Çocuk ve Ailenin Desteklenmesi

Çocuk gelişimi ve ailenin önemi açısından bağlamın ne derece önemli olduğunu açıklayan bakış açıları vardır. Bunlar ekolojik sistem yaklaşımı ve etkileşimsel yaklaşımdır. 

Urie Bronfenbrenner’a göre gelişim çocuk ve çocuğun etkileşimde bulunduğu sistemler arasındaki ilişkiye göre tanımlanır.

Ekolojik sistem yaklaşımında çocuğu doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen sistemler vardır. Bunlar içten dışa doğru mikrosistem, mezosistem, ekzosistem ve makrosistemdir.

Sameroff ’un Karşılıklı Etkileşim Kuramı: Gelişim çocuğun ailesi ve sosyal bağlamı tarafından ona sağlanan deneyimlerin çocukla sürekli etkileşim içinde birbirini karşılıklı etkilemesi sonucu oluştuğunu açıklayan kuramdır.

Michael Guralnick’in gelişimsel sistemler yaklaşımı da ailenin öneminin ve desteklenmesinin çocuk gelişimi üzerinde etkileri olduğunu açıklamaktadır. Bu bağlamda çocuk gelişimi Guralnick’in gelişimsel sistemler modeline göre ailenin ilişki yapısı üç etkenden etkilenir. Bunlardan birincisi ebeveyn-çocuk ilişki kalitesi, ikincisi aile liderliğinde sağ- lanan çocuk deneyimleri ve sonuncusu da aile tarafından sağlanan sağlık ve güvenlik koşullarıdır. 

Ailenin ilişki yapısını etkileyen bazı aile özellikleri vardır. Bunlar ailedeki ebeveynlerin her birinin sahip olduğu akıl sağlığı, bilişsel becerileri, çocuk yetiştirme tutum ve uygulamaları gibi bireysel özellikler, maddi olanaklar, ailenin sahip olduğu evlilik ilişkisi, aile, arkadaşlar ve toplum içerisindeki ağ gibi unsurları içeren sosyal destek ve çocuğun mizacını kapsayan kişisel özellikleridir. Bu unsurlarda ailenin çocuğa sağladığı ilişki yapısını ve dolayısıyla da gelişimsel çıktısını etkilemektedir.  

Aile desteklenirken amaç erken müdahale programlarındaki amaçlar gibi aileye etkileyen stres faktörlerini önlemek ya da en aza indirmeye çalışmaktır. Bu sayede aile güçlendirilebilir.

Aileyi etkileyebilecek stres faktörleri farklı nedenler sonucunda ortaya çıkabilir. Guralnick’e göre aileyi etkileyen stres faktörleri yeterli bilgiye sahip olmama, kişilerarasında ya da aile içinde yaşanılan problemler, ailenin sosyal olarak soyutlanması nedeniyle ortaya çıkan sosyal ve duygusal sıkın- tılar, çocuğun gelişimi ya da davranışsal problemleri nedeniyle ailenin yaşadıkları olumsuz duygu durumundan etkilenmeleri ile yaşanabilir. Bununla birlikte maddi olanaksızlıklar, bilgi kaynaklarına ve sosyal desteğe erişememe gibi nedenler de stres faktörleri arasındadır.

Aileleri desteklemek için onlara ihtiyaçları doğrultusunda kaynak desteği sağlanabilir. Ailenin kaynaklara erişmesinde ve ulaşması noktasında yeterince bilgisi olmayabilir. Guralnick’e göre öncelikle aileler yaşadıkları çevrede ulaşabilecekleri çeşitli hizmetler konusunda bilgilendirilebilir. Bu sayede aileler çevredeki kaynakların farkına varır ve bu hizmetlere nasıl ulaşabileceklerini öğrenirler.

Aile ile geliştirilen ilişkinin ortaklığa dönüştürülmesi için şunlara dikkat edilmelidir:

• Birbirinin bilgi ve uzmanlığı olduğunun farkına varma ve saygı duymak

• İki yönlü iletişim yoluyla bilgi paylaşımı,

• Güç paylaşımı ve karar verme,

• Farklılıkları kabul etmek ve saygı duymak,

• Destek ağı oluşturmak.

Ailelerle iki yönlü iletişim yolu ile bilgi edinmek için birçok yol kullanılabilir

• Bilgi formları,
• Günlük denetlemeler,
• Ev ziyaretleri,

• Aile görüşmeleri,
• Aile konferansları,
• Duyuru panoları,
• Etkileşimli günlükler,
• Mektuplar,
• Bilgi notları,
• E-mail,
• Telefon aramaları,
• El kitapları,
• Broşürler,
• Aile kütüphanesi,
• Belirli saatlerde çağrı hatları,
• Medya duyuruları,
• İnternet gruplar.

İki yönlü iletişimin sağlanabilmesi için şu ilkeleri gözden geçirilmelidir:

• Konuşma ve belgelendirme esnasında sizinle aynı meslekten olmayan insanların anlayabileceği terimleri kavramları içeren bir dil kullanmak: Örneğin psikososyal gelişim ya da yakınsak gelişim bölgesi gibi teknik jargonların kullanılması konuşma esnasında ailenin dışlanmış hissetmesine neden olabilir.

• Beklenti ve değerlendirmelerini yansıtırken sözcükleri seçmek: Örneğin erkek ebe- veynlerin olduğu bir görüşme esnasında “ebeveyn” yerine “anne” nin kullanılması babaların kendilerini değersiz hissetmelerine neden olabilir. Ayrıca “ebeveyn” yerine “aile” demek daha sıcak bir ortam oluşturacaktır. Çünkü bu sayede çocuğun annesi ya da babası olmayan ama çocuğa bakan diğer aile üyeleri de sürece katılmış olur. Bir başka örnek verecek olursak “kötü davranış” söylemi yerine “zorlayıcı davranış” diyebilirsiniz. Bu sayede çocuğun davranışı yargılanmamış aksine bu zorluğun çözülebileceğine dair bir mesaj vermiş olursunuz.

• Konuşma esnasında tonlamanıza dikkat etmek: Örneğin böyle bir çocuğunuz çok iyi dersiniz ki bu hem olumlu hem de olumsuz olarak anlaşılabilir.

• Ailelerle yapacağınız konuşmanın miktarına dikkat etmek: Örneğin bir aile için her şeyin detaylı olarak anlatılması iletişim açısından çok fazla gelebilir fakat bir diğer aile içi isteğe temel şeylerin konuşulması hayal kırıklığına uğratacak olabilir çünkü konuşmaya dair kapsamlı bir rapor beklentisi içinde olabilir.

İletişimi sürecini desteklemek için şu ipuçlarından da yaralanabilirsiniz:

• Meraklı olun: Ailelerin duyguları fikirleri deneyimleri hakkında merak ve olduğunuzu onlarla konuşurken ve onlara soru sorarken gösterin.

• Konuşmaya soru ile başlayın: Soru sormak ailelerin fikirleriyle ilgilendiğinizi gösterir ve daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

• Açık uçlu sorular sorun: Evet hayır cevabını alacağınız sorular yerine, “ne düşünüyorsunuz, sizce nasıl olmalı” gibi sorular yöneltin.

• Sorulara soru ile cevap vermeyi deneyin: Ailelerin sordukları sorular ile ilgili kendi içlerinde bir cevapları vardır. Onlara soru ile cevap vermek onların olayını nasıl algıladıklarını ve kaygılarını anlamınızı kolaylaştıracaktır.

• Ailelerin tercih ettikleri iletişim şekillerini fark etmeye çalışın: Ailelerin nerede ve ne zaman daha rahat iletişime geçtiklerini keşfetmek yararlı olacaktır.

• Aileleri takdir edin: aileleri bireysel ya da topluluk içinde sağladıkları ortaklık ve bilgi paylaşımı konusunda takdir etmeniz iki yönlü iletişimin sürdürülmesine kat- kı sağlayacaktır.

Bebeklik Dönemi (0-1 Yaş):

• İlk aylarda ilgisini çekmek amacıyla başının üzerine ilgisini çeken oyuncaklar asılabilir.

• 4.ay ile birlikte sırtüstü yatan bebek ellerinden tutularak oturması sağlanabilir.

• 6.ay ile birlikte ulaşabileceği yerlere ilgi ilgisini çeken oyuncaklar yerleştirilerek hareket etmesi desteklenebilir.

• 8. ve 9. ay ile birlikte ayakta durulabilmesi için desteklenebilir.

• 11. ayla birlikte emeklemesini desteklemek için bebek uzak bir yerden çağırılabilir

Yeni Yürümeye Başlayan Çocuk (1-2 Yaş):

• Elinden tutarak yürümesine yardımcı olunabilir.
• 16. ayla birlikte eline ağır olmayan nesneler verilerek yürümesi sağlanabilir.
• Elinden tutarak merdiven çıkılabilir.
• Güvenliğini sağlamak koşulu ile kalem ile kâğıda karalamalar yapmasını sağlanabilir.
• Çocuğun kalkıp oturacağı deve cüce gibi oyunları oynanabilir.
• Karşılıklı top atma ve tutma oyunları oynanabilir.
• Kalın sayfalı kitapların sayfalarını çevirmesi sağlanabilir

Bebeklik Dönemi (0-1 Yaş):

• Bebeğin ihtiyaçları zamanında karşılanmalıdır.
• Bebeği sevgi gösterilmelidir.
• Bebekle sıcak bir ses tonu ile konuşulmalıdır.
• Karşılıklı iletişime dayanan hoplatma, onunla konuşma, oyuncakları ile oynama gibi oyunlar oynanabilir.
• Ayrılma ve tekrar kavuşma sürecini doğru şekilde yaşatmaya çalışılmalıdır.
• Yabancılara karşı olan tepkileri anlayışla karşılanarak bebek sakinleştirilmelidir

Bebeklik Dönemi (0-1 Yaş):

• Çeşitli nesnelerin seslerini ve doğa seslerini dinletilebilir.
• Görebileceği yerleri ses çıkartan mobil oyuncaklar yerleştirilebilir.
• Onunla sürekli konuşun ve onun da sizin konuşmanıza karşılık vermesi için ona da fırsat verilebilir.
• Ona ninni, tekerleme ve şarkı söylenebilir.
• Çıkarttığı sesleri tekrar ederek ses oyunları oynanabilir

Bebeklik Dönemi (0-1 Yaş):

• Ellerine, ayaklarına ses çıkaran farklı nesneler takın ve sessin geldiği yöne yönelip yönelmediğini takip edilmelidir. Ayrıca görebileceği yerlere hareket eden mobil nesneler takılabilir.

• Ele alınan bir nesne bebeğe göstererek hareket ettirildiğinde takip edip etmediği gözlemlenmelidir.

• Farklı boyut ve renklerde oyuncaklar sunarak zaman içinde oyuncak değişimi sağ- lanabilir.

• “Cee” oyunu oynanabilir.

• Bir oyuncağı birlikte oynadıktan sonra onu gözü önünde saklanarak ardından bulup bulamadığını gözlemlenmelidir.

• Saklama oyunları oynanabilir.

• Bol bol konuşularak ninni ve şarkı da söylenebilir