ÇOCUK GELİŞİMİ

Doğru yanıt D seçeneğidir. A seçeneğinde yer alan "Umut, bebekliğinden beri sessiz sakin bir çocuktur" ifadesi mizaç, "Deniz yalan söylemekten nefret eden dürüst bir öğrencidir" karakter,  "Barış, kendini her zaman iyi bir öğrenci olarak görmektedir" benlik, "Liseden mezun olan Melih, gelecekte ne olmak istediğine karar verememektedir" kimlik karmaşasına örnek ifadelerdir. Öte yandan  çocuklar bir yaş civarında çevrelerindeki diğer insanların da gören, işiten, dokunan ayrı varlıklar olduğunu fark eder. Yaklaşık olarak on sekiz aylıkken aynadaki yansımalarını tanıyabilir ve “ben” duygusunu geliştirebilir. Öz farkındalık duygusu geliştiren bir çocuk kendini diğer insanlardan ve nesnelerden ayrı bir varlık olarak algılamaya başlar.

Doğru yanıt B seçeneğidir. Farklı aile ortamlarında yetişmiş ikizlerin de benzer kişilik yapılarına sahip olduğunu ortaya koyan çalışmalar yapılmıştır. Yapılan bir araştırmada, araştırmacılar birlikte büyümüş, genetik yapıları aynı olan tek yumurta ve genetik yapıları farklı olan çift yumurta ikizlerini karşılaştırmıştır. İkizlerle yapılan bir başka çalışmada, birbirinden ayrı yetiştirilmiş 95 tek yumurta ve 220 çift yumurta ikiz incelenmiştir. Doğumda ayrılan ve farklı ortamlarda büyütülmüş tek yumurta ikizleri arasında kişilik özellikleri açısından güçlü benzerlikler bulunması kalıtsal etkiyi gösteren güçlü bir kanıt olarak kabul edilmiştir. Yapılan başka bir çalışmada ise 973 tek yumurta ikizi kişilik özellikleri açısından incelenmiş ve ikizlerin açıklık, duygusal denge, sorumluluk, dışa dönüklük ve uyumluluk gibi kişilik özellikleri açısından benzerlikler gösterdiği tespit edilmiştir.

Doğru yanıt C seçeneğidir. Mizaç, insanda kalıtsal olarak var olan ve göreli bir tutarlılık taşıyan temel eğilimlerdir. Bu eğilimler pek çok davranışı yönlendirir. Mizaç, birincil olarak kişide yaşamın ilk yıllarında bile var olan bir yapıdır.

Doğru yanıt E seçeneğidir. Freud doğuştan gelen gereksinim ve bilinçaltı mekanizmalarının, insan davranışının büyük bölümünü denetimimiz dışında bıraktığını ileri sürmüştür. İnsancıl yaklaşımda çoğu zaman insanların yaşamlarında sahip oldukları sorumluluk düzeyinin farkında olmadığını ileri sürülmüştür.

Freud psikoseksüel gelişimi; oral, anal, fallik, gizil ve genital olmak üzere beş dönemde incelemiştir. Freud'a göre gizil dönem 5-12 yaş arasını kapsar. Bu dönem, genital dönemden önce bir tür dinlenme dönemidir. Cinsel enerjinin aktif olmadığı, dağınık hâlde bulunduğu, enerjinin vücudun herhangi bir organına odaklanmadığı bir dönemdir. Cinsel ilgiler azalabilir ama bütünüyle yok olmaz. Buna göre doğru yanıt D seçeneğidir.

Freud’ un öğrencisi olan ve onun çalışmalarından etkilenen Erik Erikson, Freud’un cinsel temellere ve biyolojik süreçlere fazla ağırlık verdiğini ve kuramında sosyal boyutun ele alınmadığını ileri sürmüştür. Freud’u insan doğasını yıkıcı olarak ele aldığı için eleştirmiş, ancak çocukluk yıllarının kişilik gelişimindeki önemi konusunda Freud’a katılmıştır. Erikson kişilik yapısında sosyal boyutun önemine vurgu yapmıştır. Her iki kuramcı da gelişimi doğumdan başlayarak, dönemler hâlinde incelemiştir.

Girişimciliğe karşı suçluluk (4-5 yaş): Okul öncesi döneme denk düşen bu dönemde çocuğun bağımsız hareket etme imkânı artmıştır. Önceki dönemde özerklik, olası rakipleri dışta tutma konusunda yoğunlaşır. Bu yüzden küçük kardeşlerin birbirlerine sataşmalarında, dışa yöneltilmiş bir öfke söz konusudur.

Bowlby geliştirdiği bağlanma kuramında, bir kişinin erişkinlikte başka insanlarla kuracağı ilişkinin niteliğinin ve insanlardan beklentilerinin, bu kişinin küçüklüğünde annesiyle kurduğu bağlanma ilişkisi ile belirlendiğini ileri sürer.

Sosyal Öğrenme Kuramını geliştiren Bandura, öğrenmenin gözlem yoluyla gerçekleştiğini savunur. Bu görüşe göre kişilik, başkalarının davranışını taklit etme ve gözleme yoluyla öğrenilmiş davranışlar örüntüsüdür.

Bazı kuramcılar benlik kavramını insan davranışının temeline koyarlar. İnsancıl (hümanistik) yaklaşım olarak da adlandırılan yaklaşıma sahip kuramcılar, insanların temelde iyi olduğuna ve bireylerin sürekli olarak daha iyiye doğru gelişmek için çaba harcadığına inanırlar. Benlik yaklaşımı mekanik değildir.

Doğru yanıt A seçeneğidir. Bireyler arasındaki kişilik farkları, yaşayan bir organizma olarak bireysel farklardan, yaşadığımız kültürden ve çevremizdeki insanlar ve cansız varlıklarla olan etkileşimiz sonucu oluşur. Kişiliğin değerlendirilmesinde de bu farklılıkları tespit etmeye yönelik farklı yöntemler kullanılır. Kişiliğin değerlendirilmesinde gözleme dayalı yöntemler, projektif (yansıtıcı) yöntemler, yapılandırılmış test ve envanterler en sık kullanılan yöntemler arasında yer alır. Tematik Algı Testi; test uygulananların her resim hakkında öykü anlatmaları, kimlerin neler yaptıkları, olaylara neyin yol açtığını açıklamaları istenir. Test uygulananlar resimlerdeki kartlarda yer alan insan yüzlerinde sevgi, suçluluk, öfke ya da üzüntü görebilir.

Doğru yanıt C seçeneğidir. Yapılandırılmış test ve envanterler, bireylerin duyguları, düşünceleri ve davranışları ile ilgili olarak kendilerini anlattıkları yöntemlerdir. Bu nedenle “kendini anlatma tekniği” de denir. Görüşme, envanter ve anketler bu grubu girer. Kişiliğin değerlendirilmesinde, bireyin kendisine özgü niteliklerin değerlendirilmesi amaçtır.

Freud’a göre eros (cinsellik) ve thanatos (ölüm) olmak üzere iki temel içgüdü vardır. İnsanın bütün bilişsel ve fiziksel faaliyetleri bu içgüdülerce gerçekleştirilir. Açlık, susuzluk gibi yaşamsal süreçleri korumaya hizmet eden ve türün devamını sağlayan her türlü içgüdü cinsellik içgüdüsü grubunda yer alır. Bu içgüdüye yaşam içgüdüsü de denir. Yaşam içgüdüsünü çalıştıran enerji ise “libido” olarak adlandırılır.

Nermin'in bulduğu parayı almak istemesi alt benliğin yani İd'in isteğidir. İd haz ilkesine göre çalışır, yani ruhsal enerji, içgüdüler şeklinde ortaya çıkar ve bir an önce doyurulmak ister. Süperego ise üst benlik olarak ifade edilir. Süper ego vicdanı yöneten bir araçtır. Vicdan aracılığıyla hoş olmayan, kabul göremeyen düşünce ve davranışları cezalandırır. Nermin'in kendi (ilk) düşüncesinin dışında hareket etmesi ve parayı götürüp teslim etmesi, Süperego'nun isteğidir.

Doğru yanıt B seçeneğidir. Anal Dönem (1-3 yaş): Haz kaynağı anal bölge ve mesanedir. Çocuk fiziksel hazzı önce bağırsak hareketlerinden, sonra da onları bırakmaktan alır. Çocuk için idrarını ve dışkısını tutmak ve bırakmak çok önemlidir. Doğru yer ve doğru zamanda uygun yöntemlerle tuvalet eğitimin başlaması açısından önemli bir dönemdir. Baskıcı, hoşgörüsüz, cezalandırıcı bir tuvalet eğitimi çocukların bu döneme bağımlı kalmasına neden olabilir. Bunun sonucunda aşırı düzenlilik, aşırı dağınıklık gibi bazı davranış problemleri oluşabilir. Çocukken titiz bir tuvalet eğitimi geçiren bir birey anal tutucu, başka bir deyişle sıkı, inatçı, kendini sürekli denetim altında tutan, katı bir birey olarak yetişebilir. Tuvalet eğitimi son derece gevşek olan bir birey de anal itici bir kişilik özelliği geliştirebilir. Bunlar; aldırmaz, vurdum duymaz, dağınık ve düzensiz bir birey olabilir.

Benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk (41 yaş ve üzeri): Nesnelerin ve insanların bakımını üstlenmiş, düş kırıklıklarına ve başarılarına uyum sağlayabilmiş ve düşünce üretebilmiş kişilerde benlik bütünlüğü duygusu ortaya çıkar. Yaşlılık döneminde birey yaşamını gözden geçirir. “Hayatımı iyi yaşayabildim mi?”, “Yine dünyaya gelsem aynı hayatı yaşamak ister miydim?” sorularına yanıt arar. Üretken ve doyum sağlanmış bir yaşam, olumlu bir yaşam algısı ve kendini olduğu gibi kabullenmeye yol açar. Yaşamını değerlendirdiğinde birçok isteğinin yerine gelmediğini, olmak istediği yerde olmadığını düşünen bir birey, yaşamına bir anlam yükleyemediği için umutsuzluk yaşar.

Dirençli Bağlanma: Güvensiz dirençli bebekler genellikle anneye yapışır. Fakat daha sonra bu yakınlığa bakım verenle mücadele ederek direnirler. Bakım vereni iter ya da ona vururlar. Bakım veren ayrıldığında şiddetli biçimde ağlarlar ve bakım veren geri gelip sakinleştirmeye çalıştığında onu kendilerinden uzaklaştırırlar. Dirençli bebeklerin bakıcıları, bebeklerinin yanında tutarlı bir şekilde kalmazlar ve genellikle yakın ilişki kurmazlar.

Bandura’ya göre insan davranışı; çevre, davranış ve kişi olmak üzere üç önemli değişkenin sonucudur. Bunlar karşılıklı olarak birbirlerini etkiler. Davranışın tek başına çevre tarafından belirlendiği fikrini reddeden bu görüş çevre, davranış ve bireyi sürekli etkileşim halinde olan ve birbirlerinde değişime yol açan etkenler olarak ele alır.

Piramitin en alt basamağından başlayarak en üste doğru sıraladığımızda Fizyolojik ihtiyaçlar en altta, ilk sırada yer alır. Daha sonra sırasıyla; Güvenlik ihtiyacı, Ait olma ve sevgi ihtiyacı, Saygı ihtiyacı, Bilişsel ihtiyaçlar ve Estetik ihtiyacı şeklinde devam eder. Piramitin en üst basamağında ise Kendini gerçekleştirme ihtiyacı vardır. Maslow belirli insan ihtiyaçlarının listesini yapmak yerine, bu ihtiyaçları yedi ana sınıfta toplamıştır. Piramit şeklindeki bu hiyerarşik yapıya göre bazı gereksinimlerin diğerlerinden daha önce doyurulması gerekir. Alt düzeydeki ihtiyaçlar doyurulduğunda ancak üst düzey ihtiyaçlar ortaya çıkabilir ve bu ihtiyaçlar doyurulur.

Günümüzde en sık kullanılan kendini değerlendirme envanteri Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri’ dir. Envanterde doğru-yanlış şeklinde yanıtlanan 567 soru vardır. Bu sorular testi alan kişinin genel karakterini ortaya koyar. Envanterde depresyon, içe kapanma, paranoya gibi psikolojik durum ve rahatsızlıkları değerlendirmeye yönelik alt testler bulunur. Bu envanter, genel karakter yapısı dışında psikolojik rahatsızlıkları da ortaya koyan oldukça kapsamlı bir ölçme aracıdır. Ancak envanter, sadece on altı yaş ve üstü bireylere uygulanabilmektedir.