Çocuk Gelişimi Kuramları

Davranışçı kurama göre bilgi insandan bağımsızdır. Yeni davranışlar uyaran-tepki ilişkilerine bağlı olarak ortaya çıkmakta ve bu ilişkiler davranışta değişikliklere yol açmaktadır. Öğrenme ise bireyi harekete geçirecek uyaranlara verilen tepkiler sonucu oluşur.

Öğrenilmiş çaresizlik, yaşantı sonucu organizma, çabası söz konusu olsa bile durumu
değiştiremeyeceğini düşünmesi ve pasif kalarak bunu genellemesidir.

Watson, Pavlov’dan etkilense de bazı noktalarda görüşleri farklılaşmıştır. Pavlov’da koşullanmanın gerçekleşmesi bir pekiştirmeye bağlı iken, Watson pekiştirmeye bağlı gerçekleşmediğini, önce koşulsuz uyaranın sonra koşullu uyaranın peş peşe verilmesi ile gerçekleştiğini savunmuştur. Uyaranların birlikte verilme sıklığı aralarındaki ilişkiyi de doğru orantılı olarak etkilemektedir.

Tepkisel koşullanma, refleksif hareketler olarak da düşünebileceğimiz tepkisel davranış,
bir uyaran tarafından meydana getirilir. Ancak burada bir koşullanma söz konusu
değil, organizmanın refleksleri söz konusudur. Limon suyuna salya salgılanması, oda ısısı
artışında kan damarlarının büyüyüp kanın renginin kırmızıya dönmesi, boğaza parmak
sokma yolu ile kusmayı tetiklemek, soğan doğrandığında ağlamak tepkisel davranışlara
örnek olarak verilebilir.

Sosyal öğrenme kuramına göre birey artık uyarana otomatikmen cevap veren değil; bunu analiz ederek davranışına karar veren bir pozisyondadır. Kişinin sahip olduğu bireysel özellikler, yaşadığı çevre, davranışlar birbiri ile ilişki içerisindedir ve birbirlerinden etkilenmektedir. Kişi çevresinde bulunan kişileri gözlemler ve onların deneyimlerinden yararlanır. Kendisi için uygun olan davranışları gözlem yolu ile öğrenen birey, öz eleştiri yolu ile davranışlarını analiz eder ve düzenleme yoluna gider.

Freud kişiliği oluşturan id, ego ve süperego olmak üzere üç kavramı açıklamıştır. İd cinsel arzu gibi temel dürtülerdir. İd ihtiyaçlarının hemen karşılanması için organizmaya baskı yapar. Ego idin dürtüsel isteklerini yönetir ve düzenleyerek yeniden ortaya koyar. Ego idin isteklerini kontrol altında tutarak uygun zamanlarda ortaya çıkmasını sağlar. Süperego ise toplumsal ve ahlaki süreçleri de içerir.

Fallik dönemde çocuk kendi bedenini tanımaya başlar ve karşı cins ebeveynine daha fazla sevgi duyar. Çocukların cinsiyet rollerini edindikleri bu dönemde sevecen ve hoşgörülü anne baba tutumu bu dönemin sağlıklı atlatılmasına katkıda bulunur.

0-1 yaş arasını kapsayan bu dönemde çocuklar güven güvensizlik duygularını kazanır. Çocuğun kendisine bakım veren kişi ile kurduğu ilişki onun güven duyusunu etkiler. İhtiyaçları zamanında karşılanan, sevgi ile yaklaşılan çocukta güven duygusu gelişirken, ihmal ve istismar durumunda çocukta güvensizlik gelişir.

Ergenlik dönemini kapsayan bu dönemde çocuk gelecek yaşantısına, kimliğine ilişkin birtakım düşünme süreci içerisine girer. Burada kendi değerlerinin farkına varırken kimlik kazanımı gerçekleşmektedir. Sıklıkla akranlardan etkilenilen bu dönemde çocuğun uygun rol modellerle karşılaşması önemlidir.

Bilişsel gelişim, doğumdan itibaren başlamak üzere çevreyle etkileşim, çevreyi idrak etmek için bilgilerin işlenmesi, bilgilerin kullanılması, bilgilerin depolanması, bilgilerin yeniden yorumlanması ve bilgilerin değerlendirilmesi aşamalarının bütününden meydana gelen zihinsel süreç temelli bir gelişim alanı olarak ifade edilmektedir.

Bilişsel gelişim kuramı; bilgilerin çocuklar tarafından aktif bir şekilde yapılandırıldığını, dil, problem çözme ve sosyal etkileşimin öğrenme için gerekli olduğunu savunan bir insan gelişimi kuramı olarak tanımlanmaktadır.

Temelde Piaget, öğrenmenin aktif bir eylem barındırdığı ve çocukların pasif birer alıcı olmaktan ziyade aktif öğrenen olduklarını ifade etmektedir.

Olgunlaşma, yaşantı, uyum, örgütleme, dengeleme, zeka ve şema

Bu dönemde işlemler somut çerçevede alınmaktadır. Çocuklar problem çözerken veya zihinsel olarak diğer işlemlerde somut açıdan bakarak problem çözme eğilimindedirler. Bu dönem içerisinde; korunum ilkesi edinilmiş, benmerkezcilikten uzaklaşılarak başka kişilerin gözünden dünya görülmeye
başlanmış, mantıksal çıkarımlar yapılabilir hale gelinmiş ve zihinsel açıdan bir önceki dönemde yaşanan başarısızlıkların üstesinden gelinmeye başlanmıştır. Yine bu dönemde çocuklar; tersine çevirme ilkesinin edinilmesi, nesneleri özelliklerine göre gruplar içerisine dahil etme olarak adlandırılan gruplama ilkesi, özelden genele akıl yürütmeyle çıkarımlar yapılmasını sağlayan tümevarım ilkesi kazanmaktadır.

Bruner’e göre bir toplumun içerisinde doğan çocuk için sadece doğmuş olma, bilişsel gelişim için yeterli olmamaktadır. Bu noktada bir öğreticinin rolü ön plana çıkmaktadır. İlk etapta çocuklar bazı uyarıcıların kontrolü altındadırlar ve bu uyarıcılara tepkiler verirler. Zamanla özgün yollar geliştirerek uyarıcılardan bağımsız tepkiler ortaya koyabilmektedir.

İnsanın düşünme sistemini bilgisayar sistemine benzeten bilgiyi işleme kuramcıları, çocukların öğrendikleri şeylere karşı zihinsel süreçlerin nasıl gerçekleştiği üzerine çalışmışlardır. Kuramda kodlama, depolama, geri alma süreçlerine değinmişlerdir. Kodlama bir bilginin zihinde nasıl yer alacağına ilişkin düzenlemedir. Depolama ise bilginin zihinde saklanmasını ifade eder. Geri alma sürecinde bilgi kullanıma uygun bir durumda bellekten geri çağrılır.

Elde edilen bir bilginin belleğe aktarılmasında bazı süreçler söz konusudur. Bu süreç; duyusal süreç, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellektir. Duyusal süreçte duyu organları aracılığı ile elde ettiğimiz kayıtlar kısa süreli belleğe gider ve orada bekler. Kısa süreli bellekte duyusal bellekten gelen bilgiler hatırlandığı kadarı iledir. Zaman içerisinde buradaki bilgilerin unutulması söz konusudur. Kısa süreli belleğe iletilen bilgilerin tekrarlanması, organize edilmesi durumunda bunlar uzun süreli belleğe aktarılır.

Vygostky sosyal çevrenin çocuğun bilişsel gelişimi üzerinde büyük bir etkisi olduğunu ifade etmektedir. Çocukların kazandıkları beceri, fikir, düşünce ve benzeri durumların kaynağında sosyal çevreden öğrenilmiş durumlar söz konusudur. Bu doğrultuda bilişsel gelişimin kaynağı kişisel psikolojik süreçlerden önce kültürel etkileşimlerdir.

Kavramlar zihinde organize olmayan gruplar halindedir. Kavramlar çocuğun zihnindeki görüntüye dönüşen gerçek görüntüdeki nesneler olarak tanımlanmaktadır.

Ekolojik sistemler kuramına göre salt çocuğun davranış ve biyolojik gelişime odaklanılmamalı, gelişimi etkileyen çevresel unsurlara da odaklanılmalıdır. Bu kurama göre; okul, politik sistemler, toplum gibi pek çok unsur gelişim üzerinde etkiye sahiptir. Kuramı ortaya atan Urie Bronfenbrenner, bütüncül bir bakış açısıyla gelişimi etkileyen tüm çevresel yapıların ele alınması gerektiğini ifade etmektedir.

Mikrosistem ve eksosistemin çatısı olan yapıyı ifade etmektedir. Bu sistemler içine gömülü ve daha geniş yapıdaki kültürel sistemler olarak tanımlanmaktadır. Yaşanılan muhit, etnik kimlik gibi öğeler bu sistem içerisinde yer almaktadır.

Annesiz olan yenidoğan kuşlara annesiymiş gibi model olmaya ve yakın olmaya basımlama denir.

Evrimsel gelişim psikolojisi üzerine çalışan araştırmacılar anne-bebek bağlanması, çocukların stres tepkileri, sosyal biliş ve yaşam boyu gelişme gibi şeyleri içeren konular ile ilgilenmişlerdir.

Etoloji hayvan davranışlarını doğal ortamlarında inceleyen, davranışın tarihsel kökeni ve uyum sağlama yönü ile ilgilenen bilim dalıdır.