ÇOCUK GELİŞİMİ - Deneme Sınavı - 7

Cinsel gelişimin değerlendirilmesinde aile, akran, öğretmen gibi birçok etkene ilişkin özelliklerin bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerekir. Doğru cevap E'dir.

Kişinin biyolojik cinsiyetinden bağımsız bir şekilde, kendisini kadın veya erkek olarak algılamasına ya da hissetmesine cinsel kimlik denir.

Bireylerin cinsellik ile ilgili tutum ve davranışları aile, arkadaş, okul, televizyon gibi çevresel faktörlerden etkilenir.

Hormonlar ve iç salgı bezleri cinsel gelişimi etkileyen biyolojik etmenlerdendir. Aile ve televizyon ise cinsel gelişimi etkileyen kültürel-sosyal faktörler arasında yer alır.

Üçüncü yaşın sonundan beşinci yaşın sonuna kadar devam eden fallik dönemde cinsel organ önemli bir haz kaynağıdır. Ayrıca bu dönemde çocuklar karşı cinsiyetten olan ebeveyne yoğun bir ilgi duyarlar. Bu ilgiden dolayı da kendi cinsiyetinden olan ebeveyne karşı korku ya da kaygı geliştirirler. Bu karmaşalara erkek çocuklarında “Oedipus”, kız çocuklarında ise “Elekt­ra” kompleksi adı verilir.

Sosyal öğrenme kuramına göre, bireylerin cinsiyetlerine uygun rol ve davranışları kazanması kendisiyle aynı cinsiyette olan birini model olarak seçmesi ve  modele uygun davranışları taklit etmesi yolu ile olur.

Yaşamın ilk altı yılı içerisinde çocuklar genital organları ile oynamaktan hoşlanırlar. Ergenlik öncesi dönemde (6-11 yaş) ise çocuk cinsel dürtü ve fantezilerinden uzaklaşır. Bu dönemde düşüncelerini okuldaki etkinliklere yöneltir. Ergenlik döneminde ise (12-18 yaş) karşı cinse karşı hissedilen yoğun duygu ve cinsel arzu söz konusudur.

Çocuk ile cinsellik hakkında konuşulurken bu konuşmaların tüm aile üyelerinin bulunduğu bir ortamda yapılması çocuğun utanmasına sebep olabilir. Böyle bir ortamda çocuk aklına takılan ya da merak ettiği noktaları sormaktan çekinebilir. Bu tür konular konuşulurken çocuğun rahat edebileceği bir ortamın olmasına dikkat edilmelidir.

Freud'un psikoseksüel gelişim kuramına göre, fallik dönemde (3-5 yaş) erkek çocuklarında Oedipus kompleksi görülür. Oedipus kompleksinde erkek çocuğun annesine karşı cinsel bir yakınlık beslemesi ve bunun kabul edilemez bir durum olması nedeniyle de babası tarafından cezalandırılacağı kaygısını yaşaması durumu söz konusudur. Bu sebeple Metin'in içinde bulunduğu durum bu kavram ile açıklanabilir.

Yaşamın birinci yılını kapsayan oral dönemde haz veren ve en çok istenen şey anne memesidir. Üç ve beş yaş arasındaki dönemi kapsayan fallik dönemde ise çocuklar cinsel organları ile ilgilenirler ve bundan çok büyük haz alırlar. Beş altı yaşlarından on iki yaşına kadar süren gizil dönemde ise, cinsel dürtülerde bir durgunluk söz konusu olur. Gizil dönemde çocuğun hayatında arkadaş, anne -baba, öğretmen önem kazanır.

Çocukların merak sonucunda ortaya koydukları cinsel oyunlar bir yetişkinin kontrolü ile azalır ve kontrol altına alınabilir. Oysa, problem teşkil eden cinsel davranışlar ise yetişkinin kontrolü ve uyarıları ile sonuçlandırılamaz.

İnsanın üreme sisteminin sağlıklı döl üretebilecek düzeye gelmesidir. Cinsel olgunluğa erişme döneminin başlangıcı biyolojik ergenliğin başlamasıdır. Bir bakıma cinsel olgunluk, bedenin büyümesine ilişkin bir kavramdır ve cinsel gelişimin en önemli kesimidir. Cinsel olgunluk, doğal bir ortamda ve baskıdan-kısıtlamalardan uzak olduğunda kendiliğinden gelişimini sürdürür. Cinsel olgunluk üzerinde beslenme, doğa ve iklim koşulları gibi faktörler etkili olabilmektedir. Genellikle sıcak çöl ikliminin ve yetersiz beslenmenin daha erken cinsel olgunluğa ulaştırdığı ifade edilmektedir. Ayrıca ailede anne-babanın, okulda öğretmenin davranışları ve çocuğa yapacağı etki ve telkinler, çocuğun cinsel olgunlaşmasında önemlidir (Atay, 2011; Başaran, 2005; Binbaşıoğlu, 1995).

Cinsel Kimlik Kişinin biyolojik cinsiyetinden bağımsız bir şekilde, kendisini kadın veya erkek olarak algılaması veya hissetmesi anlamına gelir. Genellikle kişinin cinsel kimliği, biyolojik cinsiyet özellikleri ile uyumludur. Bir diğer anlatımla, kişi biyolojik olarak kadınsa kendini kadın olarak, erkekse kendini erkek olarak algılaması beklenir. Bu durumun aksine, bazı durumlarda bireyin biyolojik olarak kadın veya erkek olması durumu ile cinsel kimlik algısı arasında farklılıklar söz konusudur. Bir çocuğun cinsel kimlikle ilgili ilk algılamaları aile bireylerini gözleyerek oluşur. Çocuk bir kadın olarak annesinin ve bir erkek olarak babasının aile içerisinde nasıl davrandığını ve beraberce sorunları nasıl çözdüklerini gözler. Bu süreçte anne veya baba yokluğunun yaşanması, çocuğun kadınların ve erkeklerin birbirlerine nasıl davrandıklarını anlamasını güçleştirir. Çünkü, cinsel kimliğin kazanılmasında en önemli etken özdeşim olayıdır. Bu nedenle, cinsel kimlikleri olgunlaşmış ve iyice belirlenmiş anne ve babayla büyüyen çocukların cinsel kimlik gelişimleri önemli bir güçlüğe uğramadan tamamlanır. Bir çocuğun kız veya erkek olarak doğması, cinsel kimliğini kazanmasında ilk koşuldur. Çocuğun kendi cinsine yönelik eğilimleri desteklendiği sürece, kız veya erkek kimliğini benimsemesi kolaylaşacaktır. Bu süreçte çevrenin çocuğun cinsiyetine yönelik davranışları çocuğa alınan oyuncaktan, model olmaya kadar çok çeşitli yapıda şekillenir (Alikaşifoğlu, 2008; Aral vd., 2000; Yalçın, 2010; Yılmaz, 2011).

Döllenme anında organizmanın cinsiyeti kesin olarak belirlenir. Embriyonun gelişmesi sırasında iç salgı bezlerinin ve hormonların etkisiyle beşinci-altıncı haftadan sonra dişi/ erkek olarak organizmanın niteliği şekillenir.

Bireylerin gelişiminde “androjen” hormonu erkeksi ve “östrojen” hormonu kadınsı özelliklerin daha fazla olmasını sağlar.

Psikanalitik kuram, bireyin çocukluk döneminden başlayarak belirli gelişim basamakları içinde kendi cinsiyet rolüne uygun davranışları kazandığını ve bir cinsel kimlik geliştirdiğini ileri sürer. Bu kurama göre, insan “libido” adı verilen cinsel nitelikteki güçlü bir enerji ile doğar, ancak bu enerji yetişkinlikteki gibi cinsel organlarda toplanmaz. Bu enerji, genel ve amaçsızdır; bedenin bütününden elde edilir. Bebeklikten yetişkinliğe doğru gittikçe yer değiştirir ve en son cinsel organlarda toplanır. Psikanalitik kuramın savunucusu Freud, söz konusu gelişim dönemlerindeki karmaşaların çözümlenememesinin ve herhangi bir gelişim döneminde çocuğun temel gereksinimlerinin gerektiği gibi doyurulamamasının insan yaşamında kusurlara yol açacağı görüşündedir. Freud’a göre, çocukta cinsel gelişim her biri bir önceki dönemin üzerine kurulan ve bir önceki dönemden etkilenen beş farklı dönemde gerçekleşir

Birinci yılın sonundan-üçüncü yılın başına veya ortalarına kadar uzanan anal dönemde çocuk, dışkının tutulması veya boşaltılması işlevleri üzerinde denetim kurmayı öğrenir. Bu dönemde yer alan tuvalet eğitimi sırasında, çocuk bir tarafta bağımlılık duygularını, diğer tarafta ayrılma, bireyselleşme ve bağımsızlaşma isteklerini içeren duyguları yaşar. Bu kapsamda dışkıyı tutma ve anneye sunma şeklinde duyulan cinsel hoşlanma “anal erotizm” olarak adlandırılır. Bir başka ifadeyle, anal dönemde çocuk dışkılama işlemine özel bir ilgi göstermeye, bundan haz duymaya başlar. Başlangıçta anal erotizm, dışkının boşaltılmasından duyulan hoşlanma ile yaşanmakta iken, sonraları dışkının içerde tutulmasının bağırsak çeperi üzerindeki basıncıyla yaşanmaktadır.

Beş-altı yaşından on iki yaşına kadar süren gizil (latent) dönemde; cinsel gelişim açısından farklı yeni durumlar görülmez, ancak eski durumlar daha çok belirsizleşerek varlıklarını sürdürür. Dolayısıyla, cinsel dürtüler durgunluk kazanır, daha önceki yıllarda ruhsal ve cinsel alanda yaşanan çatışmalar yatışır ve çocuk cinsiyetle ilgili konularla ilgilenmekten ziyade kendisini oyuna verir. Bu dönemde cinsel ve saldırgan kökenli enerjiler merak giderme, araştırma yapma, öğrenme ve insanlarla iyi ilişkiler kurma gibi amaçlar için kullanılır. Bu nedenle, çocuğun hayatında akraba, arkadaş ve öğretmen, anne-baba kadar önem kazanır. Ergenliğe doğru cinsel konulara olan ilgisi de gizliden gizliye baş gösterir ve merak ettiklerini anne-babaya sormak yerine, okuyarak veya arkadaşlarla tartışarak öğrenmeye çalışır. Bu nedenle, bu dönem çocuğun kendini, kendi cinsinden ve karşı cinsten bireyleri tanımaya devam ettiği, sosyal ve cinsel rollerini pekiştirdiği bir dönem olarak değerlendirilir. Dönemin başarılı bir şekilde atlatılamaması durumunda, çocuğun enerjisini öğrenmeye ve yeni becerilere yöneltemeyeceği savunulmaktadır

Cinsiyet Şema Kuramına Göre Cinsel Gelişim Bilişsel gelişim teorisinin ve sosyal öğrenme yaklaşımlarının birçok öğesini bir araya getiren bir yaklaşım olarak, Sandra Bem tarafından ortaya atılan cinsel gelişime yönelik yeni bir yaklaşımdır. Cinsiyet şema kuramına göre, cinsel tiplemenin ana belirleyicisi şemadır. Şemalar günlük davranışlarımızı organize etmek için var olmak durumundadır. Cinsel rollere dayanan şemalar, çocukların bilgiyi sınıflamasına ve kız-erkek olarak rollerinin ayırımına ilişkin bilgiyi edinmelerine katkı sağlar. Cinsel kimliğe ait net bir şekillenme olmadan önce, çocuklar hem kız, hem de erkek tiplerine ait şemalar oluştururlar. Daha sonra kendi cinsiyetlerine uygun örneklerle karşılaşınca bununla ilgilenir ve çeşitli sorularla bu ilgilerini pekiştirirler. Böylece çocuklar kendi cinsiyetlerine uygun ek şemalar oluştururlar. Bir bakıma bu kuram, cinsiyet tiplemesinin öğrenilen/öğretilen bir şey olduğunu ve bundan dolayı kaçınılamaz-değiştirilemez olduğunu savunur. Örneğin; bir erkek çocuk kamyonun erkekler için ve bebeğin kızlar için olduğunu öğrendiği zaman, kamyonla daha fazla ilgilenir, dolayısıyla cinsiyet şemasına uygun davranır. Bu teori kapsamında okul öncesi dönem çocuklarının önce her cinsiyet için belli davranışlar ve aktiviteler olduğunu, daha sonra kendi cinsiyetiyle ilgili daha az dikkat çeken veya daha az ilgili olan özelliklerin neler olduğunu öğrendikleri ve daha ileriki dönemde öğrendiklerinde daha esnek oldukları savunulur. Örneğin, bir kız çocuğunun erkek çocuğun bebekle oynamadıklarını bilmesi, ancak isterse de oynayabileceğini düşünmesi buna benzer bir durumdur.

Sosyal öğrenme kuramına göre, bireylerin cinsiyetlerine uygun rol ve davranışları kazanmaları iki aşamalı bir süreç içinde gerçekleşir. Birinci aşamada çocuk kendisiyle aynı cinsiyette olan birini model seçerek onunla özdeşim kurar ve ikinci aşamada modele uygun davranışları taklit ederek cinsiyetine uygun davranışları öğrenir. Sosyal öğrenme kuramının önemli temsilcisi olan Bandura, çocukların anne-babalarının çocuk bakma, yemek yeme, konuşma, yürüme ve giyinme biçimini yansıtan davranışları seçerek taklit ettikleri görüşündedir. Buna göre; erkek çocuk babasını gözlemleyerek erkek gibi olmayı ve kız çocuk annesini gözlemleyerek kadın gibi olmayı öğrenir. Nitekim sosyal öğrenme kuramı, bilişsel öğrenme kuramı ile analitik davranışçı kuramı birleştiren bir kuramdır. Uyarıcı ile tepki arasında aracı bir mekanizma vardır ve bu mekanizma kişinin bilişsel süreçleridir. Dolayısıyla, inançlar, beklentiler ve yorumlar gibi düşünme süreçlerinin pekiştirme tarifeleri üzerinde etkili olduğu savunulur. Örneğin; çocuk cinsel kimlik rollerini öncelikle anne-babasını gözleyip taklit ederek öğrenmiş olsa bile, giderek kendi değerleri, inançları ve beklentileri doğrultusunda rol modellerini değerlendirir ve bu düşünce sürecine göre kendini biçimlendirir. Bu doğrultuda, çocukların hem kadınerkek cinsiyet rollerini, hem de toplum kurallarını öğrendikleri kabul edilir.