ÇOCUK GELİŞİMİNDE ALAN ÇALIŞMALARI

Otomatikleştirme: Bir şey sıkça tekrar edilirse öğrenilir. Otomatikleştirmede dikkat gerektiren bir durum yoktur ve uyaran varlığında her an gerçekleşebilir. Doğru cevap D’dir.

Makrosistem: Mikrosistem ve eksosistemin çatısı olan yapıyı ifade etmektedir. Bu sistemler içine gömülü ve daha geniş yapıdaki kültürel sistemler olarak tanımlanmaktadır. Yaşanılan muhit, etnik kimlik gibi öğeler bu sistem içerisinde yer almaktadır. Bu sistemler çocuk gelişimi üzerinde az etkili görünse de aslında gelişime oldukça etki etmektedir. Yine bu sistem içerisinde ideoloji, kabul gören değerler, dünya görüşü, kanunlar gibi öğeler yer almaktadır Örneğin; bu sistem içerisinde yer alan kanunlar düşünüldüğünde, kanundan kaynaklı olarak okulöncesi eğitim zorunlu olmadığında gelişim açısından çocukların olumsuz etkilenme ihtimali söz konusudur. Doğru cevap E’dir.

Gözlem yolu ile öğrenmenin bazı ilkeleri vardır. Bu ilkeler :

Gözlem yolu ile öğrenmede dikkat, hatırlama, davranışı meydana getirme, güdüleme olmak üzere dört temel süreç vardır. Dikkat etme sürecinde; bireyin modele dikkat etmesi söz konusudur. Dikkat öğrenmenin ilk basamağıdır ve dikkat olmazsa öğrenme gerçekleşemez. Gözlemcinin ilgisi, duyu organlarının kapasitesi, amacına uygunluğu, modelin özellikleri dikkat sürecini etkileyen önemli etmenlerdir. Hatırlama sürecinde; gözlemlenen davranışın hatırlanması söz konusudur. Kişi gözlem yolu ile model aldığı davranışı hatırlarsa tekrar edip sergileyebilir. Davranışı meydana getirmede; model alınan davranış sergilenir. Bir davranışın sergilenmesinde bireyin fiziksel ve motor becerileri önemli bir değişkendir. Güdüleme; davranış sonucunda birey ödüllendirildiğinde davranışın sergilenme sıklığı artar.

Psikoseksüel gelişim teorisini ortaya koyan Freud (1856-1939) 0-6 yaş döneminin kişilik gelişimi açısından önemli olduğunu ifade etmiştir. Freud’a göre yaşamsal döngüde temel ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir.

Freud çocuğun cinsel gelişiminde oral dönem, anal dönem, fallik dönem, gizil dönem, genital dönemlerden bahsetmiştir. Bu dönemlerde kritik gelişimsel görevler vardır. Bu dönemlerde çocuğun ihtiyaçlarının karşılanması, gelecekteki yaşantısını önemli ölçüde şekillendirmektedir. İhtiyaçları karşılanmayan çocuk o dönemde takılıp kalmakta ve farklı davranışlar ile bu ihtiyaçları ortaya koymaktadır.

• Oral Dönem: Yenidoğan bebekler emme refleksi ve ihtiyacı ile dünyaya gelmektedir. Burada emme haz kaynağı olup, çocuğun emzirilme süresinin az ya da gereğinden çok olması çocuğun oral döneme yönelik bağlanma sorunlarına neden olabilmektedir.

• Anal Dönem: Anal dönemde tuvalet eğitimi kritik bir yere sahiptir. Çocuğa sert bir yaklaşımla verilen tuvalet eğitimi, çocuğun bu dönemi sağlıklı bir şekilde atlatmasına engel olabilir.

• Fallik Dönem: Fallik dönemde çocuk kendi bedenini tanımaya başlar ve karşı cins ebeveynine daha fazla sevgi duyar. Çocukların cinsiyet rollerini edindikleri bu dönemde sevecen ve hoşgörülü anne baba tutumu bu dönemin sağlıklı atlatılmasına katkıda bulunur.

• Gizil Dönem: Çocuğun cinsiyet konularından uzaklaştığı bu dönemde çocuk hemcinsleri ile zaman geçirmekten hoşlanır.

• Genital Dönem: Bu dönem, cinsel dürtülerin artış gösterdiği ergenlik dönemidir. Bu dönemde çatışmadan kaçınılıp, hoşgörülü davranılırsa yaşanılan problemlerin çözümü noktasında çocuğa yardımcı olunabilecektir. Diğer dönemlerin sağlıklı atlatılması bu dönemin kolay geçirilmesine zemin hazırlayacaktır.

Girişimciliğe Karşı Suçluluk: 3-6 yaşlarını kapsayan bu dönemde çocuk gelişimsel olarak koşma, atlama gibi davranışlarda bulunur. Çocuğun gelişimsel özelliği olan bu durum sıklıkla problem davranış olarak görülmekte, çocuklar ev ve okul ortamında engellenebilmektedir. Çocuğun girşkenliğinin engellendiği, azarlandığı ve kontrol atltında tutulduğu durumlarda çocukta suçluluk duygusu gelişebilmektedir.

Klasik koşullanmanın gerçekleşmesi için bazı adımlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Klasik koşullanmanın ilkeleri şu şekilde açıklanabilir:

• Öğrenilmiş Çaresizlik: Yaşantı sonucu organizma, çabası söz konusu olsa bile du­rumu değiştiremeyeceğini düşünür ve pasif kalarak bunu geneller.

Refleksif hareketler olarak da düşünebileceğimiz tepkisel davranış, bir uyaran tarafından meydana getirilir. Ancak burada bir koşullanma söz konusu değil, organizmanın refleksleri söz konusudur. Limon suyuna salya salgılanması, oda ısısı artışında kan damarlarının büyüyüp kanın renginin kırmızıya dönmesi, boğaza parmak sokma yolu ile kusmayı tetiklemek, soğan doğrandığında ağlamak tepkisel davranışlara örnek olarak verilebilir. Organizmanın sergilediği davranışlar göz önüne alındığında tepkisel davranışların burada küçük bir paya sahip olduğu ifade edilebilir. Tepkisel koşullanmada uyaran-tepki ilişkisi söz konusudur. Bu noktada Pavlov’un klasik koşullanmasına benzese de burada verilen pekiştireç tepkiden öncedir. Yukarıda verilen örnekte olduğu gibi limon suyunu gören bir kişinin salya salgılaması refleksiftir. Burada limon suyu salya salgılama tepkisiden önce verilmektedir.

Pekiştirme ilkeleri esas alınarak oluşturulan programlı öğretimde öğrencinin bireyselliği üzerinde durulmuştur. Programlı öğretimde her çocuk için bireyselleştirilmiş bir eğitim, minimum hata, sürece etkin katılan öğrenciler söz konusudur. Programlı öğretimde öğrenmenin temeli pekiştirme ilkeleri tarafından oluşturulmaktadır. Bu ilkeler; küçük adımlar ilkesi, etkin katılım, başarı, anında düzeltme, kademeli ilerleme, bireysel hız ilkeleridir. Küçük adımlar ilkesinde adım adım ilerleme mevcutken, etkin katılımda öğrencinin sürece etki katılımı ve kendi öğrenmelerini gerçekleştirmesi söz konusudur. Programlı öğretimde öğrencinin her zaman başarması sağlanmaya çalışılmakta, yanlış cevaplanma sürecinde anında düzeltme yapılarak doğru cevabı karşılaştırmasını sağlamak vardır. Basitten karmaşığa, kolaydan zora giden kademeli bir ilerleme mevcuttur. Ayrıca bireysel hız ilkesinde öğrenci zamanı kendisine uygun olarak planlayıp, kullanmaktadır.

Gözlem yolu ile öğrenmede dikkat, hatırlama, davranışı meydana getirme, güdüleme olmak üzere dört temel süreç vardır. Dikkat etme sürecinde; bireyin modele dikkat etmesi söz konusudur. Dikkat öğrenmenin ilk basamağıdır ve dikkat olmazsa öğrenme gerçekleşemez. Gözlemcinin ilgisi, duyu organlarının kapasitesi, amacına uygunluğu, modelin özellikleri dikkat sürecini etkileyen önemli etmenlerdir. Hatırlama sürecinde; gözlemlenen davranışın hatırlanması söz konusudur. Kişi gözlem yolu ile model aldığı davranışı hatırlarsa tekrar edip sergileyebilir. Davranışı meydana getirmede; model alınan davranış sergilenir. Bir davranışın sergilenmesinde bireyin fiziksel ve motor becerileri önemli bir değişkendir. Güdüleme; davranış sonucunda birey ödüllendirildiğinde davranışın sergilenme sıklığı artar.

Fallik dönemde çocuk kendi bedenini tanımaya başlar ve karşı cins ebeveynine daha fazla sevgi duyar. Çocukların cinsiyet rollerini edindikleri bu dönemde sevecen ve hoşgörülü anne baba tutumu bu dönemin sağlıklı atlatılmasına katkıda bulunur.

Özerkliğe Karşı Utanç ve Şüphe: 1-3 yaş arasını kapsayan bu dönemde çocuk bağımsız olarak bir şeyleri yapma isteğindedir. Kendi kararlarını kendileri vermek isteyen çocuklar, yeni şeyleri keşfetmek ve denemek için istek duyar. Bu dönemde çocuklara bir şeyleri deneme ve başarma imkânı sunularak, onlara rol ve sorumluluklar verilerek desteklenmelidir. Sürekli kontrol altında tutulma, yetişkinin çocuğun yerine her şeyi yaptığı ve çocuğa fırsat verilmediği durumlarda çocuklarda yeteneğinden şüphe duyma ve utanma duyguları ortaya çıkabilir.

Duyusal motor döneminde bebekler dış dünyayı doğuştan kendilerinde var olan reflekslerle anlamaya çalışmaktadırlar. Refleksif olan davranışlar bir süre sonra amaçlı davranışlara dönüşmeye başlamakta ve şemalar meydana gelmektedir. Tipik gelişim gösteren bireyler açısından bu dönemde kazanılması gereken temel bilişsel göstergelerden biri “nesne sürekliliği”dir. Nesne sürekliliği, nesnelerin duyu organları tarafından görme, işitme, duymaya ilişkin herhangi bir girdi olmaksızın varlığının devam ediyor olduğunun bilinmesi olarak tanımlanmaktadır. Mesela masanın altına kaçan topu çocuk görmediği halde masanın öbür tarafına geçerek topun geleceğini bilişsel olarak kestirebilmektedir.

Amerikalı psikolog olan Jerome Bruner, Piaget ve özellikle de Vygotsky’in sosyokültürel kuramından etkilenmiştir. Bruner’in bilişsel gelişim kuramı; biyolojik açıdan Piaget’in bilişsel gelişim kuramından etkilenmesine ilaveten, dilin bilişsel gelişim üzerinde etkisine değinmiş ve bu bakımdan Vygotsky ile ortaklaşmıştır.

Günlük hayatta çevreden gelen sayısız uyaran duyu organları aracılığı ile sinir sistemimize geçer. Buradaki sayısız uyaran için bir süzülme meydana gelir. Kişi kullanabileceği şeyleri buradan kısa süreli belleğe gönderirken, işine yaramayanlar yok olur. Kısa süreli bellek; duyusal bellek ve uzun süreli bellek arasında bir köprü işlevi görür. Bilgi kısa bir süre için burada depolanır. Duyusal bellekten gelenler burada orijinal hali ile saklanamayabilir. Örneğin; en sevdiği yemek hamburger olan bir çocuktan hamburgerin şeklini anlatmasını istediğimizde, çocuk tam olarak hamburgeri anlatmaz. Hamburgere ilişkin aklında kalanları anlatır. Kısa süreli belleğe gelen bilgi; kısa bir tekrar sonucu hemen sergilenebilir, unutulabilir ya da kodlama yapılarak uzun süreli belleğe aktarılabilir. Sınırsız bir kapasitesi olan uzun süreli bellekte bilgi organize olmuş hali ile depolanır. Anısal, anlamsal ve işlemsel olarak bölümleri olan uzun süreli bellekte, bilginin geri çağrılıp kullanılması söz konusudur. 88

Makrosistem: Mikrosistem ve eksosistemin çatısı olan yapıyı ifade etmektedir. Bu sistemler içine gömülü ve daha geniş yapıdaki kültürel sistemler olarak tanım­lanmaktadır. Yaşanılan muhit, etnik kimlik gibi öğeler bu sistem içerisinde yer almaktadır. Bu sistemler çocuk gelişimi üzerinde az etkili görünse de aslında gelişime oldukça etki etmektedir. Yine bu sistem içerisinde ideoloji, kabul gören değerler, dünya görüşü, kanunlar gibi öğeler yer almaktadır. Örneğin; bu sistem içerisinde yer alan kanunlar düşünül­düğünde, kanundan kaynaklı olarak okulöncesi eğitim zorunlu olmadığında geli­şim açısından çocukların olumsuz etkilenme ihtimali söz konusudur.

Kuram: Sistemli bir biçimde düzenlenmiş birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, yasalar bütünü, nazariye, teori (Türk Dil Kurumu [TDK], 2017). Doğru yanıt C şıkkında verilmiştir.

Gölgeleme: Birden fazla koşullu uyarıcının verilmesi durumunda organizmanın
daha fazla dikkat çekene tepki verip, zayıf olana tepki vermemesidir. Doğru yanıt A şıkkında verilmiştir.

Koşullu Anlaşma: Bireyin pekiştireç almak için istenilen davranışı sergileme durumudur. Örneğin;okulda oyun hamurları ile oynamak için ağlayan çocuğa ağlamaya devam ettiği sürece oyun hamurları ile oynayamayacağını, ağlamazsa oyun hamurlarını söylemek koşullu anlaşmadır. Doğru yanıt D şıkkında verilmiştir.