ÇOCUK GELİŞİMİ - Deneme Sınavı - 4

Üç veya Daha Fazla Sözcüklü Cümleler Dönemi (2 - 3 Yaş): Bu dönem çocuğun dil bilgisi yeteneğinde ve kelime dağarcığında en hızlı gelişimin olduğu dönemdir. Çocuğun yirmi dört ile otuz aylar arasında benmerkezci konuşması vardır. Kendini ismi ile ifade eder. Kelime dağarcığındaki kelime sayısı artmıştır. İki-üç kelimelik ifadeler kullanır.

Algılamada deneyimler önemli bir yer tutar. Bir nesne ya da bir insanla sürekli karşılaşan çocuk, bu deneyimler sonucu yeni bir karşılaşmada aynı nesne ya da insanı tanır. Böylece deneyimler, çevreden bilgi edinmede çocuğa yardımcı olur. Çocuk duyuları ile bilgileri alır, anlamlandırır ve ilişkilendirir. Sözel ifade gerektirmeyen bazı algısal etkinlikler dil ve konuşma problemi olan çocuklarla iletişim kurmaya yardımcı olur. Doğru yanıt D'dir.

Kavram, nesnelerin ya da olayların ortak özelliklerini içine alan ve onları bir ortak ad altında toplayan genel tasarıma verilen isimdir. Doğru yanıt B'dir.

Geleneksel dilbilim, dilin bileşenlerini dilin anlam bilgisi (semantik), ses bilgisi (fonetik), biçim bilgisi (morfoloji), söz dizim bilgisi (sentaks) ve kullanım bilgisi (pragmatik) ana katmanları olarak beş kurallı sistem şeklinde tanımlar. Doğru yanıt C'dir.

Kromozom, canlılarda kalıtımı sağlayan genetik birimlerdir. Kromozom yoluyla taşınan hastalıklar çocuk gelişimini olumsuz etkileyen kalıtımsal etmenler arasında yer almaktadır. Diğer seçeneklerde yer alan etmenler çevreseldir. Doğru yanıt D'dir.

Piaget bilişsel gelişimi dört döneme ayırarak incelemiştir.
Bunlar;
• Duyu-Motor Dönem (0-2 yaş)
• İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş)
• Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş)
• Soyut İşlemler Dönemi (11 yaş ve üzeri)'dir. Eylemsel dönem Jerome Bruner'e ait bir tanımdır. Doğru yanıt C'dir.

Eylemsel dönem, doğum ile on sekiz aylık dönemi kapsar. Çocuk, yaparak ve deneyerek öğrendiği için bu döneme eyleme dayalı dönem denir. Çocuk bu dönemde çevreyi eylemlerle anlar, çevredeki nesneleri onlara dokunarak, vurarak, ısırarak, hareket ettirerek tanır. Çocuk motor eylemler aracılığıyla, yaparak yaşayarak öğrenir, bilgi eylemlerle temsil edilir. Doğru cevap A'dır.

Dilin öğrenilmesi için çocukların doğuştan özel bir mekanizmayla doğduklarını kabul eden psikolinguistik kuram, dilin taklit, pekiştirme ve ödüllendirme ile kazanıldığını savunan davranışçı kuram, dilde sosyal çevrenin son derece önemli etkisi olduğunu savunan sosyal öğrenme kuramı ve dilin kalıtım ve çevrenin etkileşimi sonucu kazanıldığını savunan etkileşimci kuram, dil gelişimiyle ilgili kuramlardır. Bu kuramlar birbirinden farklı olsa da kuramların temelinde kalıtım ve çevresel etmenlerin önemli olduğu vurgulanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Çocuklarda konuşma dönemleri 9-12 ay arası ses-sözcük dönemi, 12-18 ay arası tek sözcüklü cümlecikler dönemi, 18-24 ay arası iki sözcüklü birleşimler dönemi, 2-3 yaş arası üç veya daha fazla sözcüklü cümleler dönemi ve 3-6 yaş arası gramer kurallarına uygun konuşma dönemi olarak adlandırılır. Doğru cevap D'dir.

Bilişsel gelişim bireyin çevresindeki dünyayı anlama ve öğrenmesini sağlayan, aktif zihinsel faaliyetlerdeki geli­şimdir. Bilişsel gelişimin amacı soyut şekilde akıl yürütme, var sayımsal durumlar hakkında, mantıksal düşünme, kuralları karmaşık ve daha yüksek yapıda örgütleme olarak görülür. Bilişsel gelişim bilginin edinilip kullanılmasına yardım eden tüm süreçleri içerir. Bilişsel gelişim ile dil gelişimi diğer gelişim alanlarıyla karşılıklı etkileşim içinde olup diğer gelişim alanlarının yansımasıdır. Bilişsel gelişimle ilgili temel kavramlar; algı, dikkat, taklit, kavram, bellek ve hatırlama, düşünme ve akıl yürütme, prob­lem çözme ve yaratıcılıktır. Ayrıca bilişsel gelişimde önemli bir yere sahip olan beyin, beynin yapısı, beynin bölümleri, beynin işlevi, sinir sistemi ve öğrenme bilişsel gelişimle ilgili kavramlar arasında yer alır. Doğru cevap E'dir.

Algıda alıcı hücreler, dış çevredeki fiziksel enerjileri sinirsel enerjiye dönüştürür. Bu sinirsel enerji beyinde işlendiğinde ortaya algısal bir ürün çıkar. Yapılan işleme algılama, ortaya  çıkan ürüne algı denir. Algının amacı duyularla elde edilenleri bazı bilişsel ögelerle eşleş­tirme ve evrendeki olguları anlayabilmedir. Dikkay, uyarıcılar üzerinde bilinçli bir odaklaşma sürecidir. Taklit, bir davranış örneğini ya da modelini takip ve kopya etme yeteneğidir. Bellek, bireyin deneyimlerinden elde ettiği, öğrendiği bilgileri güvenilir biçimde tam ve doğru olarak depolamaya ve istenildiği zaman yeniden kullanmaya olanak sağlayan bilişsel bir yetenektir. Akıl yürütme, daha önce öğre­nilmiş bilgilerin yeni karşılaşılan soruna çözüm bulmak için birleştirilip düzenlenmesidir. Doğru cevap A'dır.

Yaratıcılık bir düşünme biçimi olarak, hayal gücü ile çok yakın bir ilişki içindedir. Tüm duygusal ve zihinsel etkinliklerde, her türlü çalışma ve uğraşı içinde yer alır. Yaratıcılık­la ilgili farklı tanımlar bulunmasına karşın genel olarak yaratıcılık, yeni alışılmadık ve benzersiz yollardan giderek, bilinen şeylerden yeni bir şeyler oluşturmak, çeşitli sosyo-kültürel ortamlarda, durumlarda akıcı, esnek, orjinal ve başkalarına çağrışım yapabilecek nitelikte davranış ve ürün ortaya koyabilme şeklinde tanımlanır. Yaratıcı bireyler, alışıla­gelmemiş düşünceleri, alışılagelmemiş açıklıkta ve kısaca anlatan, önemli buluşlar yapan, yeni bakış açıları, yargılar ve iç görüler oluşturan, özgün yollarla ve yazılarla dünyayı açık­lamaya çalışan kişilerdir. Yaratıcı bireyde, merak, sabır, hırs, sorumluluk duygusu, liderlik özelliği, buluş yapma yeteneği, serüvenci düşünme, deney ve alıştırmalar yapma, sentezci yargılara ulaşma gibi bilişsel beceriler de gelişmiştir. Doğru cevap B'dir.

Dil; biçim, içerik ve kullanım olmak üzere üç bileşenden oluşur. Biçim bileşeni; ses bilgisi (fonoloji), biçim bilgisi (morfoloji) ve söz dizimi (sentaks) yapılarını içermektedir. İçerik bileşeni; dilin anlam bilgisini (semantik), kullanım bileşeni ise, dilin iletişim amacına yönelik işlevlerini içeren edim bilgisini (pragmatik) kapsar. Geleneksel dilbilim, bu bileşenleri dilin anlam bilgisi (semantik), ses bilgisi (fonetik), biçim bilgisi (morfoloji), söz dizim bilgisi (sentaks) ve kullanım bilgisi (pragmatik) ana katmanları olarak beş kurallı sistem şeklinde tanımlar. Doğru cevap E'dir.

Adaptasyon (uyum), özümleme ve düzenleme olmak üzere iki işlevle gerçekleşir. Özümleme; bireyin sahip olduğu bilişsel yapılar yolu ile çevreye uyum sağlamasıdır. Dü­zenleme ise mevcut şemayı yeni durumlara, nesnelere, olaylara göre yeniden biçimlendir­me, şekillendirme sürecidir. Her yaşantı özümleme ve düzenlemeyi kapsar. Bilişsel yapı yeni durumlara cevap vermek için uygun ise özümleme gerçekleşir, uygun değilse bilişsel yapılar yeniden düzenlenir. Doğru cevap B'dir.

Piaget’ye göre çocuklar somut işlemler dönemine geldiğinde yetişkin gibi düşünme özelliğine yaklaşır. Somut işlemler dönemi 7 yaşında ortaya çıkar ve yaklaşık 11 yaşına kadar sürer. Bu zaman süresince, çocuklar bilişsel işletimleri daha iyi kavrar. Somut olaylar ile ilgili mantıklı düşünmeye başlar ancak soyut ve varsayıma dayalı kavramları anlamakta zorluk çeker. Bu dönemdeki çocuklar özellikle özel bir olayı genel bir ilkeyle ilişkilendirme ile ilgili tümevarımsal mantığı kullanmada başarılıdırlar. Ancak bu çocuklar genel bir ilkeyi özel bir olayın sonucunu belirlemek ama­cı ile kullanmada güçlük çekerler. Somut işlemler döneminde çocuk benmerkezcilikten kurtulur ve empati kurmayı öğrenmeye başlar. Bu dönemin önemli özelliği korunumun kazanılmasıdır. Bu evrede çocuk, madde, uzunluk, sayı, alan, ağırlık, hacim ve nitelik değişmezliği korunumunu kazanmış olur. Korunumun kazanılmasında odaktan uzaklaşma ve tersine çevrilebilirlik gibi artan düşünme yetenekleri etkili olmaktadır. Bu dönemde çocuklar sınıflama, sırala­ma ve karşılaştırma konularında başarılı olurlar. Somut işlemler dönemindeki bir çocuk nesneleri birden fazla özelliğine göre sınıflandırabilir. Bilişsel olarak düşünme yeteneğini geliştirirler ama bu düşünme sistemi soyut boyutta değildir. Belirli nesneler arasındaki değişmeyen ilişkileri, nesneleri görmeden mantık yürütme yoluyla kavrayabilirler. Somut işlemler dönemi, işlem öncesi dönem ile soyut işlemler dönemi arasında geçiş dönemidir. Doğru cevap B'dir.

Jerome Bruner’e göre bilişsel gelişim, yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Bruner bilişsel gelişimin fonksiyonlarını ve işlevlerini incelemiş; bilişsel gelişimin duyu organlarından gi­derek bağımsız hale geldiğini belirtmiştir. Bu süreçte sembollerin ve dilin önemini vurgula­mıştır. Bruner’a göre dil, bilişsel gelişimin anahtarıdır. Dile çok önem vermiştir. Bebeklik, ilk çocukluk, orta çocukluk, ergenlik (son çocukluk) ve erişkinlik üzerine çalışmalarını yoğun­laştıran Bruner, insan gelişimini, eylemsel, imgesel ve sembolik dönem olmak üzere üç döneme ayırarak incelemiştir. Doğru cevap D'dir.

Vygotsky’nin kuramı, kültür ve toplumun çocuğun bilişsel gelişimini sağlamada önemli bir rolü olduğunu ileri sürmüştür. Vygotsky’ye göre, bilişsel gelişimin kaynağı, kişisel psikolojik süreçlerden önce, insanlar ve kültür arasındaki etkileşimdir. Kişisel psikolojik süreçler ise insanlar arasında paylaşılan sosyal süreçlerle başlar. Vygotsky’nin kuramında karmaşık bilişsel süreçlerin ilk önce sosyal süreçler olarak başlayıp daha sonra özerk oldukları betimlenir. Ayrıca çocuğun kendi ken­dine konuşmasının yani içsel konuşmasının, zor ve alışık olmadığı araçlarla uğraşmasının gelişimine katkı sağlayacağı da belirtilmektedir. Vygotsky, diğer insanların konuşmalarını öğrenip daha sonra bu konuşmaları kendilerine yardım etmek için kullanan çocukların problemlerini çözebildiklerini öne sürmüştür. Bu kurama göre, çocuğun bilgiyi içselleştirmesine ve kazanmasına yardım edebilmesi için yetişkinin iki odak noktası belirlemesi gerekir. Bunlar;

Bu iki nokta arasındaki fark, çocuğun “gelişmeye açık alanı”nı oluşturur. Vygotsky, araştırmalarıyla çocuğun neyi nasıl öğrendiğini belirlemeye çalışmıştır. Vygotsky kavramları, kendiliğinden edini­len ve öğretilen kavramlar olmak üzere iki­ye ayırarak incelemiştir. Kendiliğinden edinilen kavramlar, gündelik hayatta kullanılan kavramlar olup bu tür kavramlar tümdengelim yoluyla edi­nilir. Öğretilen kavramlar ise gündelik hayatta değil okulda karşılaşılan kavramlar olup bu tür öğrenilen kavramlar tümevarım yoluyla edinilir. Doğru cevap D'dir.

Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), anne-baba ile görüşme yoluyla sıfır-yet­miş iki ay arası çocukların gelişimini değerlendiren bir gelişimsel tarama aracıdır. AGTE dil-bilişsel, ince motor, kaba motor ve sosyal beceri-öz bakım alt ölçekleri olmak üzere dört alt ölçekten 154 maddeden oluşur. Alt ölçek puanlarının yanı sıra genel toplam puan da elde edilir. Doğru cevap A'dır.

Çocuklarda bilişsel gelişimi desteklemek amacıyla doğumdan yetişkinliğe kadar, çıkardığı sesler dinlenmeli, yeni sesler çıkarması için cesaretlendirilmeli, çalışmalarına müdahale edilmemeli, ancak gerektiğinde onlara rehberlik edilmeli, yapılacak her türlü açıklama kısa olmalı ve doğduğu andan itibaren göz kontağı kurulmalı, onunla sık sık konuşulmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Peabody Resim Kelime Testi (PRKT), alıcı dil gelişimini ölçmek amacıyla iki buçuk on sekiz yaş arası çocuklara uygulanan bir testtir. Testte, resimlerle kavram gelişimini saptamayı amaçlayan sorular bulunur. Doğru cevap E'dir.