ÇOCUK GELİŞİMİ

Bireylerin kendi çevresi ve kültürü içinde yaşayanlar gibi davranmayı öğrenmesi süreci sosyalleşme olarak tanımlanmaktadır.

Bireyin çevresiyle etkileşimini kolaylaştıran, sosyal kabulünü arttıran sosyal beceriler farklı şekillerde sınıflandırılır. Akkök (2003) sosyal becerileri aşağıdaki biçimde sınıflandırmıştır: • İlişkiyi başlatma ve sürdürme becerileri; dinleme, konuşmayı başlatma, konuşmayı sürdürme, soru sorma, teşekkür etme, kendini tanıtma, başkalarını tanıtma, iltifat etme, yardım isteme, bir gruba katılma, özür dileme, yönerge verme, yönergelere uyma, ikna etme becerilerinden oluşur. • Grupla bir işi yürütme becerileri; grupta iş bölümüne uyma, başkalarının görüşlerini anlamaya çalışma, sorumluluk alma gibi becerileri içerir. • Duygulara yönelik beceriler; kendi duygularını anlama, duygularını ifade etme, başkalarının duygularını anlama, karşı tarafın kızgınlığı ile baş edebilme, sevgiyi, iyi duyguları ifade etme, korku ile başa çıkma, kendini ödüllendirme becerilerini kapsar. • Saldırgan davranışlar ile başa çıkmaya yönelik beceriler; izin isteme, paylaşma, başkalarına yardım etme, uzlaşma, kızgınlığı kontrol etme, hakkını koruma, savunma, alay etmeyle başa çıkma, kavgadan uzak durma becerilerini içerir. • Stres durumlarıyla başa çıkma becerileri; başarısız olunan durumla başa çıkma, grup baskısıyla baş etme, yalnız bırakılma ile baş etme, utanılan bir durum ile başa çıkma becerilerini kapsar. • Problem çözme ve plan yapma becerileri; ne yapacağına karar verme, problemin nedenlerini araştırma, çevreden bilgi toplama, amaç oluşturma, karar verme, işe yoğunlaşma becerilerinden oluşur.

Benliğin gelişimi çocuğun kendisiyle başkaları arasındaki farkı anladığı zaman başlar.

Bireyin içinde yaşadığı toplumun kurallarına uymada yaşına uygun gösterdiği olgunluk “sosyal olgunluk” olarak tanımlanır. Sosyal olgunluk, bir kimsenin anlayış, duygu ve beceri gibi özellikler bakımından yaşına göre içinde yaşadığı toplumun yetişkin üyelerinin genellikle erişmiş oldukları düzeye gelmesi durumudur. Çocuğun sosyal olgunluk düzeyine ulaşması, öncelikle anne-babasıyla sağlıklı iletişimi ve etkileşimi sonucu, toplumun kültürel değerlerini öğrenmesi ile gerçekleşir. Çocuğun çevresindeki kişilerle etkileşiminin artması ve kültürel yönden gelişmesi için fiziksel, duygusal, bilişsel olarak ve dil açısından büyümesi, gelişmesi ve olgunlaşması gerekir. Çocuk sağlıklı bir sosyalleşme sürecinde sosyal yönden olgunlaşarak gelişir (Durualp ve Aral, 2015).

Toplumun norm, gelenek ve göreneklerinin, örf ve adetlerinin tümü “kültür” kavramını oluşturur. Çocuk, belli bir zamanda ve yörede içinde bulunduğu kültürle beslenerek büyür ve yetişkin bir insan olur. Bireyin tüm yaşamı bu kültür içinde çevresine uyum sağlama çabasıyla geçer. Topluma uyum sağlayabilmek için bireylerin duygularını, düşüncelerini ve isteklerini iletebilmeleri önemlidir. Sosyal gelişimin, bireyin toplumsal kültür ile bütünleşmesini ve içinde yaşadığı toplumla uyum sağlamasını mümkün kılan bir işlevi vardır. Birey gelişimi için önemli olan gereksinimlerini, atalarından devraldığı ve içinde yaşadığı kültüre özgü yollardan öğrenir. Kültürün nesilden nesile geçerek devam etmesinde sosyalleşmenin rolü büyüktür. Bir toplum çocuk yetiştirme tutumları ile kültürünü yeni nesile öğretir. Toplumlar eğitim sistemlerini belirlerken kültürel değerlerini göz önünde bulundurarak, çocuklarını o değerlere uygun davranışlar geliştirecek şekilde yetiştirmeye özen gösterir. Böylece toplum çocukların içinde yaşadıkları topluma uyum sağlamalarına katkıda bulunur (Ahmetoğlu, 2009).

İşbirliği; bir işi yapanların güçlerini birleştirmesidir. Çocuğun içinde bulunduğu aile ve okul çevresi, sürdürdüğü arkadaşlıklar yaşamı sağlıklı ve olumlu kılan, zenginleştiren etmenlerdir. Aile ve arkadaşlık ilişkileri çocuğa gereksinimi olan güven ve işbirliği ortamını sunabilir. Okul dönemi boyunca sürdürülen sağlıklı ve olumlu arkadaşlıklar çocuğun yaşamını zenginleştirebilir. Başka ilişkilerde bulamadığı güveni ve işbirliğini arkadaşlık ortamında bulabilir. Çocuklar on sekiz-yirmi dört ay arasında işbirliği yapmaya, yardımlaşmaya başlar. Ancak küçük çocukların paylaşma ve işbirliği yapma kapasiteleri sınırlıdır. Çocukların çok azı dört yaşına kadar işbirliğine dayalı oyun ya da çalışmayı öğrenir. Sosyal davranışların oluşmasında anne-babanın ve diğer çocukların etkisi giderek artar. İşbirlikçi çaba çocuklarda yetişkinlerden daha kolay uyarılabilir. Temel olarak çocuk onaylanmak ister. Olumlu sosyal davranışların kazanılmasında aile bireyleri, yetişkinler ve diğer çocuklar model alınabilir (Aral vd., 2000).

Oyun, her durumda çocuğun isteyerek ve hoşlanarak yer aldığı, fiziksel, bilişsel, dil, duygusal ve sosyal gelişimin temeli olan, gerçek hayatın bir parçası ve çocuk için en etkin öğrenme sürecidir.

Güvene karşı güvensizlik (0-1 yaş): Bebekler bu dönemde içinde yaşadıkları dünyaya güvenip güvenemeyeceklerini öğrenir. Özellikle annenin bebeğini sevmesi, okşaması, sıcaklığını hissettirmesi, ilgilenmesi sonucunda güven duygusunun temelleri atılır. Anne bebeğin gereksinimlerini karşılayarak bebeğin güven duygusunu geliştirir. Bu güven duygusu, bebeğin gelecekte kuracağı kişilerarası ilişkilerinin temelini oluşturur. Gereksinimleri karşılanmadığında ise çocukta güvensizlik duyguları gelişir, ileri yaşlarda kendine güvenmeyen asosyal bir birey haline gelebilir. Erikson, bebeklik dönemindeki sağlıklı güven duygusunun gelişiminin, besinin miktarına ya da sunulan oral uyarıma değil, verilen bakımın kalitesine bağlı olduğunu savunur. Bu dönemde temel güven duygusunun kazanılması sonucunda elde edilecek güç umuttur. Umut bireyin gereksinim ve isteklerinin karşılanabileceğine olan sürekli inanç duygusudur ve insan yaşamında önemli rol oynar.

Özerkliğe karşı utanma ve kuşku duyma (2-3 yaş): Bu dönemde çocuklar tümüyle diğer insanlara bağımlı olmak istemez. Kendi kendine yemek yeme, giyinme, soyunma gibi çabaları desteklendiğinde çocukta bağımsızlığın temelleri atılır. Erikson’a göre tuvalet eğitiminin erken dönemde katı ya da gevşek bir şekilde verilmesi çocuk için sorun yaratabilir. Bu durumda çocuk kendi kontrol duygusunu yitirerek, kendi gücünden utanç ve kuşku duymaya başlayabilir. Utanç ve kuşku çocuğun özdenetimini yitirmesine, diğer insanlara ve topluma olan güvenini kaybetmesine neden olabilir. Kuşku ve utanç olmaksızın özerk davranmayı başarabilen çocukta ise irade gelişir. Özerkliğin kazanıldığı durumlarda elde edilecek güç istemdir.

İzin isteme, paylaşma, uzlaşma, hakkını koruma, becerileri Saldırgan davranışlar ile başa çıkmaya yönelik becerileri kapsar.

Toplumun norm, gelenek ve göreneklerinin, örf ve adetlerinin tümü kültür kavramını oluşturur

Psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması çocukta saldırganlık davranışının oluşumunu engeller.

Olgunlaşma çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini  etkileyen genetik etmenlerdendir

Erik Erikson’un  “Psikososyal Gelişim Kuramı” na göre ,bireylerde  özerkliğe karşı utanma ve kuşku duyma ,2-3 yaşlar arasındadır.

Psikanalitik (Psikoseksüel) Gelişim Kuramına göre, 3-6 yaş grubu çocuklar fallik dönemdedirler.

“Sosyal davranışlar, herhangi bir davranışın öğrenilmesine benzer şekilde bir dizi pekiştirme sonucunda oluşur. Hem sosyal hem de antisosyal davranışlar ödüllendirilerek pekiştirilirse tekrarlanır.” şeklinde açıklanan kuram davranışçı kuramdır.

“Bu bebekler, ebeveyn ayrıldığında çoğu zaman stresli ve huzursuzdur. Kucağa alındıklarında mücadele eder ve bazen vurma ve itme davranışı gösterir. Çoğu bebek kucaklandıktan sonra da ağlamaya devam eder ve kolay kolay sakinleştirilemez. Ebeveyn geri döndüğünde umutsuz bir şekilde ebeveyne karışık öfkeli ve dirençli davranışlar sergiler.” Bu tanımın en doğru biçimde açıklandığı bağlanma türü dirençli bağlanmadır.

Çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini  desteklemek için, çocukla iletişimde ben  dili yerine sen dili kullanılmamalıdır

Sosyometri sosyal durumun  değerlendirilmesinde kullanılan yöntemlerden biridir.