda anne babalar ile paylaşılabilir. Drama sürecinin sonunda, çocukların süreçte yaşadıklarına ilişkin görüşlerinin alınması, çocukların önemsediklerini hissederek kendilerini daha olumlu algılamaları bakımından gereklidir. Ayrıca değerlendirme sonrasında çocukların konuşmalarından yola çıkarak yeni çalışmaların planlaması ve çocukların ilgi ve gereksinimlerinin belirlenmesi söz konusu olabilir.

• Dramanın bir yöntem olarak kullanılmasınının amaca ulaşmada etkili olup olmadığı belirlenmiş olur.

• Olumlu sonuçlar elde edilmiş olsa bile, yöntemin daha da iyileştirilmesi ve geliştirilmesi mümkün olur.

• Drama yöntemini kullanan diğer liderler için yapılan değerlendirmeler yol gösterici olabilir.

• Drama dışındaki diğer yöntemler arasında seçim yapmakta zorlanan ve karar verme durumunda olan liderlere yol göstermede değerlendirmeler etkili olabilir.