ÇOCUK GELİŞİMİ

Ahlak; doğruyu yanlıştan ayırt etmek, bu ayrıma göre davranmak ve erdemli davranışlarda onur duygusu yaşamak ve insanın ölçütlerini çiğneyen eylemleri için suçluluk veya utanç duyma yeteneği, anlamına gelir.

Ahlaki olgunluk, ahlaki duygu, düşünce, yargı, tutum ve davranış bakımından yetkin ve zirvede olma durumu ve bu duruma en zengin, en gerekli ve en dolgun anlamını veren ahlaki niteliklerin toplamını ifade eder. Ahlaki olgunluk ahlaki bilgi, ahlaki duygu ve ahlaki davranış olmak üzere üç boyutta incelenir. Ahlaki bilgi, ahlaki değerlerin farkında olmayı, ahlaki muhakemeyi ve karar vermeyi; ahlaki duygu, vicdanı, özsaygıyı, sezgiyi ve tevazuyu; ahlaki davranış ise, ahlaki düşünce ve duygunun kendiliğinden harekete dönüşmesini ifade eder. Buna göre doğru yanıt E seçeneğidir.

Ahlak gelişimi birçok etkenin etkisi altında devam eden bir süreçtir. Bireyin ahlakı üzerinde etkili olan etmenler, aynı zamanda onun ahlaki olgunluk düzeyini etkileyen ve belirleyen etmenlerdir. Ahlak gelişiminde kişilik yapısı, aile ortamı, akran etkileşimi, eğitim ve kültür etkili olmaktadır. Buna göre doğru yanıt D seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir. Freud’a göre zihnin üç sistemi id, ego ve süperego şu şekilde etkileşir: Beş yaşındaki bir çocuk bir diğer çocuğun oynadığı oyuncağı elde etme dürtüsüne sahiptir. İd, bu çocuğu o oyuncağı alıp kaçmaya sevk ederken, ego çocuğu bu davranışı ertelemeye yönlendirir; çünkü bu davranışı gerçekleştirmek için zamanlama doğru değildir ve oyuncağı kullanan çocuk kendisinden yaşça daha büyüktür (ve daha iridir) ve oyuncağı vermemek için direnebilir. Dahası, oyuncakla oynayan çocuğun etrafında bir öğretmen dolaşır. Bu sırada süperego, çocuğu önemli toplumsal kurallar konusunda bilgilendirir. Süperego ona, herhangi bir eyleme girişmemesi için ‘iyi bir çocuk olmanın’ gereği olan paylaşma ve sırayla oynamayı hatırlatır.

Piaget açık uçlu klinik görüşmeler yoluyla, beş-onüç yaşları arasındaki İsviçreli çocukları misket oyununun kurallarına ilişkin anlayışlarını hakkında sorgulamıştır. Piaget yaptığı görüşmeler ve öyküler sonrasında ahlak gelişimini iki geniş ahlaki evreye ayırarak incelemiştir. Birinci evre olan ‘Dışsal Kurallara Bağlılık Evresi’ ortalama olarak sekiz yaşından kü- çük çocukları ifade eder. İkinci evre olan ‘Ahlaki Özerklik Evresi’ ise yaklaşık olarak sekiz yaş ve üzerindeki çocuklarda görülür. Bu evrede çocuklar kuralları katı ve değişmez olarak görmezler, tersine onları esnek, çoğunluğunun isteğe uydurmak için değiştirilebilir, üzerlerinde toplumsal olarak anlaşılmış ilkeler olarak görürler. Yavaş yavaş karşılıklılık adı verilen bir dürüstlük standardını kullanmaya başlarlar. Diğer bir değişle, kendi iyiliklerini olduğu kadar, başkalarının iyiliğini de düşünürler. Bu iş birliği ahlakın başlangıcını tanımlar. Daha büyük çocuklar ve ergenler bu ahlakın ötesine geçerek ideal karşılıklılık adı verilen, beklentilerin karşılıklılığına dayalı bir ahlak anlayışına doğru ilerlerler. İdeal karşılıklılık genç insanların kuralların herkes için adil çıktıları güvenceye alacak biçimde yeniden yorumlanıp gözden geçirilebileceğini anlamalarına yardım eder

Doğru yanıt D seçeneğidir. Piaget’in fikirlerinden yola çıkan ve bunları değiştiren Kohlberg, yaşları on ile yirmi altı arasında değişen erkeklere, her birinde insan hayatının değeri gibi varsayımsal ahlaki ikilemler anlatarak ahlaki muhakemeyi değerlendirme çalışmalarına öncülük etmiştir.Yukarıdaki ikileme ve benzeri ikilemlere verilen yanıtları inceleyen Kolhberg, ahlaki akıl yürütmede üç temel düzey olduğunu ve her düzeyin iki evreden oluştuğunu öne sürmüştür.

 I. Gelenek Öncesi Düzey

1. İtaat ve ceza eğilimi evresi

2. Saf çıkarcı eğilim evresi

II. Geleneksel Düzey

3. İyi çocuk eğilimi evresi

4. Kanun ve düzen eğilimi evresi

III. Gelenek Sonrası Düzey

5. Sözleşme ve yasaya uygunluk eğilimi evresi

6. Evrensel ahlaki ilkeler eğilimi evresi

Turiel’in öncüsü olduğu Toplumsal Alan Kuramı, çocukların ahlaki kuralları ayırt etme ve eşgüdümleme yetenekleri üzerine odaklanır. Çocuklar günlük yaşamda sürekli toplumsal etkileşime girer ve bu sayede toplumsal bilgileri öğrenirler. Alan kuramcılarına göre, çocuklar toplumsal bilgileri ahlak alanı, toplumsal gelenekler ve kişisel alan olarak adlandırılan üç tür sistemle yapılandırırlar

Emile Durkheim’ın, 1902-1903 yıllarında Sorbonne’da öğretmenlik bölümü öğrencilerine vermiş olduğu ‘Ahlak Eğitimi’ başlığını taşıyan ders notlarında şunlardan bahsedilir:

"Eğitimcinin geçmişi koruması yeterli değildir, o geleceği de hazırlamak zorundadır. Zaten ahlak eğitimi görevini ancak bu koşulla yerine getirebilir. Eğer çocuklara eskiden kalma, insanlı- ğın yüzyıllar boyunca oluşturmuş olduğu, ortalama ahlak düşüncesini aktarmakla yetinecek olursanız sonuçta özel bir bireysel ahlak eğitimini gerçekleştirmiş olursunuz. Ancak bu sahip olunması gereken ahlak düzeyinin en alt kademesidir ve bir halkın bu düzeyle yetinebilmesi mümkün değildir."

Ahlak gelişimi, inandırıcı disiplin adı verilen bir disiplin türü tarafından desteklenir. Bu tür disiplinde, bir yetişkin çocuğun yanlış davranışının başkaları üzerindeki etkilerine işaret eder ve böylece çocuğun başkalarının duygularını dikkate almasına yardım eder.

Ahlak gelişimi oldukça soyut ve kişiye özgü bir geli- şim alanıdır. Bireyin ahlak gelişimini etkileyen faktörler kişiden kişiye değişen son derece bireysel faktörlerdir. Bu nedenlerden ötürü diğer gelişim alanlarının aksine ahlak gelişimini ölçmek ve değerlendirmek oldukça zordur. Çok sınırlı sayıda olan ahlak gelişimini belirlemeye yönelik değerlendirme araçlarının yeterli olmadığı bir gerçektir. Bu nedenle, değerlendirilmesi diğer gelişim alanlarına göre daha zor da olsa bireylerin ahlak gelişimlerini belirlemeye yönelik kültürü- müze uygun değerlendirme araçlarının geliştirilmesi gerekmektedir.

Ahlak gelişimi birçok etkenin etkisi altında devam eden bir süreçtir. Bireyin ahlakı üze­rinde etkili olan etmenler, aynı zamanda onun ahlaki olgunluk düzeyini etkileyen ve be­lirleyen etmenlerdir. Ahlak gelişiminde kişilik yapısı, aile ortamı, akran etkileşimi, eğitim ve kültür etkili olmaktadır.

Freud’a göre çocuk, ahlak kurallarını, fallik evre sırasında onunla aynı cinsiyetteki ebeveyni ile özdeşim kurarak öğrenir.

Doğru yanıt E seçeneğidir. Piaget ve Kohlberg ahlak gelişimini bilişsel gelişim açısından ele almışlardır. Piaget’in ahlak gelişimi ile ilgili düşünceleri Kohlberg’in ahlak gelişimi ile ilgili çalışmaları üzerinde etkili olmuştur. Piaget, ahlak gelişimini bilişsel gelişim paralelinde ele almış, Piaget’ten farklı olarak Kohlberg, iki evreli bir yaklaşım yerine üç düzey ve altı evreli bir yaklaşım öngörmüştür.

Kolhberg’e göre, ahlaki akıl yürütmede üç temel düzey olduğunu ve her düzeyin iki evreden oluştuğunu öne sürmüştür. Bu düzeyler ve her düzey içinde yer alan evreler aşağıdaki gibidir,

 I. Gelenek Öncesi Düzey

1. İtaat ve ceza eğilimi evresi

2. Saf çıkarcı eğilim evresi

 II. Geleneksel Düzey

3. İyi çocuk eğilimi evresi

4 Kanun ve düzen eğilimi evresi

 III. Gelenek Sonrası Düzey

5. Sözleşme ve yasaya uygunluk eğilimi evresi

6. Evrensel ahlaki ilkeler eğilimi evresi

Turiel’in öncüsü olduğu Toplumsal Alan Kuramı, çocukların ahlaki kuralları ayırt etme ve eşgüdümleme yetenekleri üzerine odaklanır.

Sosyal öğrenme kuramı bakış açısı, ahlakı kendine özgü bir gelişim seyri olarak görmez. Skinner’in edimsel koşullanma modeline göre davranışlarının sonuçları çocuklara ahlak kurallarına uymayı öğretir. Bu yaklaşımda, değerler görecelidir ve bireyin doğduğu ve büyüdüğü kültürden etkilenir. Yani sosyal öğrenme gerçekleşir.

Psikanaliz, sosyal öğrenme ve bilişsel gelişim kuramları bu konuya farklı açıklamalar getirir. Psikanalitik kuramcılar, ahlakın tanımında duygusal, bilişsel gelişim kuramcıları bilişsel, sosyal öğrenme kuramcıları ise davranış bileşenleri üzerinde durmuşlardır.

Kohlberg’in ahlak gelişim evrelerinden “saf ve çıkarcı eğilim” evresine ait bir yönelim göreceli araçsal olmak üzere yargılar; karşılıklı iyilik ya da kendi gereksinimlerini karşılama temeline dayanarak verilir.

Kohlberg’in ahlak gelişim evrelerinden “kanun ve düzen eğilimi” evresine ait bir yönelim yasa ve düzen olmak üzere Yargılar; otoriteye saygıyı sürdürme ve yasalara sadece yasa oldukları için uyma temeline dayanarak verilir.

Kohlberg’in ahlak gelişim evrelerinden “evrensel ahlaki ilkeler eğilimi” evresine ait bir yönelim insan yaşamının değeri olmak üzere yargılar; adalet, eşitlik, insan hakları ve insan onuruna saygı gibi etik ilkelere uygun olma temeline dayanarak verilir.