Eğitim, Öğretim ve Programlarla İlgili Temel Kavramlar

Kuskusuz özellkle sosyal bilimlerde bir kavramı tam ve eksiksiz tanımlama olanağı bulunmamaktadır; önemli olan tam ve eksiksiz bir tanım yapmak değil, kavrama yüklü olduğu işlevi ve anlamı yüklemektir.

Eğitim, insanoğlunun öğrenme yeteneğinin oluşması le başlayan ve onun yaşamı boyunca sürüp giden bir süreç olarak görülebilir.

Tarihsel süreç boyunca birçok düşünür ve bilim adamı eğitimi farklı açılardan ele alarak açıklamıştır. Platon, eğitimi bütün güzellk ve kusursuzluğa sahip olan ögrencilerin bedenleri ve ruhlarındaki gelişme; Aristo, sağlam bir zihin ve bedende gelişen insanın yetenekleri ve özellikle zihninde şekillenerek o insanın gerçege, iyiliğe ve güzelliğe ulaşmasını sağlayan şey; Rousseau, çocuğun içten dışa gelişimi; Froebel, insanın özünde var olanı ortaya çıkararak çocuğun içsel varlığını dışsal duruma getirmek; Pestalozzi, bütün içsel güçlerin fiziksel, bilişsel ve ahlaki yeterliliklerin uyumlu ve sürdürülebilir gelişimi; Dewey, deneyimlerin sürekli yeniden yapılanmasıyla oluşan yaşam süreci olarak açıklamaktadır.

Uygar toplum, sosyal yaşamını sürdürmek için çeşitli kurumlar olusturmuş; eğitimin kurumsallaşması için de okullar oluşturulmuştur ancak bu olgu, eğitimin kavramını okulla sınırlandırmak anlamına gelmemektedir. Çünkü eğitim, çocuk okula gelmeden önce ailede, okul içinde, okul dışında ve okuldan sonra da devam etmektedir.

Eğitim, okul öncesi ve okul yaşamında sürdüğü gibi okul sonrası; başka bir deyişle yaşam boyu sürmektedir. O hâlde denilebilir ki eğitim bireyin tüm yaşamı boyunca sürmekte ve okul içinde ve okul dışında yaşam boyu edindiği deneyimlerin tümünü kapsamaktadır.

En geniş anlamıyla eğitim, toplumdak kültürleme sürecinin bir parçasıdır. İnsanın kişiliği, içinde yetiştiği kültür tarafından belrlenmekte ve her toplum kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara aktarmaktadır.

Kültürel özellklerin yen kuşaklara aktarılması kültürleme olarak adlandırılmaktadır. Bu süreç ailede, sokakta, iş yerinde, arkadaş çevresinde, okulda vb. pek çok yerde bilinçli ya da bilinçsiz olarak yaygın, kendiliğinden ve bireysel olarak oluşan öğrenmeler kapsamaktadır.

Eğitim tarihi, eğitimin kültürden ayrı düşünülemeyeceğini göstermektedir. Eğitim ve kültür birbirini biçimlendirmektedir. Toplumların hızla değişmesiyle birlikte kültürün çocuklara ve gençlere yalnızca tanıtılmasını öngören anlayış değişmiş ve eğitimin kültürü tanıtmasının yanı sıra kültürü geliştirmesi de önem kazanmıstır.

Eğitimin, geniş ve herkesi ilgilendiren bir alan olması, pek çok eğitim tanımının yapılmasına neden olmustur . Eğitim değişik biçimlerde tanımlanmaktadır:

• Bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimlerini edindiği süreçler toplamıdır (Varıs, 1993).
• İnsanları belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir (Fidan ve Erden, 1998).
• Önceden belirlenmiş amaçlara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkinlikler dizgesidir (Oğuzkan, 1985).
• Bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istenilen davranış değişikliğini meydana getirme sürecidir (Demirel, 2002).
• Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1994).
• Eğitim, bireylere sosyoekonomik ihtiyaçların karşılanmasını ve içinde yaşadıkları toplumun sürdürülebilir gelişim göstermelerini sağlayan yetenek, bilgi, değer ve tutumları sağlayan bir süreçtir (Minzu, 2015).
• Eğitim, bireyin gelişimini sağlayan, ekonomik kazanç düzeyini artırma fırsatları sunan ve iyi olma hâlini destekleyici dışsal faktörleri içinde barındıran bir süreçtir.

Eğitimin bu tanımları içinde “Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci” biçimindeki tanım, eğitimciler arasında kabul gören bir tanım olmuştur.

Eğitime ilişkin tanımlara bakıldığında üç temel özelliğin vurgulandığı göze çarpmaktadır:

1. Eğitimin bir süreç olması. Eğitim süreci bugün başlayıp yarın biten bir süreç değil, zaman ve kapsam bakımından çok geniş ve çok yönlü bir süreçtir.
2. Eğitim sonucunda bireyde davranış değişikliğinin oluşması. Davranış, organizmanın etkiye karşı gösterdiği tepkidir. Eğitim sonucunda bireyin davranışlarında gözlenebilir, ölçülebilir ve istendik değişiklik olması beklenir.
3. Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları sonucunda oluşması. Yaşantı, bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim sonucunda bireyde kalan izlerdir. Bu izler birikerek bireyin davranışlarında değişiklik olmasını sağlar.

Öğrenilmiş davranışlar, sonradan kazanılan, başka bir deyişle öğrenme ürünü olan davranışlardır. Öğrenilmiş davranışlardan istendik davranışlar etkili okumak, kompozisyon yazmak gibi planlı, eğitim ürünü davranışlardır. İstenmedik davranışlar ise kopyaya teşebbüs etmek, yalan söylemek gibi eğitimin hatalı, istenmeyen ya da yan ürünü davranışlardır.

Eğitim kapsamlı bir süreç olarak değişik amaçlara hizmet etmektedir. Eğitimin en genel amacı; bireylerin topluma, toplum dinamiklerine sağlıklı ve verimli bir biçimde uyumuna yardım etmek ve bireyde var olan yeti ve yeteneklerin üst sınırına kadar gelişmesini sağlamaktır. Daha yalın bir anlatımla eğitim, insan davranışlarını millî eğitimin amaçları doğrultusunda değiştirmeyi amaç edinmektedir. Buna göre eğitimin toplumsal ve bireysel olmak üzere iki temel amacından söz edilebilir. Çünkü eğitim bireyleri_geliştirerek toplumu geliştirebilir.

Eğitimin işlevleri toplumsal, siyasal, bireysel ve ekonomik olmak üzere dört grupta toplanmaktadır.

Eğitim süreçleri, kendiliğinden ya da amaçlı olarak oluşmasına göre formel ve informel eğitim olarak adlandırılmaktadır. Formel eğitim de örgün ve yaygın eğitim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Örgün eğitim, belli bir yaş grubu içerisindeki bireylerin, çalışma yaşamına atılmadan önce belirlenen amaçlar doğrultusunda okul ya da okul niteliği taşıyan kurumlarda yapılan eğitimdir. Başka bir deyişle örgün eğitim, belli bir yaş grubundaki ve aynı düzeydeki bireylere, amaca göre hazırlanmış eğitim programları yoluyla okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Örgün eğitim; okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarından oluşmaktadır.

Örgün ve yaygın eğitimin ortak noktası eğitim etkinliklerinin planlı ve programlı olmasıdır.

Öğrenme, kendiliğinden ögrenme ve yönlendirilmiş ögrenme olmak üzere genellikle iki biçimde gerçekleşmektedir.

Öğretim hizmetinin etkililiği ve verimliliği dört temel değişkene bağlıdır. Bunlar; ipuçları, katılma, pekiştirme ve dönüt-düzeltmedir.

Bir eğitim programı, birbiriyle dayanışma hâlinde bulunan dört temel öğeden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla amaçlar, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirmedir.

Eğitim programlarından istenen verimin alınabilmesi için kimi özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler, işlevsellik, esneklik, toplumsal değerlere uygunluk, bilimsellik, uygulanabilirlik, amaçlara görelik ve yararlılıktır.