Çocuk Gelişiminde Oyun ve Oyunun Desteklenmesi

İçsel güdülenme, aktif katılım, sonuçtan çok sürece verilen önem, hayali davranışlar ve dış kurallardan uzak olmasıdır.

Nitelikli oyun deneyimi olan çocuklar daha iyi hafıza becerileri ve dil becerileri geliştirirler ve davranışlarını daha iyi kontrol edebilirler.

Paralel oyun aşamasında çocuk başka çocukların yanında aynı tür oyuncaklarla oynar, fakat oyuncaklarla kendi istediği gibi oynar ve diğer çocukların oyunlarını etkilemeye çalışmaz. Çocuklar yan yana oynarlar, fakat birlikte oynamazlar. Blok merkezinde oynayan iki çocuk birbirleri ile konuşmadan yan yana kendi kulelerini yapıyorlarsa fakat oyunla ilgili iletişimde bulunmuyorlarsa bu çocukların oynadıkları oyunda paralel oyun aşamasını sergilediklerini söyleyebiliriz. Burada önemli olan çocukların birlikte değil bireysel olarak kulelerini yapması ve birbirlerinden etkilenmemeleri ve birbirlerini etkilemeye çalışmamalarıdır. 

Mildret Parten’a göre oyunda altı sosyal gelişim aşaması: uğraşsız davranış- yalnız oyun, izleyici- paralel oyun, birlikte oyun-iş birlikçi oyundur.

 İş birlikçi oyun aşamasında çocuklar ortak bir amaca yönelik olarak iş birliği için­de oynarlar. Çocuklar işbirliği içinde bloklarla bir şey inşa edebilir ya da bir senaryo oluşturup sosyodramatik oyun oynayabilirler. Çocuklar gruptaki çocukların rolleri­ni gereklerini yerine getirmesini bekler. Örneğin sosyodramatik oyunda garson rolündeki çocuğun garsonlardan beklenen davranışları göstermesi beklenir. İş birlikçi oyunda genellikle lider konumunda oyunu yönlendiren bir ya da iki çocuk olur.

Sara Smilansky'nin bilişsel oyun gelişim evreleri: duyusal-motor oyun, sembolik oyun, yapı oyunları ve kurallı oyunlardır.

Sembolik oyun çocuğun duygularını veya düşüncelerini mimikleri, davranışları veya nesnelerle ifade ettiği hayali oyunlardır. Örneğin çocuğun bir bloğu telefon olarak kullanması ve telefonla konuşuyormuş gibi yapması, yemek yapıyormuş, çay içiyormuş gibi yapması sembolik oyun davranışlarına örnek olarak verilebilir.

Yapı oyunları fonksiyonel oyunda olduğu gibi duyusal motor etkinlik etrafında odaklanır, fakat yapı oyunlarında bir ön planlama vardır. Artık oyununa daha iyi odaklanır ve materyalleri ve nesneleri önceden yaptığı plan çerçevesinde amaçlı olarak kullanır.

Yarışmalı oyunlar çocukların gereksiz yere çok hırslanmasına, birbirlerini yenmek için itip kakmalarına ve kaybedenlerin kendileri ile ilgili olumsuz duygular geliştirmelerine neden olmaktadır ve okul öncesi dönem çocuklarına oynatılması uygun değildir.

Günümüzde eğitiminde özellikle iş birliği vurgulanmaktadır. Çocuklara yarışma yerine iş birliği yaparak birlikte bir şeyler yapmayı başarma ve bundan zevk almayı öğreteceğimiz ortamlar sunmak önemlidir. Aynı zamanda kazanmanın değil herkesin yapabileceğinin en iyisini yapmanın vurgulandığı bir ortamda çocukların birbirlerini yenmeye çalışmak, birbirlerine karşı olumsuz duygular geliştirmek yerine birbirlerini nasıl destekledikleri görülebilir.

Merkezlerin belirli sınırlarının olması ve çocukların oynayabileceği yarı kapalı bir alan oluşturulması çocukların işlerine daha iyi yoğunlaşabilmeleri ve dikkatlerinin dağılmaması açısından önemlidir.

Açık uçlu araç gereçler birçok olasılıklar sunar ve çocuğu farklı düşünmeye ve farklı çözümler bulmaya yönlendirir. Boyalar, bloklar, Legolar, artık malzemeler gibi çocuğun kendine özgü ürünler oluşturabileceği ve farklı şekillerde kullanabileceği tüm araç gereçler açık uçludur.

Basit oyun birimi, tek çocuk için oyun potansiyelidir, alacağı değer 1’dir. Yapbozlar, şövale (ressam sehpası) gibi.

Okul öncesi dönemdeki çocukların yetişkin denetimi olmadan yalnız bırakılmaması, yetişkinlerin çocukları güvenliklerini sağlamak açısından gözlemesi, çocuklara zarar verebilecek durumlara karşı önlem almaları önemlidir. Yetişkinler oyun sürecinde sık sık oyun alanına gözlerini gezdirerek olabilecek tehlikeleri önlemeye çalışmalıdırlar.

Eğitim ortamında güven oluşturulmazsa çocuklar kendilerini risk alma veya hata yapma konusunda yeterince güvende hissetmeyecekleri için yaratıcılıklarını ortaya çıkaramayacak, oyunlarında kendilerini özgürce ifade edemeyeceklerdir.

Oyun gelişiminin değerlendirilmesi çocuğun yaptığı ürünün değerlendirilmesi ve oyununun gözlenmesi ile yapılabilir.

Oyunu geliştirmek için ne tür materyaller ekleyebilir?
Oyunu geliştirmek için ne tür ipuçları verebilir?
Oyuna ne zaman, ne kadar ve nasıl müdahale etmeli?
Ne zaman oyuna aktif olarak dâhil olmalı?

Çocukların hangi öğrenme merkezlerini kullandıklarını ve ne sıklıkla kullandıklarını hem öğretmenin ve çocuk gelişim uzmanının hem de çocuğun kendisinin takip edebilmesi için öğrenme merkezi katılım işaretleme listesinden yararlanabilinir.

Parten’ın gelişim alanlarını ele alırsak özellikle sıklıkla uğraşsız davranış gösteren yani ne başkalarıyla ne de kendi başına oyun oynamayan çocuklara yardım etmek ilk öncelik olmalıdır. Bu çocukların ilk olarak aileleri ile görüşerek evdeki davranışları ile ilgili bilgi edinmemiz gerekir.

Smilansky’nin bilişsel oyun evrelerine göre değerlendirme yaparken çocukların oyunlarının gelişim düzeylerine uygun olup olmadığı gözlenmelidir.

Oyunlarını daha uzun süre sürdürebilmeleri için oyunlarına materyal ekleyerek, ipucu vererek, soru sorarak, öneride bulunarak ya da oyuna katılıp model olarak destek olunabilinir.