ÇOCUK GELİŞİMİ - Deneme Sınavı - 12

Kişilik gelişiminin  değerlendirilmesinde kullanılan yöntemlerden bazıları Tematik Algı Testi, Mürekkep Lekesi Testi, İnsan çizme testidir.

Mizaç

İnsanda kalıtsal olarak var olan ve göreli bir tutarlılık taşıyan temel eğilimlerdir. Bu eğilimler pek çok davranışı yönlendirir. Mizaç, birincil olarak kişide yaşamın ilk yıllarında bile var olan bir yapıdır. Ancak bireyin gelişimi sürdükçe, mizacın davranışsal örüntüleri çevresel etkenlerle biçimlendirilir (Yazgan İnanç vd., 2010). Mizaç davranış tarzı, heyecan ve tepki şekillerinin özellikleri bakımından bireyler arasındaki farklılıkları yansıtır (Santrock, 2014). Mizacın büyük oranda doğuştan geldiği kabul edilir. Örneğin, çekingen olarak tanımlanan çocuklar alışık olmadıkları durumlarda korku hissederken, diğer çocuklar hissetmezler. Bu eğilimin kalıtsal olduğu ve kişinin sonraki yaşamında devam ettiği ileri sürülür. Bu yaklaşıma göre içe dönük bir çocuğun ne dereceye kadar girişken bir insana dönüşebileceği ya da atılgan, dışa dönük bir çocuğun ileride ne derecede sakin ve uysal bir yetişkin haline geleceğinin sınırlarını biyolojik yapı belirler (Burger, 2006).

Karakter

Bireyin çevresiyle etkileşimi içinde ortaya çıkan kendine özgü düşünüş ve davranışlarını yansıtır. Bir başka deyişle, bireyi başkalarından ayıran en temel özelliklerden biridir. Mizaç kişiliğin duygusal yönünü açıklar ve doğuştan getirilir, karakter ise kişiliğin ahlaki yönünü belirlemek için kullanılır ve sonradan kazanılır. Örneğin “canlı”, “enerjik”, “durgun” gibi özellikler mizaç ile, “dürüst”, “çalışkan”, “yalancı” gibi özellikler ise karakter kavramıyla ilişkilidir. Her iki kavram da kişiliğin temelini oluşturur (Feist ve Feist, 2006).

Benlik

Benlik kavramı, bireyin kendini algılamasına ve değerlendirmesine ilişkin geliştirdiği görüşlerdir. Bireyin fiziksel özellikleri mizacı, toplumsal becerileri ve nesnel olarak bilinen nitelikleri nesnel benliği, kişinin kendisiyle ilgili olan algıları ise öznel benliği oluşturur (Bee ve Boyd, 2009). Bireyin kendisi hakkındaki değerlendirmeleri ise gerçek benliği oluşturur. Bir başka deyişle benlik, bireyin kendine bakışından oluşur ve bireyin davranışlarını yönlendiren değerlerin, amaçların ve ideallerin bir organizasyonu olarak ortaya çıkar. Benlik ve kişilik kavramı yerine zaman zaman kimlik kavramı da kullanılır.

Benlik değeri, benliğin duygusal ve değerlendirilebilir boyutudur. Örneğin, bir ergen kendini sadece bir öğrenci olarak algılamaz, aynı zamanda iyi bir öğrenci olarak da algılar ve iyi bir öğrenci olmadığını düşündüğünde üzüntü duyar. Bunlar ergenin benlik değeri hakkında değerlendirilebilir yargılardır.

Benlik saygısı ise, bireyin benliğini beğenme derecesidir. Benlik saygısı benliğin duygusal yanını oluşturur (Kulaksızoğlu, 2013). Benlik saygısı, benliğin genel değerlendirilmesi anlamına gelir. Aynı zamanda kendilik değeri ya da benlik imajı olarak da adlandırılır. Örneğin bir çocuk, bir kişinin yalnızca bir insan olmadığının, iyi bir kimse olduğunun da farkında olabilir. Benlik saygısı bazen gerçek ile örtüşmeyen ve doğru olmayan algılamayı da gösterebilir. Yüksek düzeyde benlik saygısı kişinin kendisinin değerli olduğuna ilişkin algılamalarını ifade edebilir. Buna karşılık yüksek düzeydeki benlik bazen kendini beğenmişlik, gösteriş, ihtişam ve haksız bir üstünlük duygusuna neden olabilir. Düşük benlik saygısı ise ya kişinin eksikliklerini ya da çarpıtılmış güvensizliğini ve aşağılık duygusunu ifade edebilir (Santrock, 2014).

Genetik faktörler ve çevresel faktörler etkileşim içindedir. Kişiliğin oluşmasında da genetik mirasın ve çevrenin etkisini birbirinden ayırmak güçtür. Saldırganlık, sinirlilik, sosyal olma gibi pek çok özelliğin genetik yapıdan kaynaklandığı ileri sürülür. Bununla birlikte biyolojik yaklaşım, çocukların yeni durumlara ya da insanlara verdiği tepkilerin yaş farklılıklarına dayanıp dayanmadığı ve çocukların sosyal ve bilişsel becerilerinin davranış örüntülerindeki farklılıkları etkileyip etkilemediği sorularına yanıt vermediği için eleştirilir (Bee ve Boyd, 2009; Kulaksızoğlu, 2013).

Anne babanın zeka düzeyleri, kişilik özellikleri, becerileri genetik etkenler arasındadır. Çevresel etkenler arasında ise beslenme ve duyular aracılığıyla elde edilen deneyimler, çocuğun içinde doğduğu aile, ilk yıllarda anne babanın etkisi, ailenin sosyal ilişkileri, ekonomik koşulları, medya, sağlık ve eğitim gibi toplumsal kurumlar yer alır. Çocuğun büyümesiyle beraber çevresel faktörler değişmeye ve genişlemeye başlar, ailenin etkisi azalır.

Sigmund Freud, 1856 ve 1939 tarihleri arasında yaşamış Avusturyalı nörolog ve psikanalizin kurucusudur. Ruhsal sorunların kaynağını, bireylerin bastırdıkları ve bilinçaltına ittikleri sorunlarda aramış ve kişiliğin gelişimini cinsel dinamiklerle açıklamıştır.

Frederic Skinner, 1904 ve 1990 tarihleri arasında yaşamış Amerikalı psikologdur. Yaptığı çeşitli deneysel çalışmalarla, öğrenmede edimsel koşullanmanın önemini ortaya koymuştur. Skinner, öğrenme psikolojisi alanının en önemli kuramcılarından biri olarak kabul edilmektedir.

Topografik model: Topografik modelde Freud ruhsal yapımızın bilinç; bilinçöncesi ve bilinçdışı olmak üzere üç bölümden oluştuğunu ortaya koymuştur. • Bilinç öncesi: Hatırlayabildiğimiz her türlü anı ya da bilgi bilinç öncesinde yer alır. Freud’a göre bilinç öncesi, bilinçdışı ve bilinç arasında köprü vazifesi görür. O an farkında olunmayan ancak kendiliğinden ya da yeterli bir çaba ile bilince gelen yaşantıların bulunduğu katmandır. • Bilinç: Farkında olduğumuz düşüncelerimizi içerir. Bu düşünceler, kafamıza yeni düşünceler girdikçe değişir ve eskiler bilincimizden kaybolur. • Bilinçdışı: Rüyaların, dil sürçmelerin ve unutmaların altında yatan neden bilinçdışıdır. Bilinçdışı ruhsal yapının en derin katmanıdır ve hatırlandığında kişi açısından fazla tehdit edici olacağı için bastırılmış olan anıları ve yaşantıları içerir. Freud kişiliği bir buzdağına benzetmiş ve insan kişiliğinin büyük kısmının bilinçdışında olduğunu belirtmiştir. Psikanaliz böylelikle, kişinin bilinçdışındaki sorunlarını gün ışığına çıkararak çözümlemeye çalışmıştır (Bee ve Boyd, 2009; Burger, 2006; Feist ve Feist, 2006).

Biyolojik özellikler açısından cinsiyet erkek veya kadın olma özelliği olarak açıklanabilir. Bir diğer anlatımla doğuştan gelen ve üreme sırasında bireyleri erkek veya kadın olarak ayırt eden özelliktir. Biyolojik kökenli bir sözcük olan “cinsiyet” sözcüğü, insanların yapı ve özellikleri bakımından erkek ve kadın olmak üzere özel yaratılışa sahip iki ayrı varlık olduğunu ifade eder. Bu konuda yaygın olarak “seks” sözcüğü kullanılır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

"Cinsellik" insanın erkekliğini veya kadınlığını gösteren kalıtsal özelliklerden ve öğrenilmiş cinsel davranışlardan oluşur. Cinselliğin kalıtsal yönü, insanın erkek veya kadın olarak doğmasına ve cinsel salgı bezlerine dayanır. Doğumla beraber gelen kromozomlar cinsiyeti ortaya çıkarırken, hormonlar da cinsellik ve üreme dürtülerini ortaya çıkarır. Davranışsal yönü ise yaşanılan kültürden görerek ve öykünerek kazanılan davranışlara dayanır. Bir diğer ifadeyle, model alma ve taklit etme ile ortaya çıkan davranışlardır. Bu açıdan bakıldığında, cinsellik biyolojik yapı üzerine eklenen sosyolojik, psikolojik ve felsefi boyutları içeren gelişimsel bir süreçtir. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Cinsiyet rolleri tıpkı davranışlar gibi öğrenilir. Çocuklar cinsiyetlerine uygun davranışlar gösterdiklerinde pekiştirilir, cinsiyetlerine uymayan davranışlar gösterdiklerinde ödüllendirilmez, hatta cezalandırılır. Böylece, bireyler öğrenme süreci içerisinde cinsel rollerini kazanırlar. Cinsiyet rollerinin öğrenilmesinde, “model alma” ve “model alınan kişiyi taklit etme” oldukça önemlidir. Çocuklar çevrelerindeki önemli gördükleri kişileri kendilerine “model” alırlar ve bu kişilerin davranışlarını taklit ederler. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Cinsel gelişim etkileyen etmenler "biyolojik" ve "sosyo kültürel" olmak üzere iki temel grupta ele alınır. D seçeneği dışındakiler yanlıştır. Doğum anından itibaren, ailede ve sosyal çevrede cinsiyete ilişkin beklentiler farklılaşabilir. Bu çerçevede farklı kültürlerde ve gruplarda, cinsel rollerle ilgili farklı inanışlar olabilir. Bu süreçteki tavır ve yaklaşımlara göre çocukların cinsel kimlik gelişimleri şekillenir. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Psikanalitik kuram, bireyin çocukluk döneminden başlayarak belirli gelişim basamakları içinde kendi cinsiyet rolüne uygun davranışları kazandığını ve bir cinsel kimlik geliştirdiğini ileri sürer. Bu kurama göre, insan “libido” adı verilen cinsel nitelikteki güçlü bir enerj ile doğar, ancak bu enerji yetişkinlikteki gibi cinsel organlarda toplanmaz. Bu enerj, genel ve amaçsızdır; bedenin bütününden elde edilir. Bebeklikten yetişkinliğe doğru gittikçe yer değiştirir ve en son cinsel organlarda toplanır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Fallik dönemde çocuk cinsel organının değişik bir haz taşıdığını anlamaya başlar ve bu yüzden cinsel organ çocuk için en önemli cinsel bölge haline gelir. Bu dönemde kendi cinsel organıyla ilgilenir ve bunun etkisiyle başkalarının cinsel organlarını merak eder. Üçüncü yaşın sonlarından beşinci yaşın sonlarına kadar olan evreyi kapsayan fallik dönemde, erotik ilgi ve dürtüler cinsel organlara ve işlevlere odaklanmaktadır. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Bilişsel gelişim kuramı, çocukların belirli bilişsel gelişim aşamalarından geçtikten sonra cinsiyet rollerini kazandıklarını savunur. Buna göre, çocuklar önce kendi cinsel kimliğini, sonra başkalarının cinsel kimliğinive daha sonra kız ve erkeklerden beklenen sosyal roller-davranışları ve cinsel tutumları öğrenirler. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Çocuklar genellikle üç yaş civarında kız-erkek arasındaki farkı ve çocuk ile yetişkin arasındakiayrımı algılamaya başlar. Bebeklik döneminde kendiliğinden uyarı ile cinsel organlar tepki verebilirse de çocuğun cinsellikle bilinçliolarak ilgilendiğini gösteren ilk soruları, üç yaş dolaylarında cinsiyet farklılıkları hakkında başlar. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

İlk altı yaşta göreceli olarak yoğun bir şekilde var olan cinsel ilgi, ilkokul yılları içerisinde oldukça azalmıştır. Bu yıllar içerisinde çocuk cinsel dürtü ve fantezilerini geride bırakır ve düşüncelerini okuldaki etkinliklere yöneltir. Çocuklarda altı-yedi yaşına kadar cinsel kimlik gelişir ve kökleşir. Bu nedenle, yedi yaşlarına kadar süren ilk çocukluk döneminde kız-erkek çocuklar bir arada oynarken, sekiz yaşından sonra oyun gruplarında bir ayrılma görülür. Artık, kızlar ve erkekler kendi aralarında oynamaya başlar. Bu nedenle doğru cevap B'dir.