ÇOCUK GELİŞİMİ - Deneme Sınavı - 5

Ahlak gelişimi oldukça soyut ve kişiye özgü bir geli- şim alanıdır. Bireyin ahlak gelişimini etkileyen faktörler kişiden kişiye değişen son derece bireysel faktörlerdir. Bu nedenlerden ötürü diğer gelişim alanlarının aksine ahlak gelişimini ölçmek ve değerlendirmek oldukça zordur. Çok sınırlı sayıda olan ahlak gelişimini belirlemeye yönelik değerlendirme araçlarının yeterli olmadığı bir gerçektir. Bu nedenle, değerlendirilmesi diğer gelişim alanlarına göre daha zor da olsa bireylerin ahlak gelişimlerini belirlemeye yönelik kültürü- müze uygun değerlendirme araçlarının geliştirilmesi gerekmektedir.

Ahlak gelişimi birçok etkenin etkisi altında devam eden bir süreçtir. Bireyin ahlakı üze­rinde etkili olan etmenler, aynı zamanda onun ahlaki olgunluk düzeyini etkileyen ve be­lirleyen etmenlerdir. Ahlak gelişiminde kişilik yapısı, aile ortamı, akran etkileşimi, eğitim ve kültür etkili olmaktadır.

Freud’a göre çocuk, ahlak kurallarını, fallik evre sırasında onunla aynı cinsiyetteki ebeveyni ile özdeşim kurarak öğrenir.

Doğru yanıt E seçeneğidir. Piaget ve Kohlberg ahlak gelişimini bilişsel gelişim açısından ele almışlardır. Piaget’in ahlak gelişimi ile ilgili düşünceleri Kohlberg’in ahlak gelişimi ile ilgili çalışmaları üzerinde etkili olmuştur. Piaget, ahlak gelişimini bilişsel gelişim paralelinde ele almış, Piaget’ten farklı olarak Kohlberg, iki evreli bir yaklaşım yerine üç düzey ve altı evreli bir yaklaşım öngörmüştür.

Kolhberg’e göre, ahlaki akıl yürütmede üç temel düzey olduğunu ve her düzeyin iki evreden oluştuğunu öne sürmüştür. Bu düzeyler ve her düzey içinde yer alan evreler aşağıdaki gibidir,

 I. Gelenek Öncesi Düzey

1. İtaat ve ceza eğilimi evresi

2. Saf çıkarcı eğilim evresi

 II. Geleneksel Düzey

3. İyi çocuk eğilimi evresi

4 Kanun ve düzen eğilimi evresi

 III. Gelenek Sonrası Düzey

5. Sözleşme ve yasaya uygunluk eğilimi evresi

6. Evrensel ahlaki ilkeler eğilimi evresi

Turiel’in öncüsü olduğu Toplumsal Alan Kuramı, çocukların ahlaki kuralları ayırt etme ve eşgüdümleme yetenekleri üzerine odaklanır.

Sosyal öğrenme kuramı bakış açısı, ahlakı kendine özgü bir gelişim seyri olarak görmez. Skinner’in edimsel koşullanma modeline göre davranışlarının sonuçları çocuklara ahlak kurallarına uymayı öğretir. Bu yaklaşımda, değerler görecelidir ve bireyin doğduğu ve büyüdüğü kültürden etkilenir. Yani sosyal öğrenme gerçekleşir.

Psikanaliz, sosyal öğrenme ve bilişsel gelişim kuramları bu konuya farklı açıklamalar getirir. Psikanalitik kuramcılar, ahlakın tanımında duygusal, bilişsel gelişim kuramcıları bilişsel, sosyal öğrenme kuramcıları ise davranış bileşenleri üzerinde durmuşlardır.

Kohlberg’in ahlak gelişim evrelerinden “saf ve çıkarcı eğilim” evresine ait bir yönelim göreceli araçsal olmak üzere yargılar; karşılıklı iyilik ya da kendi gereksinimlerini karşılama temeline dayanarak verilir.

Kohlberg’in ahlak gelişim evrelerinden “kanun ve düzen eğilimi” evresine ait bir yönelim yasa ve düzen olmak üzere Yargılar; otoriteye saygıyı sürdürme ve yasalara sadece yasa oldukları için uyma temeline dayanarak verilir.

Kohlberg’in ahlak gelişim evrelerinden “evrensel ahlaki ilkeler eğilimi” evresine ait bir yönelim insan yaşamının değeri olmak üzere yargılar; adalet, eşitlik, insan hakları ve insan onuruna saygı gibi etik ilkelere uygun olma temeline dayanarak verilir.

Ahlak; doğruyu yanlıştan ayırt etmek, bu ayrıma göre davranmak ve erdemli davranışlarda onur duygusu yaşamak ve insanın ölçütlerini çiğneyen eylemleri için suçluluk veya utanç duyma yeteneği, anlamına gelir.

Kişinin kendi kendine varsaydığı kimliği; kendine ait duygu, algı, değer tutum ve davranışlarının tümünün örgütlenmiş bütünlüğünü ifade ettiği benlik kavramı, ‘Ben neyim?’, ‘Ben ne yapabilirim?’, ‘Benim için neler değerlidir?’ ve ‘Hayatta ne istiyorum?’ sorularının cevaplarını içerir.

Aile, ahlaki gelişim sürecinde ilk ve en önemli ahlaki otorite kaynağıdır.

Ahlak gelişimi, dinamiklerinin temelini kültürden alır.

Freud’un görüşüne göre ahlak gelişimi altı yaşında büyük ölçüde tamamlanır.

Freud’a göre çocuk, ahlak kurallarını, fallik evre sırasında onunla aynı cinsiyetteki ebeveyni ile özdeşim kurarak öğrenir.

Piaget’e göre altı yaşın altındaki çocukların kuralları yoktur ve kural kavramı olmadığından bu dönemde ahlaktan söz etmek zordur.

İy çocuk eğilimi evresinde toplumsal bakış açızı: Başka bireylerle ilişki içinde olan bireyin bakış açısı. Paylaşılmış duyguların, anlaşmaların ve beklentilerin, kişisel çıkarların önünde olduğunun farkına varır. Kendini başkasının yerine koyabilir.

Kohlberg, çocuklarla çalışan meslek elemanlarının, tarih, edebiyat ve günlük olaylardan çıkan gerçek ahlaki ikilemleri içeren tartışmaları yönetmek suretiyle ahlaki düşünmenin gelişimini sağlamalarını önermiştir. Bu tartışmaların etkili olabilmesi için, ortaya çıkan mesajların çocuğun ahlak düzeyinin biraz ilerisinde olması gerekir. Eğer ahlaki açıklamalar çocuğun anlayış düzeyini çok fazla geçerse etkili olamaz. Konuları çok aşağı düzeyde sunmak da hatalıdır. O halde çocuklarla çalışan kişi, ahlaki gelişim konusunda bilimsel bilgiye sahip olmak ve çocukların gelişim düzeylerini bu bilginin ışığında saptamak zorundadır.