ÇOCUK GELİŞİMİNDE ALAN ÇALIŞMALARI

Çocuklar yaşadıkları ortamlarda bazı olumsuz durum veya olaylarla karşılaşabilir. Ör- neğin; anne veya babasını kaybetme, hastalık, boşanma, istismar-ihmal, üvey anne-baba yanında yaşama gibi. Bu gibi olumsuz durum ve olaylar çocuğun gelişim alanlarını olum- suz yönde etkileyebildiği gibi psikolojisini de olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bunun yanı sıra çocuğun farklı ortamlarda yaşamak zorunda olması (örneğin; sokakta, yetiştirme yurtlarında, ceza evlerinde gibi) da çocuğun psikolojisini etkileyebilmektedir.

Çocuk gelişimi konusunda araştırmalar ve gözlemler yapan bilim insanları, çocuğun gelişim sürecince yukarıda bahsedilen durumların çocuğun psikolojisi üzerindeki etkisi üzerinde de çalışmalar yapmıştır. Sosyal kültürel yaklaşımın öncüsü olan Lev Vygotsky, çocukların anne-babalarla, öğretmenlerle, diğer yetişkinlerle ve daha yetkin akranlarla etkileşimlerinden aldıkları bilgi ve düşünce biçimlerini içselleştirdiklerini ve yaşamlarına aktardıklarını savunmuştur.

Çocuk gelişimi konusunda araştırmalar ve gözlemler yapan bilim insanları, çocuğun gelişim sürecince yukarıda bahsedilen durumların çocuğun psikolojisi üzerindeki etkisi üzerinde de çalışmalar yapmıştır. Sosyal kültürel yaklaşımın öncüsü olan Lev Vygotsky, çocukların anne-babalarla, öğretmenlerle, diğer yetişkinlerle ve daha yetkin akranlarla etkileşimlerinden aldıkları bilgi ve düşünce biçimlerini içselleştirdiklerini ve yaşamlarına aktardıklarını savunmuştur.

Çocuğun psikolojisini etkileyen önemli durumlardan biri de hastalıktır. Hastalık ani ya da süreğen olabilir. Hastalığın süreğen olarak nitelendirilebilmesi için yılda en az üç ay boyunca çocuğun yaşam kalitesinini etkilemesi ve bir ay süreyle hastanede yatmayı veya hastane kontrolünü zorunlu kalmasını gerekmektedir.

Bowlby’e göre kayıpla başa çıkmada sağlıklı veya sağlıksız yolların oluşu; ölen kişinin kimliği ve rolü, yas tutan kişinin yaşı ve cinsiyeti, kaybın şekli ve nedenleri, kayıp sonrası ortamın koşulları, yastaki kişinin kaybedilen kişiyle ilişkisi gibi nedenlere bağlı olabilir (Bowlby, 1991).

Bu dersi alan bireyler olarak şu önlemleri alabilirsiniz;
• Çocukla açık ve dürüst bir iletişimin kurulmasının sağlanmasında,
• Çocuğun ailedeki diğer bireylerle yakın ilişkiler kurması konusunda ve bu bireylerin çocuğa destek olmaları konusunda gerekli önemler alınmasında,
• Yapılacak açıklamalarda çocuğun yaşı göz önünde bulundurulmasında,
• Soyut açıklamalardan kaçınılarak, yalan ya da yanıltıcı açıklamalarda bulunulma-

ması konusunda önlemler alabilirsiniz.

Sosyal kültürel yaklaşımın öncüsü olan Lev Vygotsky, çocukların anne-babalarla, öğretmenlerle, diğer yetişkinlerle ve daha yetkin akranlarla etkileşimlerinden aldıkları bilgi ve düşünce biçimlerini içselleştirdiklerini ve yaşamlarına aktardıklarını savunmuştur.

Bu dersi alan bireyler olarak şu önlemleri alabilirsiniz;

Boşanma nedeniyle parçalanmış aileye sahip çocuklarda saldırganlık, inatçılık, kendini suçlama, içe kapanma ve okula isteksizlik reaksiyonları da görülebilir. Eşler, aralarında yaşadıkları olumsuzlukları çocuklara da yansıtabilmekte; onlara karşı ilgisiz ya da baskıcı, reddedici ya da koruyucu tutum içine girebilmektedir.

Genel olarak 18 yaşın altında bulunan çocuklara karşı aktif olarak girişilen ve onların fiziksel, duygusal, zihinsel ve toplumsal gelişmelerini zedeleyen her türde eylem çocuk istismarı olarak tanımlanmaktadır.

İhmal ise çocukların beslenme, bakım, eğitim gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmadığı durumlar için kullanılmaktadır.

Çocukları sokakta yaşamaya iten birçok faktör vardır. Bunlardan en önemlileri aile ve yaşanan ekonomik sorunlardır. Sokak çocuklarının çoğunluğu % 82-89’u parçalanmış ailelerden gelmektedir. Diğer nedenler arasında göçler, aile içi istismar-ihmal, ailenin parçalanmış olması, çocuğun okul başarısızlığı, akran grupları, çocuğun sokakta çalışıp para kazanmasını teşvik edici kültürel değerler, sokağın çekiciliği ve özgürlüğü ve çocukların eğitim sistemine dâhil edilememesi gibi unsurlar sayılabilir.

Sokakta çalışan çocuklar ailesinin geçimine katkıda bulunmak ya da kendi masraflarını karşılamak için günün belli bir bölümünde sokakta çalışan, gecenin erken ya da geç saatlerinde evlerine dönen çocuklardır. Bu çocuklarda genelde madde bağımlılıkları yoktur ve bu çocuklar aile ilişkilerini bir şekilde sürdürmektedir. Bu çocukların bir kısmı tam gün, birçoğu da okul dışında kalan zamanlarında çalışmaktadır (Barbaroğlu, 2013). Sağlıklı aile ortamında yetişeyemeyen bu çocukların, eğitimine önem verilememekte, bu çocukların çalışıp aile bütçesine katkıda bulunmaları beklenmektedir.

Kurum bakımı, benzer özellikleri olan çocukların belli bir yerde toplu olarak belli sayı ve nitelikteki personelin yardımıyla bakılmasıdır.

İç göçler ülke içinde yerleşim birimleri arasında, sürekli yerleşmek amacıyla yapılan yer değiştirmelerdir.

Göç sonrası çocuğu psikolojik problemlerden koruyan ve uyum sağlamasını kolaylaştıran değişkenler, iyi aile içi ilişkiler, iyi akran ilişkileri, sözelleştirme yeteneği, bilişsel yetenekler ve net bir dil kimliği olarak yer almaktadır.

Ellen Galinsky ve Judy David (1998), çocuklarla boşanma hakkında iletişim kurmaya yönelik olarak bir dizi kural geliştirmiştir.

• Ayrılmanın nedeni çocuğa açıklanmalıdır.
• Ayrılmanın çocuğun hatası olmadığı açıklanmalıdır.
• Daha iyi hissetmenin zaman alabileceği açıklanmalıdır.
• Mümkün olduğunca tutarlılık sağlanmalıdır.
• Çocuklar ve kendileri için destek sağlanmalıdır (aktaran Santrock, 2014).

Cinsel istismarın çocuk üzerindeki temel etkileri kendini şu şekillerde gösterebilir:

Parmak emme, altını ıslatma gibi gerileme belirtileri, uyku-yeme bozuklukları, okul ba- şarısında düşme, okul ve sosyal etkinliklere katılımda azalma gibi davranış bozukluklarıdır.

Göç sonrası çocuğu psikolojik problemlerden koruyan ve uyum sağlamasını kolay- laştıran değişkenler, iyi aile içi ilişkiler, iyi akran ilişkileri, sözelleştirme yeteneği, bilişsel yetenekler ve net bir dil kimliği olarak yer almaktadır.

Ko- runmaya muhtaç çocukların yerleştirildiği yatılı kurumlar, mümkün olduğu kadar çocu- ğun aile yaşamını sürdürebileceği niteliklere sahip olmalıdır. Bu kurumlar düzenlenirken çocukların yaşları, cinsiyetleri, durumları, psikolojik, sosyal, duygusal ve eğitsel ihtiyaçları da dikkate alınmalıdır. Kurumlarda çocuklara verilen hizmetlerin gereği gibi verilmesi, bu çocukların topluma kazandırılması için temel şartlardan biridir (Kök, 1997; Nazik, 2001; Barbaroğlu, 2013).

Bu eğitimi alan kişiler olarak;

Bu hizmetleri gerekli düzeyde verebilmek için personelin istenilen düzeyde ve sa- yıda sağlanması ve bu personelin, rahatça çalışması için gerekli fiziki şartların sağ- lanması gerekir. Bunun için yetkili kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılabilir.

Buna ek olarak bu çocukların yetiştiği yurtlarda çalışanlar arasında sağlıklı sosyal ve ruhsal bir çalışma ortamı sağlanabilir.

Bu yurtlardaki çocukların sorunlarına ciddi şekilde önem verilerek grup terapileri yapılabilir ve çözümler bulunabilir.

Bunlara ek olarak;

Çocuklara yardım edebilecek psikolojik danışmanlık merkezlerinin ve psikolojik

danışmanların yetiştirme yurtlarında bulunması sağlanabilir.

Yetiştirme yurtları bir yurt havasından çıkartılıp ev ortamını sağlayacak şekilde

düzenlenebilir.

Yurtlara yeterli ekonomik imkânlar sağlanabilir.

Yurtlarda kalan çocuklar, mümkün olduğunca koruyucu aile yanına yerleştirilebi-

lir (Kök, 1997).

Sokakta çalışan çocuklar için ucuz beslenme, barınma gibi ihtiyaçlarının karşılanması için özel merkezler açılması, bu çocukların sokakta iken korunması ve karşılaştıkları çeşitli sorun- ları çözmelerinde yardımcı olmak amacıyla belli noktalarda sosyal hizmet merkezleri ku- rulması yararlı olacaktır (Ovalı, 2007; Özkoç, 2012; Barbaroğlu, 2013).

Bu süreci gözlemleyecek bireyler olarak ise şunlar yapılabilir:

Bazı kurum ve kuruluşlarla iş birliği yaparak bu çocukların ailelerine yeterli maddi ve manevi yardımlar yapılabilir.

Çocukların okulla olan bağları güçlendirilebilir.

Annelere ve çocuklara çocuk gelişimi ve ergenlerle iletişim becerileri ile ilgili eği-

timler düzenlenebilir.

Çocukları risk altında olan ailelere sunulan hizmetler ev ziyaretleri ile desteklen-

melidir.

Yetişkin erkek ve kadınlara yönelik mesleki eğitim programları uygulanabilir.

Göç sürecinde oluşan sosyo-psikolojik sorunları bertaraf etmek için rehabilite edi-

ci çalışmalar yapılabilir (Bilgin, 2009; unicef./turkey).