ÇOCUK GELİŞİMİ - Deneme Sınavı - 18

Orta çocukluk döneminde bireylerin benlik farkındalıklarının ve sosyal duyarlılıklarının artması ile duygusal yeterlilikleri desteklenir. Duyguları anlama ve duygularını düzenleme becerilerinde olumlu yönde gelişim gözlenir. Doğru cevap C'dir.

Akkök (2003) tarafından sosyal becerileri aşağıdaki biçimde sınıflandırmıştır:

Bununla birlikte başarısız olunan durumla başa çıkma, grup baskısıyla baş etme, yalnız bırakılma ile baş etme, utanılan bir durum ile başa çıkma becerileri stres durumlarıyla başa çıkma becerileri kapsamında yer almaktadır. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Çocuğun içinde bulunduğu toplumun inançlarını, tutumlarını ve kendisinden beklediği davranışları öğrenmesine “sosyalleşme” denir. Sosyalleşme “bireylerin kendi çevresi ve kültürü içinde yaşayanlar gibi davranmayı öğrenmesi” olarak da tanımlanır. Bu bağlamda sorunun seçnekleri incelendiğinde çocuğun yeni tanıştığı birine kendini tanıtmayı öğrenmesi onun sosyalleşme adına bir adım attığını ortaya koymaktadır. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Empati, bir kişinin kendini karşısındaki kişinin yerine koyarak, olaylara onun bakış açısı ile bakması, o kişinin duygu ve düşüncelerini doğru olarak anlaması ve bu durumu iletmesi sürecidir. Empati kurulabilmesi için bireyin kendini başkalarından ayrı olarak görme yeterliliğine ulaşması gerekir. Çocuklar ikinci yılda bu ayrımı fark ederek, sadece kendileri için değil başkaları içinde üzülebileceklerini kavrar ve basit durumlarda başkalarının duygularına empati ile cevap verebilir. Diğer bir ifadeyle çocuk empati becerisini öğrenebilmesi için belli bir yaş olgunluğuna ulaşması gerekmektedir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Bir çocuğun neşeli ve eğlenceli, diğer çocuğun hareketli ve enerjik, bir diğerinin ise sakin ya da öfkeli olduğu ifade ediliyorsa, bu bireysel farklılıklar mizaç olarak tanımlanır. Mizaca göre çocuklar; kolay çocuk, zor çocuk ve yavaş ısınan çocuk olarak ayrılır. Bu üç özelliği taşıyan çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerinde de farklılıklar görülür. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Başarıya karşı aşağılık duygusu (6-12 yaş) döneminde çocukların çalışma istekleri ve çabaları artar. Çocuğun çabalarının desteklenmesi çocuğun kendine ve yeteneklerine karşı olumlu tutum geliştirmesine, desteklenmemesi çocukta yetersizlik ve aşağılık duygusunun gelişmesine neden olabilir. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Sosyal kuramcılardan Bandura’ya göre davranışlar, gözlem yoluyla öğrenilir, gözlem yoluyla öğrenme pekiştirilen bir davranışın taklit edilmesi kadar basit bir olgu değildir. Bandura insanların çevrelerindeki davranışları gözlemlediklerini ve bu gözlemlerden kendileri için bir sonuç çıkardıklarını, kendileri için yararlı durumlarda davranışı gösterdiklerini ileri sürer. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Mary Ainsworth bu çalışmalar sonunda bağlanma türlerini şu şekilde tanımlamıştır:

Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Bir yaş çocuğunun en karakteristik özelliği benmerkezciliktir. Dünyanın kendi etrafında döndüğünü sanır. Her şeyin kendisine ait olmasını ister ve paylaşmaktan hoşlanmaz. Bir grupla oynarken bile yalnızdır. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Sorunun seçenekleri incelendiğinde çocukla iletişimde ben dili yerine sen dili kullanılması çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini desteklemeyen bir davranış olarak değerlendirilir. Çocukla olan iletişimde önerilen ben dilinin kullanılmasıdır. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Bu yöntem çocukların sınıf ortamında akranları tarafından değerlendirilmesidir. Bu yolla elde edilen bilgiler çocuğun, kabul edilip edilmemesi, liderlik özellikleri, saldırganlık gibi davranışları hakkında bilgi toplamaya yardımcı olur. En sık kullanılan sosyometrik değerlendirme yöntemi akran isimlendirmesidir. Akran isimlendirmesi yönteminde bir sınıftaki çocuklardan, verilen belli bir kritere göre (en çok hoşlandığı, en çok tercih ettiği oyun arkadaşı vb.) bir ya da daha çok sınıf arkadaşını seçmesi istenir. Çocukların sosyometrik statüleri, verilen ölçütler doğrultusunda aldıkları sayılara göre belirlenir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Bireylerin yıllar boyunca diğer insanlar, toplumsal kurumlar, gelenekler ve örgütler gibi kuruluşlarla geçirdiği yaşantılar sonucunda oluşan değişmelere sosyal gelişim denir.

Bireylerin kendi çevresi ve kültürü içinde yaşayanlar gibi davranmayı öğrenmesi süreci sosyalleşme olarak tanımlanmaktadır.

Bireyin çevresiyle etkileşimini kolaylaştıran, sosyal kabulünü arttıran sosyal beceriler farklı şekillerde sınıflandırılır. Akkök (2003) sosyal becerileri aşağıdaki biçimde sınıflandırmıştır: • İlişkiyi başlatma ve sürdürme becerileri; dinleme, konuşmayı başlatma, konuşmayı sürdürme, soru sorma, teşekkür etme, kendini tanıtma, başkalarını tanıtma, iltifat etme, yardım isteme, bir gruba katılma, özür dileme, yönerge verme, yönergelere uyma, ikna etme becerilerinden oluşur. • Grupla bir işi yürütme becerileri; grupta iş bölümüne uyma, başkalarının görüşlerini anlamaya çalışma, sorumluluk alma gibi becerileri içerir. • Duygulara yönelik beceriler; kendi duygularını anlama, duygularını ifade etme, başkalarının duygularını anlama, karşı tarafın kızgınlığı ile baş edebilme, sevgiyi, iyi duyguları ifade etme, korku ile başa çıkma, kendini ödüllendirme becerilerini kapsar. • Saldırgan davranışlar ile başa çıkmaya yönelik beceriler; izin isteme, paylaşma, başkalarına yardım etme, uzlaşma, kızgınlığı kontrol etme, hakkını koruma, savunma, alay etmeyle başa çıkma, kavgadan uzak durma becerilerini içerir. • Stres durumlarıyla başa çıkma becerileri; başarısız olunan durumla başa çıkma, grup baskısıyla baş etme, yalnız bırakılma ile baş etme, utanılan bir durum ile başa çıkma becerilerini kapsar. • Problem çözme ve plan yapma becerileri; ne yapacağına karar verme, problemin nedenlerini araştırma, çevreden bilgi toplama, amaç oluşturma, karar verme, işe yoğunlaşma becerilerinden oluşur.

Benliğin gelişimi çocuğun kendisiyle başkaları arasındaki farkı anladığı zaman başlar.

Bireyin içinde yaşadığı toplumun kurallarına uymada yaşına uygun gösterdiği olgunluk “sosyal olgunluk” olarak tanımlanır. Sosyal olgunluk, bir kimsenin anlayış, duygu ve beceri gibi özellikler bakımından yaşına göre içinde yaşadığı toplumun yetişkin üyelerinin genellikle erişmiş oldukları düzeye gelmesi durumudur. Çocuğun sosyal olgunluk düzeyine ulaşması, öncelikle anne-babasıyla sağlıklı iletişimi ve etkileşimi sonucu, toplumun kültürel değerlerini öğrenmesi ile gerçekleşir. Çocuğun çevresindeki kişilerle etkileşiminin artması ve kültürel yönden gelişmesi için fiziksel, duygusal, bilişsel olarak ve dil açısından büyümesi, gelişmesi ve olgunlaşması gerekir. Çocuk sağlıklı bir sosyalleşme sürecinde sosyal yönden olgunlaşarak gelişir (Durualp ve Aral, 2015).

Toplumun norm, gelenek ve göreneklerinin, örf ve adetlerinin tümü “kültür” kavramını oluşturur. Çocuk, belli bir zamanda ve yörede içinde bulunduğu kültürle beslenerek büyür ve yetişkin bir insan olur. Bireyin tüm yaşamı bu kültür içinde çevresine uyum sağlama çabasıyla geçer. Topluma uyum sağlayabilmek için bireylerin duygularını, düşüncelerini ve isteklerini iletebilmeleri önemlidir. Sosyal gelişimin, bireyin toplumsal kültür ile bütünleşmesini ve içinde yaşadığı toplumla uyum sağlamasını mümkün kılan bir işlevi vardır. Birey gelişimi için önemli olan gereksinimlerini, atalarından devraldığı ve içinde yaşadığı kültüre özgü yollardan öğrenir. Kültürün nesilden nesile geçerek devam etmesinde sosyalleşmenin rolü büyüktür. Bir toplum çocuk yetiştirme tutumları ile kültürünü yeni nesile öğretir. Toplumlar eğitim sistemlerini belirlerken kültürel değerlerini göz önünde bulundurarak, çocuklarını o değerlere uygun davranışlar geliştirecek şekilde yetiştirmeye özen gösterir. Böylece toplum çocukların içinde yaşadıkları topluma uyum sağlamalarına katkıda bulunur (Ahmetoğlu, 2009).

İşbirliği; bir işi yapanların güçlerini birleştirmesidir. Çocuğun içinde bulunduğu aile ve okul çevresi, sürdürdüğü arkadaşlıklar yaşamı sağlıklı ve olumlu kılan, zenginleştiren etmenlerdir. Aile ve arkadaşlık ilişkileri çocuğa gereksinimi olan güven ve işbirliği ortamını sunabilir. Okul dönemi boyunca sürdürülen sağlıklı ve olumlu arkadaşlıklar çocuğun yaşamını zenginleştirebilir. Başka ilişkilerde bulamadığı güveni ve işbirliğini arkadaşlık ortamında bulabilir. Çocuklar on sekiz-yirmi dört ay arasında işbirliği yapmaya, yardımlaşmaya başlar. Ancak küçük çocukların paylaşma ve işbirliği yapma kapasiteleri sınırlıdır. Çocukların çok azı dört yaşına kadar işbirliğine dayalı oyun ya da çalışmayı öğrenir. Sosyal davranışların oluşmasında anne-babanın ve diğer çocukların etkisi giderek artar. İşbirlikçi çaba çocuklarda yetişkinlerden daha kolay uyarılabilir. Temel olarak çocuk onaylanmak ister. Olumlu sosyal davranışların kazanılmasında aile bireyleri, yetişkinler ve diğer çocuklar model alınabilir (Aral vd., 2000).

Oyun, her durumda çocuğun isteyerek ve hoşlanarak yer aldığı, fiziksel, bilişsel, dil, duygusal ve sosyal gelişimin temeli olan, gerçek hayatın bir parçası ve çocuk için en etkin öğrenme sürecidir.

Güvene karşı güvensizlik (0-1 yaş): Bebekler bu dönemde içinde yaşadıkları dünyaya güvenip güvenemeyeceklerini öğrenir. Özellikle annenin bebeğini sevmesi, okşaması, sıcaklığını hissettirmesi, ilgilenmesi sonucunda güven duygusunun temelleri atılır. Anne bebeğin gereksinimlerini karşılayarak bebeğin güven duygusunu geliştirir. Bu güven duygusu, bebeğin gelecekte kuracağı kişilerarası ilişkilerinin temelini oluşturur. Gereksinimleri karşılanmadığında ise çocukta güvensizlik duyguları gelişir, ileri yaşlarda kendine güvenmeyen asosyal bir birey haline gelebilir. Erikson, bebeklik dönemindeki sağlıklı güven duygusunun gelişiminin, besinin miktarına ya da sunulan oral uyarıma değil, verilen bakımın kalitesine bağlı olduğunu savunur. Bu dönemde temel güven duygusunun kazanılması sonucunda elde edilecek güç umuttur. Umut bireyin gereksinim ve isteklerinin karşılanabileceğine olan sürekli inanç duygusudur ve insan yaşamında önemli rol oynar.