ÇOCUK GELİŞİMİNDE PROGRAM

Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı (KEDV) tarafından yürütülen Kadın ve Çocuk Merkezleri Modeli çalışması kapsamında ortaya konan gelişimsel destek programları; Mahalle Yuvaları Uygulaması, Oyun Odaları ve Mahalle Anneliğidir. Bu nedenle sorunun doğru yanıtı "E" seçeneğidir.

Farklı amaçlara yönelik bakım ve eğitim programları

Ev Ziyaretlerine Dayalı Programlar,

Kurum Merkezli Anaokulu Programları, 

İlköğretim Okulları Bünyesindeki Kurum Merkezli Programlar,

iki Kuşağa (Jenerasyona) Yönelik Programlar,

Sağlık Hizmetlerine Yönelik Ev Ziyareti Programları

Halk Sağlığı Programları.

Doğru yanıt C'dir.

Tek odaklı programlar; çocuk merkezli, aile merkezli ve yetişkin merkezli programlar olmak üzere üç başlık altında ele alınabilir. Çocuk merkezli programlar, sosyoekonomik olarak dezavantajlı koşullarda yaşayan okul öncesi dönemdeki çocukların bilişsel ve sosyal becerilerini geliştirme ve onları kendilerinden daha iyi durumdaki akranlarıyla eşit koşullarda okula hazırlamaya yönelik olarak düzenlenmiş programlardır. Bu programların bazıları sağlık ve sosyal refaha yönelik hizmetleri de kapsamaktadır. Çocuk merkezli programlara Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) uygulanan Head Start Programı örnek olarak verilebilir. Aile merkezli programlar, çocuklara aileleri aracılığıyla dolaylı olarak ulaşıp ailelerin, çocuk bakımına yönelik ebeveynlik becerilerini geliştirme ve bu yolla ailelerin çocuklarının gelişimlerini desteklemeleri için geliştirilen programlardır. ABD’de uygulanan Head Start Programı’nın Aile-Çocuk Gelişim Merkezleri ya da yine ABD’nin farklı eyaletlerinde ev ziyaretleri yoluyla Missouri’de uygulanan Öğretmen Olarak Aileler Programı (Parents as Teachers-PAT) ve Arkansas’ta uygulanan Okul öncesi Çocuklar İçin Ev Öğretim Programı (Home Instruction Program for Preschool Youngsters-HIPPY) aile merkezli programlardan bazılarıdır. Yetişkin merkezli programlar, tek ebeveynli aileler için düzenlenen ve ailelere okur-yazarlık becerilerinin, eğitsel edinimlerin ve mesleki becerilerin kazandırılması yoluyla programa katılan yetişkinlerin ekonomik refahlarının artırılmasının amaçlandığı programlardır.  Doğru yanıt B'dir.

Çift kuşağa (jenerasyona) yönelik programlar, aileleri ve çocuklarını etkilemek üzere tasarlanmış, üç kritik hizmetin kombinasyonu olarak hizmet veren programlardır. Bu hizmetlerden birincisi erken çocukluk eğitimi, ikincisi ailelerin ebeveynlik becerilerini zenginleştirme, onların okul etkinliklerine katılımını artırma, öz saygı düzeylerini yükseltme, çatışma çözme becerilerini geliştirme ve ailesel bunalımlarını çözümlemelerine yönelik olan aile eğitimi programlarıdır. Üçüncüsü ise sınıf merkezli yetişkin eğitimi, mesleki eğitim, iş danışmanlığı, işe yerleştirme desteği, ikinci dil olarak bulunulan ülkenin ana diline yönelik kurslar, ailelerin yarım kalan eğitimlerini tamamlamaları için desteklenmesi gibi amaçları olan mesleki ve okur-yazarlık programlarıdır.

Montessori Programı Montessori programı, çocukların ancak zengin uyaranların olduğu, özgür bir ortamda, kendi kendilerine keşfetme yoluyla en iyi biçimde öğrenebilecekleri ve kişisel disiplinlerini geliştirebilecekleri felsefesinden hareket eder. Programda hareket, duyular ve dil gelişimi çok önemlidir. Her çocuk tek ve eşsiz görüldüğü için çocuğa saygı en başta gelmektedir. Program günlük yaşam eğitimi, duyuların eğitimi ve akademik materyallerle çocuğa okuma-yazma öğretimi üzerine kurulmuştur. Montessori anaokulu programlarına 5 yaşındaki çocuklar kabul edilmekte, sınıf mevcutları 27’den fazla olmamakta, anaokulu programı beden eğitimi, müzik, günlük yaşam, duyu, dil, matematik, fen, sosyal bilgiler ve resim derslerinden oluşmakta ve bu dersler için özel olarak düzenlenmiş derslikler bulunmaktadır. Programa aile katılımı da sağlanarak, ailelerin Montessori felsefesi ve materyalleri konusunda bilgilendirilmesi sağlanmaktadır (Kartal, 2005).

Kolombiya Kolombiya’da iki farklı program uygulanmıştır. İlk program 1973’te Bogota’da gebeliğinin son üç ayındaki anne adayları ile 36 ay arasındaki çocuklara yönelik olarak uygulanan “Bogotá Study of Malnutrition, Diarrheal Disease, and Child Development” isimli bir müdahale programıdır. Anne ve çocuğu, yaşadığı çevreden soyutlamadan uygulanan bu destek programı, gelişimde çevrenin etkisinin önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Bunlara ek olarak, doğum öncesinde anneye, doğum sonrasında da bebeğe sağlanan beslenme desteğinin, okul öncesi dönemde çocukların başarılarını olumlu yönde etkilediği, annelik eğitimi alanların çocuklarından, liseyi okuyanların sayısının diğer annelerin çocuklarına göre daha fazla olduğu ve yine bu annelerin çocuklarında sınıf tekrarlarının diğerlerine oranla daha az olmasının yanı sıra, besin desteği alan çocukların ilkögretimde hiç sınıf tekrarı yapmadan ve eğitimlerine ara vermeden ortaöğretime devam ettikleri araştırma sonuçlarıyla ortaya konmuştur (Kartal, 2005). İkinci program olan “Eve Dayalı Toplumsal Bakım Programı (Home-Based Community Day Care)” 1987 yılında başlamış ve programa altı yılda 2-7 yaş arasındaki bir milyon çocuk katılmıştır. Program 15 kişilik gruplar hâlinde, gruptaki çocuklardan herhangi birinin evinde bir uzman tarafından uygulanmaktadır. Programa aileler ve yakın çevrede yaşayanlar da etkin olarak katılabilmektedirler. Programın temel amacı, yedi yaşın altındaki çocukların dengeli olarak gelişimlerini sağlamaktır. Çocuklara verilen özel sağlık, beslenme, psikolojik ve sosyal gelişim desteğinin yanı sıra, aileler çalışırken de çocukların bakımı üstlenilmektedir. Program kadının meslek sahibi olmasına, iş bulup çalışmasına fırsat vererek ailenin gelir düzeyinin artmasına neden olduğu gibi artan gelir düzeyi de çocuğa daha uygun sosyal ve kültürel bir çevrenin oluşmasını sağlamıştır. Aileler programa katılan çocuklarının artık daha hareketli olduklarını, daha çok oyun oynayabildiklerini, topluma daha iyi uyum sağladıklarını ve çocuklarıyla daha az tartıştıklarını belirtmişlerdir (Kartal, 2005).

AÇEV-TRT Televizyon Yoluyla Eğitim Projesi AÇEV, erken çocukluk ve yetişkin eğitimi konusunda edindiği deneyim ve geliştirdiği uzmanlığı daha geniş kitlelere ulaştırabilmek amacıyla 2001 yılında “Benimle oynar mısın?” adlı bir televizyon projesi geliştirmiştir. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) iş birliğiyle hazırlanan bu programın ilk 65 bölümü 2002 yılının ilk yarısında, ikinci 65 bölümü ise ikinci yarısında yayımlanmıştır. Okul öncesi çocukları ve onların ailelerini hedefleyen bu programın içeriği, hem çocukların zihinsel, fiziksel, sosyal ve duygusal gelişimini destekleyici hem de anne-babaları bilinçlendirici bir nitelik taşımaktadır. Ana hedeflere ulaşmak amacıyla, AÇEV’in geliştirdiği ve uyguladığı Anne-Çocuk Eğitim Programı ve Baba Destek Programı’nın içeriği doğrultusunda ve akademisyenlerin desteği ile 300’den fazla alt hedef geliştirilmiştir. Bu hedefler çeşitli başlıklar altında stüdyo oyunları, animasyonlar, aktüel çekimler ve kukla oyunları olarak program içinde yer almakta ve 30 dakikalık süre içinde çeşitli mesajlarla izleyicilere iletilmeye çalışılmaktadır (Kartal, 2005).

MEB Okul öncesi Eğitim Genel Müdürlüğü ile TRT iş birliğinde 1999’dan beri yürütülen “Tomurcuklar”, uzaktan eğitim yaklaşımını okul öncesi eğitime uygulamanın örneklerinden bir diğeridir. Tomurcuklar, televizyon aracılığıyla aileleri okul öncesi eğitim konusunda bilinçlendirmeyi, okul öncesi dönemdeki çocukların dil gelişimine katkıda bulunmayı, sevgi, saygı, paylaşma ve sorumluluk duygusunu aşılamayı amaçlayan toplam 36 bölümlük bir programdır. Program TRT-1, TRT-INT ve TRT-GAP’ta yayımlanmaktadır.

Dünyada Gelişmiş Ülkelerde Uygulanan Gelişimsel Destek Programı Örnekleri Bu bölümde dünyada gelişmiş ülkelerde çocukların ve ailelerin gereksinimlerinin en üst düzeyde karşılanarak desteklenmesi amacıyla geliştirilen ve uygulanan destek ya da müdahale programlarının örnekleri yer almaktadır.

Çocuk Sağlığı ve Gelişimi Programı (Infant Health and Development Program-IHDP) Çocuk Sağlığı ve Gelişimi Programı, prematüre doğan ve düşük doğum ağırlıklı bebekler için geliştirilmiş olan bir programdır. Müdahale, düşük doğum ağırlığıyla doğan prematüre bebekler arasında yaygın olan sağlık ve bilişsel gelişim problemlerinin azaltılmasında eğitsel ve aile destek hizmetlerinin etkisini belirlemek amacıyla tasarlanmıştır. Program bebeğin hastaneden çıkarılmasıyla başlayıp üç yaşına kadar sürmüştür. Program ilk yıl haftada bir, diğer yıllarda ise iki haftada bir yapılan ev ziyaretleriyle, kurumlarda çocuklar için haftada bir kez 25-30 dakikalık yoğunlaştırılmış hizmetlerle ve ailelerle ayda bir yapılan grup toplantılarıyla gerçekleştirilmektedir (Kartal, 2005; Kartal, 2008).

Gelişimsel destek programları ebeveynlerin çocuk bakım, gelişimi ve eğitimi konularında yeni bilgi ve beceriler edinmesini amaçlar. Ancak, bu konuda sertifika verme amacı yoktur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bireyin gelişiminde kritik dönemlerde sağlanan deneyimler etkilidir. Çocuklara yeteri kadar deneyim sağlanmazsa gelişiminde eksikler oluşur. Doğru cevap B seçeneğidir.

"Çevresel değişiklik" varsayımına göre, yalnızca çocuğa yapılan eğitimler ile anlamlı bir etki elde etmek olanaklı değildir. Çocuğun yaşantısında değişiklik meydana getirebilmek için toplumun ve ailenin yeniden yapılandırılması gerekmektedir.

Etkili bir erken müdahale programının yapısını oluştururken, olumlu davranışların kalıcılığı ve genellenmesi desteklenmelidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Aileye akademik destek, sağlık hizmetleri, aile eğitimi, sosyal hizmetler ve kaynak desteği sağlayan programlar kurum merkezli anaokulu programlarıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Halk sağlığı programları, ailelere özellikle de annelere doğum öncesi bakım, aşılama, beslenme ve koruyucu sağlık hizmetlerine yönelik bilgi sunar. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tek odaklı erken müdahale programları; yetişkin merkezli, aile merkezli ve çocuk merkezli programlardır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Çift (İki) kuşağa yönelik erken müdahale programları; erken çocukluk eğitimi, aile eğitimi, mesleki ve okur-yazarlık programlarıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

ABD'de 1960'lı yılların sonrasında düşük gelirli aileleri desteklemek amacıyla başlatılan, çocukların gelişim özelliklerine uygun yaşantı ve etkinliklerin hazırlanması ile anne babaların yeteneklerinin geliştirilmesi amacıyla yürütülen program Anne-Baba-Çocuk Sınıflarıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Türkiye'deki ilk uygulamaları Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü Gelişimsel Yetersizlik Uygulama Biriminde başlatılan, eve ya da kuruma dayalı olarak yürütülen gelişimsel destek programı Otistik Çocuklar İçin Davranışsal Eğitim Programıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Erken müdahale programları, çocukla birlikte ebeveynlerinde yeni bilgi ve beceriler edinmesini amaçlayan müdahalelerdir. Çünkü, aileyi dışarıda bıraktığımızda çocuğu tek başına desteklemek mümkün değildir.