ÇOCUK GELİŞİMİ

Çocuklarda düzenli bir sıra içerisinde aşamalı olarak davranış değişiklikleri gözlenir. Meydana gelen davranış değişiklikleri olgunlaşmaya bağlıdır. Olgunlaşma; fiziksel gelişime büyük ölçüde etki eder. Birçok motor davranışın yapılması olgunlaşmaya bağlıdır. Örneğin; küçük kas gelişimi yeterli olgunluğa gelmeden, ne kadar alıştırma yaparsak yapalım, çocuk makası düzgün kullanamaz. Ayrıca olgunlaşma, çocukların belirli bir yaşta gösterebilecekleri özellikleri en fazla artışı sağlayabilir. Henüz el kaslarını tam olarak kontrol edemeyen dört yaş çocuğu genellikle sekiz yaş çocuğu kadar düzgün bir şekilde kesme işlemini yapamayacaktır.

Eğitim ortamında birey belli yaş döneminde belli becerileri kazanmaya, belli türden davranışları öğrenmeye daha uygun ve daha hazırdır. Çevre etkilerine karşı daha duyarlıdır ve zenginleştirilmiş çevrede düzenlenen öğrenme yaşantılarını diğer dönemlerden daha hızlı kazanabilir. Bu dönemlere kritik gelişim dönemleri adı verilir. Örneğin; ilk yıllar çocuğun zihinsel gelişimi için kritik bir dönemdir. Yapılan araştırmalar sonucunda yaşamın ilk beş yılının beyin yapısının ve işlevlerinin gelişimi açısından kritik bir dönem olduğu, çocuğa sunulan zengin uyarıcılı bir çevrenin büyük bir öneme sahip olduğu vurgulanmıştır.

Gelişim alanları birbirleriyle etkileşim içindedir. Bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da etkiler. Fiziksel
olarak zayıf olan bir çocuğu arkadaşları oyunlarına almadıklarında duygusal gelişimi olumsuz etkilenir. Kendine güveni azalır. Başkalarıyla olumlu ilişkiler kurmakta zorlanır. Bu nedenle, sosyal gelişimi de olumsuz etkilenir. Sosyal olmayan bir çocuk çevresiyle daha az etkileşimde bulunacağından bilişsel gelişimi de olumsuz yönde etkilenebilir. Bu durum gelişimin bir bütün olduğu ilkesiyle ilgilidir.

Gelişim nöbetleşerek gerçekleşir. Başka bir deyişle bazı dönemlerde bir gelişim hızlanıp ön plana çıkarken, diğerleri duraklayabilir. Örneğin, doğumdan sonraki bir buçuk yılda fiziksel gelişim, diğer gelişim alanlarına göre daha hızlıdır. Sonra dil gelişimi ön plana çıkmaya başlar.

Bebeklik dönemi doğumdan sonra iki yaşına kadar devam eden zaman dilimini kapsar. Bu dönemde bebeklerin; sağlıklı bakım, sevgi, güven gibi ihtiyaçları bulunmaktadır. Özellikle bu dönemde annenin ya da annenin yerine geçen kişinin bebeğin ihtiyaçlarını zamanında ve yeterince karşılaması son derece önemlidir.Bu dönemde görülen ve en göze çarpan özellik bebeklerin refleksleridir. Yeni doğmuş bebeklerin başları, vücutlarının diğer bölümlerine oranla daha büyüktür. Boyunlarında çok az güç olduğu için başlarını tutamazlar. Ancak bazı temel reflekslere sahiptirler. Birkaç hafta içinde başlarını dik tutabilir ve yüzü koyun yatarken başlarını kaldırabilirler. Bu dönemde çocukların motor becerilerinin gelişiminde önemli aşamalar bulunmaktadır. Bu aşamalar emekleme, oturma, ayakta durma, bir yere tutunarak ayağa kalkma, tutunmadan ayakta durma ve yürümedir.

Orta çocukluk döneminin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
• Çocuklar fiziksel olarak büyür ve yeni beceriler kazanır. Atletik beceriler gelişir.
Bedenleri üzerindeki kontrolleri artar.
• Düşünme becerisi somut özellikler taşır. Çocuk duyu organlarıyla algıladığı durumlar içerisinde düşünüp akıl yürütebilir.
• Konuşma yeteneği ve kelime haznesi oldukça gelişmiştir.
• Günlük yaşamda olup bitenler çocuğun ilgisini çekmeye başlar. Bu olayları anlayabilmek için temel kavramları oluşturur. Çocuklar ebeveynleriyle daha az zaman geçirmeye başlarlar.
• Sosyalleşme ve başarı arzusu ön plandadır. Akran ilişkileri önem kazanır. Ancak
arkadaş edinme konusundaki başarısızlık bazen çocuk için yıpratıcı olabilir.
• Vicdan anlayışı ve değerler sistemi gelişir.
• Okuma, yazma, problem çözme ve aritmetikle ilgili becerileri kazanır.
• Çocukta kişisel bağımsızlık oluşmuştur. Kendi başına karar alıp, sorumluluk yüklenebilir.
• Cinsiyetine uygun rolü benimser.

Döllenmeden doğuma kadar olan süreçte bebeğin maruz kalacağı çeşitli etkiler bebeğin anne karnındaki gelişimini etkiler. Bu dönemde çocuğun gelişimini etkileyecek etmenler; döl yatağındaki bozukluklar, göbek kordonundaki bozukluklar, annenin yaşı, kan uyuşmazlığı, annenin geçirdiği hastalıklar ve kazalar, radyasyon, gebelikte kullanılan ilaçlar, annenin maruz kaldığı olumsuz yaşantılar, annenin besleme durumu, alkol ve sigara kullanımı, annenin metabolik, endokrin bozuklukları, plesentada bozukluklar, annenin herhangi bir hastalık için aldığı tedavinin gebelik süresince devam etmesi durumlarıdır. Doğum sırası ise gelişimi etkileyen doğum sonrası etmenlerdendir.

Gelişimcilere göre gelişimin bazı evrensel ilkeleri vardır. Bu ilkeler şu şekilde sıralanabilir:
• Gelişim, hem biyolojik hem de çevresel etmenlerden etkilenir.
• Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.
• Gelişimde kritik dönemler vardır.
• Gelişim bir bütündür.
• Gelişim süreklidir ve belli aşamalar hâlinde gerçekleşir.
• Gelişim nöbetleşerek gerçekleşir.
• Gelişimin kendine özgü yönelimleri vardır.
• Gelişim hızı her yaşta aynı değildir.

Gelişimle ilgili temel kavramlar büyüme, olgunlaşma, öğrenme, hazırbulunuşluk, gelişim, kritik gelişim dönemidir. Bireyin bedeninde zamanla meydana gelen boy ağırlık yönünden artış, organların belli bir düzeye gelinceye kadar geçirdikleri biçim, hacim, ağırlıkla ilgili değişmeler büyüme olarak tanımlanır. İnsanın
belli bir yaşta beklenilen fonksiyonu yapabilecek düzeye ulaşmasına olgunlaşma denir. Öğrenme, tekrar veya yaşantı sonucunda kazanılan kalıcı davranış değişikliğidir. Hazırbulunuşluk, insanın belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve öğrenme yoluyla yapabilecek düzeye gelmesidir. Gelişim, döllenmeden ölüme
kadar süren yaşam dönemi içinde bireyde gözlenen düzenli ve sürekli değişikliklerdir. Kritik gelişim dönemi, bireylerin belli becerileri kazanma ve öğrenme konusunda daha açık, daha yatkın ve daha fazla hazır oldukları bir dönemdir

Bireyin bedeninde zamanla meydana gelen boy ağırlık yönünden artış, organların belli bir düzeye gelinceye kadar geçirdikleri biçim, hacim, ağırlıkla ilgili değişmeler yani fiziksel gelişimdeki sayısal artışlar büyüme olarak tanımlanır.

Olgunlaşma, vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için, öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişmedir

Gelişim; organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal ve sosyal yönden belli kuralları olan en son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.

"Değişim" gelişimle ilgili temel kavramlardan biri değildir.

Gelişimde kritik dönemler vardır: Birey belli dönemlerde, öğrenmeye ya da gelişmeye daha eğilimlidir. Çevresel etkilere daha duyarlı hale gelir ve daha hızlı öğrenir. Bu dönemlerde çocuğa uygun ortam sağlanmalıdır. Örneğin; ilk bir yaş çocuğun temel güven duygusunu kazanması için kritik bir dönemdir. Bu dönemde temel güven duygusu kazanılmadığı taktirde, daha sonra kazanılması çok daha güçtür.

Gelişimde bireysel farklılıklar vardır: Her bireyin kalıtımla ilgili özellikleri ve etkileşimde bulunduğu çevre yaşantıları farklı olduğu için gelişimde de bireysel farklılıklar olmaktadır. Gelişimin belli aşamalarını her çocuğun aynı yaş ve dönemde gerçekleştirmesini beklemek doğru değildir. Gelişme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşiminin bir ürünü olarak ortaya çıkar. Gelişme biyolojik olgunlaşmadan önemli oranda etkilenir. Olgunlaşmayı büyük ölçüde kalıtım, öğrenmeyi ise çevre etkileşimleriyle kazanılan yaşantılar belirler. Her bireyin kendine özgü bir gelişim süreci vardır. Farklı kalıtımsal özellikler ve çevresel koşullar nedeniyle gelişimde farklılıklar olabilir. Örneğin, 9 aylıkken yürüyen çocuk olabileceği gibi 15 aylıkken yürüyen çocuk da olabilir. Çocuklar birbirleriyle kıyaslanmamalı, bireysel farklılıklar olabileceği unutulmamalıdır.

Bebeklik Dönemi Bebeklik dönemi doğumdan sonra iki yaşına kadar devam eden zaman dilimini kapsar. Bu dönemde bebeklerin; sağlıklı bakım, sevgi, güven gibi ihtiyaçları bulunmaktadır. Özellikle bu dönemde annenin ya da annenin yerine geçen kişinin bebeğin ihtiyaçlarını zamanında ve yeterince karşılaması son derece önemlidir.

Bebeklik döneminin sona ermesiyle başlayan ve iki-altı yaş aralığını kapsayan gelişim dönemi ilk çocukluk dönemidir. Okul öncesi dönemi de içine alan bu dönem en temel becerilerin kazanıldığı dönemdir. Bu dönemdeki gelişmeler, çocuğun sonraki yaşamının şekillenmesi ve sağlıklı bir toplumun oluşumuna zemin hazırlaması açısında büyük önem taşımaktadır. Bu dönemde bedensel gelişim bebeklik dönemine göre daha yavaştır. Beden daha uzun ve daha ince bir görünüm alır. Motor gelişim açısından çocukların hareket seviyeleri çok yüksektir. Kaba motor hareketi sağlayan kaslarını daha sık kullanırlar. Bu dönemde özellikle koşma, atlama, sıçrama, yakalama, fırlatma ve topa vurma gibi hareket becerilerinin yanı sıra yemek yeme, giyinme, yüzünü yıkama gibi öz bakım becerileri de kazanılır.

Orta Çocukluk Dönemi

Bu dönem altı ile on iki yaşlar arasını kapsar. Bu dönem çocuğun ilkokul döneminin başladığı ve dış dünyayla daha iç içe olduğu bir dönemdir. Okul yılları olarak adlandırılan bu dönemde fiziksel, motor, bilişsel ve sosyal becerilerin artması, çocukların daha da bağımsız olmalarını sağlar. Bu dönemin ayırıcı özellikleri şu şekilde sıralanabilir: • Çocuklar fiziksel olarak büyür ve yeni beceriler kazanır. Atletik beceriler gelişir. Bedenleri üzerindeki kontrolleri artar. • Düşünme becerisi somut özellikler taşır. Çocuk duyu organlarıyla algıladığı durumlar içerisinde düşünüp akıl yürütebilir. • Konuşma yeteneği ve kelime haznesi oldukça gelişmiştir. • Günlük yaşamda olup bitenler çocuğun ilgisini çekmeye başlar. Bu olayları anlayabilmek için temel kavramları oluşturur. Çocuklar ebeveynleriyle daha az zaman geçirmeye başlarlar. • Sosyalleşme ve başarı arzusu ön plandadır. Akran ilişkileri önem kazanır. Ancak arkadaş edinme konusundaki başarısızlık bazen çocuk için yıpratıcı olabilir. • Vicdan anlayışı ve değerler sistemi gelişir. • Okuma, yazma, problem çözme ve aritmetikle ilgili becerileri kazanır. • Çocukta kişisel bağımsızlık oluşmuştur. Kendi başına karar alıp, sorumluluk yüklenebilir. • Cinsiyetine uygun rolü benimser.

Hipofiz, nohut büyüklüğünde kafatasında bulunan bir bezdir. Tüm salgı bezlerinin çalışmasını düzenler. Hemen hemen bütün organların çalışmasını etkileyecek hormonları salgılar. Fazla salgı salgılanması devliğe, yetersizliği cüceliğe neden olur. Çocuğun vücudunun büyümesinin sağlıklı bir şekilde olmasında etkilidir

Hazırbulunuşluluk düzeyine gelmek için öncelikle olgunlaşmanın tamamlanması ve öğrenme yaşantılarının geçirilmesi gerekir.