ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Zihin yetersizliğinin birçok nedeni olduğu görülmekle birlikte zihin yetersizliğinin doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenebileceği belirtilmektedir. Doğum öncesi nedenler: kromozomal bozukluklar, metabolik bozukluklar, annenin yaşı, annenin hamilelikte kötü beslenmesi, annenin hamilelikte sağlık açısından bakımsız kalması, sigara, alkol, uyuşturucu ilaç kullanımı, annenin geçirdiği kazalar, anne karnında bebeğin beyin gelişimi ile ilgili nedenlerdir. Doğum anı nedenler: Bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, prematüre doğum, beyin incinmesi, düşük doğum ağırlığı gibi nedenlerdir. Doğum sonrası nedenler: Travmatik beyin incinmesi, yetersiz beslenme, yetersiz bakım, çocuğun geçirmiş olduğu kazalar, ailenin yetersiz eğitim durumu, aile içi şiddet, ailenin olmaması, yetersiz erken eğitim ve özel eğitim hizmetleri, yetersiz aile desteği gibi nedenlerdir.

Zihin yetersizliği olan bireyler edindikleri bilgileri hatırlamada güçlük yaşarlar, edindiği becerileri kısa süreli bellekte saklayıp uzun süreli belleğe aktarmada zorlanırlar. Soyut terimleri ve kavramları oldukça güç anlarlar, edindiği bilgileri organize etmede, kullanmada ve yeniden hatırlamada güçlük yaşarlar. Öğrenme hızı; yeni bilgi ve becerileri öğrenmeleri ve edinmeleri yavaştır. Geç ve güç öğrenirler, becerileri öğrenme sırasında kişi desteğine, ipuçlarına ve çok sayıda denemeye gereksinim duyarlar. Aynı zamanda öğrenmelerine ilişkin geri bildirim verilmesi oldukça önemlidir. Dikkat; dikkat süreleri kısa ve ilgileri dağınıktır. Bu nedenle yeni bilgi ve becerileri edinme, edindiği bilgiyi hatırlama ve genellemede güçlük yaşamaktadırlar. Genelleme ve Kalıcılık; zihin yetersizliği olan bireyler edindikleri çoğu bilgiyi korumada ve edindiği bilgi ve becerileri bir başka kişi ve ortamın varlığında sürdürmede güçlük yaşamaktadırlar. Bunun için çeşitli strateji ve öğrenme yöntem ve teknikleri kullanılmaktadır.

Zihin yetersizliği olan bireyler arkadaş edinme ve sürdürmede güçlük yaşamaktadırlar. Arkadaş edinseler de arkadaşlık ortamında liderlik üstlenmek istemezler. Yetersiz iletişim becerileri, kendinin ve diğer bireylerin duygusal durumlarını anlamada yetersizlik ve sosyal ortamlarda diğer bireylerle birlikteliğinde yaşadığı davranış problemleri, onların sosyal dışlanma yaşamalarına neden olmaktadır. Kendi kendine iş başlatma ve sürdürmede güçlük çekerler bu durum onlarda diğer bireylere bağımlı olma duygusunu ortaya çıkarır. Toplumsal kurallara uyum sağlamada güçlük yaşarlar ve bu onlarda diğer bireylerle işbirliği yapmada güçlüklere yol açmaktadır.

İşitme kaybının derecesi; normal (0-15 dB), çok hafif (16-25 dB), hafif (26-40 dB), orta (41-55 dB), orta-ağır (56-70 dB), ağır (71-90 dB) ve çok ağır (91dB ve yukarısı) olarak sınıflandırılır.

İşitme kaybının derecesi; normal (0-15 dB), çok hafif (16-25 dB), hafif (26-40 dB), orta (41-55 dB), orta-ağır (56-70 dB), ağır (71-90 dB) ve çok ağır (91dB ve yukarısı) olarak sınıflandırılır. Normal (0-15 dB): İletişimde sorun yaşanmaz. Çok hafif (16-25 dB): Gürültülü bir ortamda kısık sesleri anlamada güçlük yaşarlar. Hafif (26-40 dB): Sessiz ortamda kısık sesleri anlamada güçlük yaşarlar. Orta (41-55 dB): Karşılıklı konuşma sırasında yakın mesafede konuşulanı anlarlar. Orta-ağır (56-70 dB): Sadece anlaşılır bir şekilde yakın mesafeden konuşulanı anlarlar, grup içine katılımları zordur. Ağır (71-90 dB): Yüksek sesle konuşulmasına karşın duyamama ve bazı kelimeleri ayırt edemez. Çevresel sesleri algılar ancak anlamlandıramaz. Çok ağır (91dB ve yukarısı): Karşılıklı konuşmaları duyamaz. Bazı yüksek çevresel sesleri duyabilir. Konuşma anlaşılır değildir.

İşitme yetersizliğinin nedenleri, (a) Doğum öncesi nedenler: doğum öncesinde genetik faktörlerle birlikte (ailede işitme kaybı olması) anne karnında yakalanılan birtakım enfeksiyonlar (annenin kızamıkçık, kızamık geçirmesi, doğumsal stemegalovirüs, toksoplazma, frengi), annede var olan birtakım hastalıklar (şeker, annede yüksek tansiyon olması), anne karnında bebeğin kulak oluşumunda kusurların oluşması (b) Doğum anı nedenler: Bebek anne karnındayken ya da doğum sırasında oksijensiz kalması, düşük doğum ağırlığının olması, bebeğin prematüre doğması ve (c) Doğum sonrası nedenler: doğum sonrasında çocuğun yakalandığı kızamık, menenjit, meniere hastalığı, orta kulak iltihabı, aşırı gürültüye maruz kalma, başa alınan ağır darbeler gibi durumlar olarak sıralanmaktadır.

Baş çevrilmeden ve aynı zamanda da gözler oynatılmadan görülebilen tüm alan görme alanıdır. Bu alan yaklaşık olarak 180 derecedir. Gözün özel bir mesafeden görme ve ayrıntıları ayıt etme yeteneği görme keskinliğidir. Gözdeki küresel bozulma ile ilgili nedenler kırılma kusurlarıdır. Gözün yapısal olarak gelişmemesi, hasara uğraması, optik ya da kas sisteminde arıza olması durumu yapısal bozukluklardır. Doğum anında beynin oksijensiz kalması, kafatasının yaralanması, beynin bir bölümünde merkezî sinirlerde hasarların oluşması ile kortikal görme yetersizliği meydana gelmektedir. Gözün özel bir mesafeden görme ve ayrıntıları ayırt etme yeteneği ise görme keskinliği olarak ifade edilmektedir.

Görme yetersizliğinin en yaygın nedeni kalıtımdır.

Kas ve iskelet sistemi zedelenmesinden kaynaklanan fiziksel yetersizlikler doğuştan gelen kas hastalıkları, kol ve bacak yokluğu ve iskelet yapısındaki bozukluktan kaynaklanan (omurga eğriliği, cücelik vs) yetersizliklerdir.

Epilepsi; tekrarlayan nöbetlerle karakterize olan, beyindeki düzensiz elektrik boşalmaları sonucunda ortaya çıkan nörolojik bozukluktur. Astım; havayollarının tıkanması, akciğer bronşlarında çok aşırı iltihaplanma ile kendini gösteren kronik akciğer yetersizliğidir. Kistik fibroz; aileden çocuğa geçen genetik bir yetersizliktir. Vücutta özellikle dış salgı bezlerinin olduğu organlar etkilenerek işlev bozukluğuna neden olmaktadır. Dış salgı bezleri sıvısının kıvamını arttırır hava yollarını tıkar, bireyde bronşit oluşur, bağırsakları etkileyerek sindirim sistemini etkilemektedir. Orak hücreli anemi; akciğerlerden vücudun bölümlerine oksijeni taşıyan kırmızı kan hücrelerinin şekil değiştirerek esnekliğini yitirmesi sonucu küçük kan damarları görevini yapamaz hale gelir ve oksijen akışı yavaşlar. Hatta kan akışı durur. Bu durum yüksek derecede ateşe yol açar ve büyük ağrılar oluşur. Hastada büyük sancılı ağrılar oluşur ve eklemlerde şişlikler meydana gelerek bunun sonucu felç tehlikesine kadar gitmektedir. Serebral Palsi, doğum öncesi, sırası ve sonrasında beyindeki zedelenme ile kaslardaki işleyişte ve eşgüdümde yetersizlik sonucu vücudun hareket ve kas sisteminde oluşan nöromüsküler bozukluktur.

Uyumsal davranışlarda karşılaşılan sınırlılıklar; okuma ve yazma, para kullanımı, kendini yönetme gibi beceriler kavramsal becerileri; kendine güven, sorumluluk alma, kurallara uyma gibi becerilerde karşımıza çıkmaktadır.

DSM-5’de zihin yetersizliğinin kavramsal, sosyal ve uyumsal davranışları dikkate alınarak hafif, orta, ağır ve çok ağır olmak üzere dört grupta sınıflandırılır. Zihin yetersizliğinin birçok nedeni olduğu görülmekle birlikte zihin yetersizliğinin doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenebileceği belirtilmektedir, Zihin yetersizliği olan bireylerin tanılanmasında Türkiye’de Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde (RAM) oluşturulan ekip tarafından standart testler (Stanford-Binet zekâ testi, Wechsler) ve bireyin özelliklerine uygun ölçme araçları kullanılır. Tıbbi ve eğitsel tanılama olmak üzere iki aşamalı bir tanılama süreci vardır. İşitme yetersizliği olan çocuklar ise konuşmalara ve çevresel seslere tepki veremediklerinden aileleri tarafından fark edilebilirler. Uzmanlarca gerçekleştirilen saf ton odyometrisi ile işitme kaybının tipi ve derecesi belirlenebilir. Ayrıca yapılan konuşma alımı testi ile de bireyin konuşmayı anlaması ve işitme yeteneği, oyun odyometrisi ile küçük yastaki çocukların işitme duyarlılığı, kemik iletim testi ile de duyusal-sinirsel işitme kaybının olup olmadığı belirlenmeye çalışılmaktadır. Bunların yanı sıra eğitsel değerlendirmeler yapılarak dil ve iletişim becerilerinde alıcı ve ifade edici, sözdizimi ve sözel olmayan dil yeterlikleri de belirlenmelidir.

Zihin yetersizliğinin birçok nedeni olduğu görülmekle birlikte zihin yetersizliğinin doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenebileceği belirtilmektedir. Prematüre doğum ve düşük doğum ağırlığı gibi nedenler doğum anı ile ilişkilidir. Travmatik beyin incinmesi ve yetersiz beslenme ise doğum sonrası nedenler arasında yer almaktadır. Kromozomal bozukluklar ise doğum öncesi nedenler arasında yer almaktadır.

Gelişimsel alanlara ilişkin zihinsel yetersizliği olan bireylerin belli başlı özellikleri yer almaktadır. Bilişsel özellikler; hatırlama, öğrenme hızı, dikkat, genelleme ve kalıcılık olarak sıralanabilir. Hatırlama; zihin yetersizliği olan bireyler edindikleri bilgileri hatırlamada güçlük yaşarlar, edindiği becerileri kısa süreli bellekte saklayıp uzun süreli belleğe aktarmada zorlanırlar. Soyut terimleri ve kavramları oldukça güç anlarlar, edindiği bilgileri organize etmede, kullanmada ve yeniden hatırlamada güçlük yaşarlar. Öğrenme hızı; yeni bilgi ve becerileri öğrenmeleri ve edinmeleri yavaştır. Geç ve güç öğrenirler, becerileri öğrenme sırasında kişi desteğine, ipuçlarına ve çok sayıda denemeye gereksinim duyarlar. Aynı zamanda öğrenmelerine ilişkin geri bildirim verilmesi oldukça önemlidir. Dikkat; dikkat süreleri kısa ve ilgileri dağınıktır. Bu nedenle yeni bilgi ve becerileri edinme, edindiği bilgiyi hatırlama ve genellemede güçlük yaşamaktadırlar. Genelleme ve Kalıcılık; zihin yetersizliği olan bireyler edindikleri çoğu bilgiyi korumada ve edindiği bilgi ve becerileri bir başka kişi ve ortamın varlığında sürdürmede güçlük yaşamaktadırlar. İletişim, gelişimsel alanlara ilişkin zihinsel yetersizlikler arasında yer almamaktadır.

İlköğretim okulları; hafif düzeyde zihin yetersizliği olan bireyler için açılan okullarıdır. Özel eğitim uygulama merkezleri; genellikle orta ve ağır düzeyde zihin yetersizliği olan bireyler devam etmektedir. Orta ve ağır derece zihin yetersizliği olan bireyler ilköğretim okullarında uygulanan programları takip edemeyecek durumdadırlar. Bu merkezlerde; tuvalet eğitimi olmayan, davranış problemleri bulunan ve grup eğitimine uyum sağlayamayan öğrencilerin grup eğitimine hazırlanması amacıyla bire bir eğitim uygulaması gerçekleştirilmektedir. Özel Eğitim Mesleki Eğitim Merkezleri; ilköğretimlerini tamamlayan zihin yetersizliği olan bireylerin yer aldığı kurumlardır. Genel ve mesleki ortaöğretim programlarına devam edemeyecek durumda olan ve 23 yasından gün almamış bireyler bu okullara devam etmektedir. Bu eğitim ortamlarında bireylerin sosyal uyum becerilerini geliştirmek, yeni beceriler kazandırmak ve is ve meslek edindirmeye yönelik beceriler kazandırmak temel hedefidir. Özel eğitim iş uygulama merkezleri; genel ve mesleki ortaöğretim eğitim programlarından yararlanamayacak durumda ve 23 yasından gün almamış özel eğitime ihtiyacı olan zihinsel yetersizliği olan bireylerin; temel yasam becerilerini geliştirmek, topluma uyumlarını sağlamak ve is ve mesleğe yönelik beceriler kazandırmak amacıyla resmî ve özel, özel eğitim is uygulama merkezleri bulunmaktadır. Kaynaştırma ortamlarında eğitim; zihin yetersizliği olan bireyler normal gelişim gösteren akranları ile aynı ortamda yer almaktadır ve öğretmenlerin uygulaması gereken program tüm çocuklarım eğitim gereksinimlerini karşılayacak düzeyde geliştirilmektedir. Özel sınıf uygulamaları; okul öncesi, ilköğretim ya da ortaöğretim kurumları bünyesinde açılan, kaynaştırma ortamından yararlanamayacak düzeyde ayrı eğitim ortamında eğitim alması uygun olan bireylerin devam ettiği sınıflardır. Evde eğitim hizmeti; durumu kurumlarda eğitim almaya uygun olmadığından okulöncesi ve ilköğretim çağına gelmiş bireylere evde eğitim hizmeti verilmektedir. Verilecek olan hizmetlerin yürütülmesinden gezerek eğitim vermekle yükümlü olan gezici öğretmenler yükümlüdürler. Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri; farklı disiplin alanlarından uzmanların yer aldığı (dil-konuşma terapisti, işitme ve zihin yetersizliği olan bireylerin öğretmenleri, fizyoterapist, psikolog gibi) diğer eğitim kurumlarına devam eden bireylere ek destek sunmak, yeni bilgi ve beceriler edinmelerini sağlamak ve diğer eğitim ortamlarında edinilemeyen ek hizmetlerin verilmeye çalışıldığı kurumlardır. Fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezleri zihin yetersizliği yaşayan çocukların eğitim ortamları arasında yer almaz.

İşitme kaybının sınıflandırılması işitme kaybının oluştuğu yere göre ya da işitme kaybının derecesine göre yapılabilir. İşitme kaybının oluştuğu yere göre yapılan sınıflandırma; İletimsel işitme kaybı; sesin titreşerek iç kulağa iletiminde ya da yayılması sırasında yaşanan sorunlardan ortaya çıkmaktadır. Duyusal işitme kaybı; kokleaya hasar verir. Sinirsel işitme kaybı; iç kulaktan beyne giden işitme sinir yolunda yetmezlik ve hasar sonucu oluşmaktadır. Her ikisi birlikte duyusal-sinirsel işitme kaybı olarak adlandırılmaktadır. Karışık tip işitme kaybı iletimse, duyusal ve sinirsel işitme kaybının bir arada görüldüğü durumdur.

İşitme kaybının sınıflandırılması işitme derecesine göre yapıldığında; (0-15 dB) normal, (16-25 dB) çok hafif, (26-40 dB) hafif, (41-55 dB) orta, (56-70 dB) orta-ağır, (71-90 dB) ağır ve (91 dB ve yukarısı) çok ağır olarak sınıflandırılmıştır.

Seçenekler incelendiğinde (Stanford-Binet testi Wechsler) standart testinin zihin yetersizliği tanılamasında kullanıldığı anlaşılmaktadır. İşitme yetersizliği ile ilişkisi bulunmamaktadır.

Gözün özel bir mesafeden görme ve ayrıntıları ayırt etme yeteneği görme keskinliği kavramı ile ifade edilir.

Spina bifida, doğum öncesinde oluşan omurlilik anomalisidir. Serebral palsi, doğum öncesi, sırası ve sonrasında beyindeki zedelenme ile kaslardaki işleyişte ve eşgüdümde yetersizlik sonucu vücudun hareket ve kas sisteminde oluşan nöromüsküler bozukluktur. Multiple sklerozis, beyin ve omuriliğin hasar görmüş alanlarında sertleşmiş dokuların oluşması ile ortaya çıkar. Miyolomeningosel, en ciddi ve yaygın görülen merkezi sinir sistemi kaynaklı fiziksel yetersizlik nedenlerinden biridir. Rigitidi, kasların çok gergin olması ve durumun süreklilik göstermesini ifade etmektedir.