ÇOCUK GELİŞİMİNDE ALAN ÇALIŞMALARI

Ekolojik Sistem Yaklaşımı: Urie Bronfenbrenner’a göre gelişim çocuk ve çocuğun etkileşimde bulunduğu sistemler arasındaki ilişkiye göre tanımlanır.

İnsan gelişimi düşünüldüğünde gelişim bir bağlam içinde bir süreç boyunca yer alır. Çocuk gelişimi içinde bağlamın anlaşılması oldukça önemlidir. Bir çocuğun bağlamı içinde yaşadığı çevrenin kültürü ve ailesinden oluşur. İçinde bulunulan çevrenin kültürü durumlara, davranışlara yüklenen anlamları şekillendirirken bunlarla birlikte ebeveynlik rollerini dolayısıyla çocuk gelişimini de doğrudan etkilemiş olur. Örneğin çocuk yetiştirme ile ilgili şu iki söylem üzerinde düşünelim: “Çocuklar kendi kendilerine büyüyor” ve “Çocuk büyütülür”. Bu iki farklı söylem çocukların gelişimi sürecindeki rolümüzü nasıl tanımladığımız ortaya koyar. İlkinde çocuk gelişimi için katkının çok da önemli olmadığı bakış açısı göze çarparken ikinci söylemdeki bakış açısından çocuk gelişimi için sürece aktif katılmamız gerektiği hissedilir. Bu örnekten de anlaşıldığı üzere bağlam tüm davranışlarımızı ve algılayışımızı şekillendirdiği için çocuk gelişimini ve ailenin önemini bu çerçevede açıklamak kaçınılmazdır. Bu noktada çocuk gelişimi ve ailenin önemi açısından bağlamın ne derece önemli olduğunu açıklayan bakış açıları vardır. Bunlar ekolojik sistem yaklaşımı ve etkileşimsel yaklaşımdır. Ayrıca gelişimsel sistemler yaklaşımı da ailenin çocuk üzerindeki etkisini açıklayan yaklaşımlardandır. Bu ünite ile birlikte bahsedilen yaklaşımları kullanarak ailenin önemini açıklayabileceksiniz.

Ekolojik sistem bakış açısına göre gelişim çocuk ve çocuğun etkileşimde bulunduğu sistemler arasındaki ilişkiye göre tanımlanır (Bronfenbrenner, 1979). Ekolojik sistem yaklaşımında çocuğu doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen sistemler vardır. Bunlar içten dışa doğru mikrosistem, mezosistem, ekzosistem ve makrosistemdir.

Mikrosistem çocukların doğrudan etkilendikleri yakın çevresini kapsar. Mikrosistem içinde çocuğun en yakınları ailesi yer alır. Çocuğun mikrosistemi içinde yere alan herkes çocuğun gelişimini doğrudan etkilemektedir. Aileler tarafından oluşturulan bu bağlamın gelişimsel açıdan destekleyici ve duygusal açıdan da güçlü olması çocuk gelişimi açısından önemlidir (Bronfenbrenner, 1979). Aile bireyleri; anne,baba ve kardeşler Mikrosistem içinde yer alır.

Ekzosistem çocuğu dolaylı olarak etkileyen faktörleri içeren bir sistemdir. Örneğin ailelerin iş koşulları ve üniversiteler çocukların ekzosistemini oluşturur.

Karşılıklı Etkileşim Kuramına göre gelişimsel sonuçlar yalnızca bireyin, çocuğun ya da bağlamın tek başına etkisiyle ortaya çıkmaz (Sameroff ve Fiese, 2000). Sonuçların elde edilmesinde bütün hepsinin birbiri ile etkileşimi rol oynar. Bu yaklaşıma göre gelişim çocuğun ailesi ve sosyal bağlamı tarafından ona sağlanan deneyimlerin sürekli etkileşim içinde birbirini karşılıklı etkilemesi sonucu oluşur. Bu karşılıklı süreç içinde hem çocuk hem de çevre sürekli birbirini değiştirmekte ve etkilemektedir (Sameroff ve Fiese, 2000).

Ekolojik sistem yaklaşımı ve etkileşimsel yaklaşım ele alındığında insan gelişiminin bireysel, ailesel, kültürel, sosyal ve tarihsel ilişkilerden etkilenebileceği görülmektedir. Aile içi ve aile dışındaki her tür etkileşimin çocuk gelişimi açısından önemli olduğu söylenebilir. Bu nedenle çocuk gelişimi için ailenin desteklenmesi gerektiği kaçınılmaz bir sonuçtur.

Ailenin önemi başlığı altında açıklanan Guralnick’in gelişimsel sistemler yaklaşımı düşünüldüğünde aile çocuk ilişki yapısının işlevsel olarak gelişimi destekleyebilmesi için bu yapıyı etkileyen stres faktörlerinin ortadan kaldırılması ya da azaltılması gerekmektedir. Bu stres faktörleri düşünüldüğünde ailelerin nasıl desteklenebileceği Guralnick’in stres
faktörleri karşısında erken müdahale programlarının içerdiği bileşenler ile açıklanabilir. (Guralnick, 2005). Ailelere kaynak desteği, sosyal destek ve bilgi ve hizmet sağlanabilir.

Aile ile geliştirilen ilişkinin ortaklığa dönüştürülmesi için şunlara dikkat edilmelidir (Keyser, 2006):
• Birbirinin bilgi ve uzmanlığı olduğunun farkına varma ve saygı duymak,
• İki yönlü iletişim yoluyla bilgi paylaşımı,
• Güç paylaşımı ve karar verme,
• Farklılıkları kabul etmek ve saygı duymak,
• Destek ağı oluşturmak.

Ekolojik Sistem Yaklaşımı'nı Bronfenbrenner ortaya koymuştur.

Şekil 7.1' den de görülebileceği gibi okul Ekolojik Sistem Yaklaşımı' na göre Mezosistem içerisindedir.

Söz konusu nedensellik ve etkileşim Karşılıklı Etkileşim Kuramı' na bir örnek teşkil eder.

Gelişimsel Sistemler Yaklaşımı' nda öğretmen ya da okulun önemi ön planda değildir, aile unsuru üzerinde durulmuştur.

Aile ile oluşturulan ortaklık sürecinin etkili olarak işleyebilmesi için her iki tarafında çocukların eğitimi konusundaki karar alma mekanizmasında birbirinin önemli bir role sahip olduğunu anlaması gerekir. Uzman tarafından doğru görülen yaklaşımın aile tarafından eksiksiz olarak benimsenmesi gerekmez. Karar verme süreci aile ile birlikte yürütülmelidir.

İlişkinin kuvvetlenmesi için her bir aile üyesi için önemli olan olayları öğrenmek kısa vadeli bir eylemdir. Diğer seçeneklerdeki öneriler de uygun olsa da uzun vade için geçerlidirler.

Kâğıt katlama etkinlikleri 2-3 yaş arasında başlanabilir.

Çocuğun kalkıp oturacağı deve cüce gibi oyunları oynamak 1-2 yaş arası çocuklar için daha uygundur.

Çocuktan empati kurmasını ve saygı duymasını beklemek 6-8 yaşları arasında olmalıdır.

Okul Öncesi Dönem (3-5 Yaş)çocuklara zenginleştirilmiş yakın çevre imkânı, tiyatro, sinema, müze, konser, maç gibi farklı etkinlikler sunmaya başlamak uygun bir dönemdir.