ÇOCUK GELİŞİMİNDE ALAN ÇALIŞMALARI

Bitişiklik, koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının art arda verilmesidir. Pekiştirme, koşulsuz uyarıcının ortaya getirdiği doğal etkidir. Genelleme, benzer bir uyarıcıya daha önceden kazanılmış olan tepkinin verilmesidir. Sönme, koşullu uyarıcının artık koşullu tepkiyi ortaya çıkarmama durumudur.

Kuram: Sistemli bir biçimde düzenlenmiş birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar bütünüdür.

Tepkisel koşullanmada uyaran-tepki ilişkisi söz konusudur. Bu noktada Pavlov’un klasik koşullanmasına benzese de burada verilen pekiştireç tepkiden öncedir. Yukarıda verilen örnekte olduğu gibi limon suyunu gören bir kişinin salya salgılaması refleksiftir. Burada limon suyu salya salgılama tepkisiden önce verilmektedir.

Davranışın gözle görülebilen kısmına odaklanan davranışçı kuram, davranışların yaşantı sonucu ortaya çıktığı görüşünü benimsemektedir. Temelinde John Locke’un boş levha görüşü yatan davranışçı kurama göre gelişim, çocuğun çevresinden ve çevresinde bulunan aile, öğretmen gibi yetişkinlerden etkilenmektedir

Nötr Uyarıcı: Organizmada tepkiye neden olmayan, koşulsuz uyarıcı ile kodlan- mayan uyarıcılardır. Pavlov’un deneyinde zil sesi nötr uyarıcıdır.

Koşulsuz Uyarıcı: Koşulsuz tepkiyi ortaya çıkaran uyarıcıdır. Öğrenilmemiş bir tep- ki olup doğal bir tepkiyi ortaya çıkarır. Pavlov’un deneyinde et koşulsuz uyarıcıdır.

Koşulsuz Tepki: Koşulsuz uyarıcının oluşturduğu tepki olup refleksiftir. Pavlov’un deneyinde köpeğin salya salgılaması koşulsuz tepkidir.

Koşullu Uyarıcı: Nötr uyarıcının koşulsuz uyarıcı ile birlikte verilmesi sonucu ko- şullu uyarıcıya dönüşmesidir. Pavlov’un deneyinde zil sesinin ardından verilen et, nötr uyarıcı olan zil sesini koşullu uyarıcı yapmıştır.

Sönme: Koşullanma sürecinde kullanılan pekiştireç ortamdan kaldırıldığında davranışın tekrarlanma sıklığı zaman içerisinde azalacak ve pekiştirme öncesin- deki durumuna geri dönecektir. Örneğin; okul öncesi öğretmeni uyum haftasında ağlayarak oyuncak isteyen bir çocuğa oyuncağı vermiştir. Daha sonra çocuk her oyuncak alamadığında ağlamış ve öğretmen ağlama davranışını pekiştirmemek adına ağladığı için oyuncağı ona vermemiştir. Çocuk bir süre daha sık ağlamış ancak oyuncağı öğretmen vermemiştir. Çocuğun ağlama sıklığı azalarak sonunda çocuk ağlama davranışı göstermemiştir.

Watson

Oral Dönem: Yenidoğan bebekler emme refleksi ve ihtiyacı ile dünyaya gelmek- tedir. Burada emme haz kaynağı olup, çocuğun emzirilme süresinin az ya da ge- reğinden çok olması çocuğun oral döneme yönelik bağlanma sorunlarına neden olabilmektedir.

• Anal Dönem: Anal dönemde tuvalet eğitimi kritik bir yere sahiptir. Çocuğa sert bir yaklaşımla verilen tuvalet eğitimi, çocuğun bu dönemi sağlıklı bir şekilde atlat- masına engel olabilir.

• Fallik Dönem: Fallik dönemde çocuk kendi bedenini tanımaya başlar ve karşı cins ebeveynine daha fazla sevgi duyar. Çocukların cinsiyet rollerini edindikleri bu dö- nemde sevecen ve hoşgörülü anne baba tutumu bu dönemin sağlıklı atlatılmasına katkıda bulunur.

• Gizil Dönem: Çocuğun cinsiyet konularından uzaklaştığı bu dönemde çocuk hemcinsleri ile zaman geçirmekten hoşlanır.

• Genital Dönem: Bu dönem, cinsel dürtülerin artış gösterdiği ergenlik dönemidir. Bu dönemde çatışmadan kaçınılıp, hoşgörülü davranılırsa yaşanılan problemlerin çözümü noktasında çocuğa yardımcı olunabilecektir. Diğer dönemlerin sağlıklı at- latılması bu dönemin kolay geçirilmesine zemin hazırlayacaktır.

Çalışkanlığa Karşı Aşağılık Duygusu: 6-12 yaşını kapsayan bu dönemde çocuk okul yaşantısı ile birlikte yeni şeyler öğrenme ve başarma isteğindedir. Bu dönem- de çocuk yetişkinlerin kullandığı aletleri kullanma, farklı materyallerden ürün oluşturma gibi toplumsal anlamda önemli olan işleri yapmaya çalışırlar.

Skinner

Senemoğlu (2012) Bruner’in bilişsel gelişim kuramı ile ilgili önemli noktaları şöyle ifade etmektedir:

Bilişsel gelişim uyarıcılara verilen tepkilerin bağımsızlaşmasıdır. İlk etapta belli uyarıcıların kontrolünde olan çocukların tepkileri zamanla uyarıcıdan bağımsız bir yol izlemektedir. Dil edinimiyle beraber uyarıcıları kontrol etme, uyarıcıları yönlendirme ve özgün davranma gözlenmektedir.

Gelişimin temelinde bilgiyi işleme ve depolama yer almaktadır. Sembol sistemi olan dil öğrenilmeden, dünya çocuklar tarafından anlamlandırılamamaktadır.

Bireyin kendinin farkında olması anlamına gelen bilişsel gelişim, bireyin neyi yap-

tığı ve neyi yapacağına ilişkin kendisi ve başkalarına artan kapasite ile açıklama yapma yetisi olarak tanımlanmaktadır. Bilişsel gelişim ile birey kendisini ve çevreyi irdeleyebilmektedir.

Bilişsel gelişim açısında öğretici-öğrenici etkileşimi söz konusudur. Bireyin çevre- sindeki kişiler öğretme işine dahil olmalıdır. Yine öğreticiler kültürü yorumlayarak bireyle paylaşım içerisine girmelidir.

Dil bilişsel gelişim açısından önemli bir unsurdur. Dilin işlevleri ve doğası bilişsel gelişim için önem arz etmektedir.

Bilişsel gelişim ile birlikte, seçeneklerle baş etme kabiliyetinde artışlar meydana gelmektedir. Ergen bir bireyin olayları bilimsel yollarla açıklaması ile küçük bir ço- cuğun nesnelerin çarpıcı özelliklerine odaklanması arasında fark söz konusudur.

Bilgiyi işleme kuramına göre bilişsel süreçler şu şekildedir (Öztürk ve Kısaç, 2012):
• Dikkat: Bilinçli olarak odaklanma işidir.
• Algılama: Bir şeye anlam verme sürecidir.
• Tekrar: Bilginin değişiklik yapılmaksızın içsel veya dışsal olarak söylenmesidir.
• Otomatikleştirme: Bir şey sıkça tekrar edilirse öğrenilir. Otomatikleştirmede dik-

kat gerektiren bir durum yoktur ve uyaran varlığında her an gerçekleşebilir.
• Kodlama: Kısa süreli bellekte olan bilginin kişiye uygun olarak zihinde organize

edilerek uzun süreli belleğe aktarılmasıdır.
• Geri Getirme: Uzun süreli bellekte olan bir bilginin kısa süreli belleğe çağrılması

işidir. Bilginin geri çağrılması hatırlamayı ifade eder.
• Unutma: Bir bilgi uzun süreli bellekten getirilemiyorsa unutma gerekleşmiştir.

Sosyal öğrenme kuramı

Doğrudan Öğrenme Kapasitesi

Dikkat, hatırlama, davranışı meydana getirme, güdüleme

Freud

Fallik dönem

Somut işlemler dönemi

Sözlü düşünme

Bilgiyi işleme kuramı