ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Benlik kavramı insanın kendini algılaması ve kendini tanıması, kendi kişiliğine ilişkin düşüncelerini değerlendirmesine yönelik geliştirdiği bir yapıdır.

Sosyal gelişim; çocuğun yaşına ve gelişimine uygun olarak sorumluluklarını yerine getirme, çevresindeki akranlarıyla ve diğer bireylerle sağlıklı ve nitelikli ilişkiyi kurabilme, karşılaştığı sorunlarla baş edebilmesi, bulunduğu toplumun kurallarına, örf ve âdetlerine uygun olarak gerekli yer, durum ve zamanlarda uygun şekilde davranmaktır.

Bir kişinin sosyalleşmesi için; (a) gereksinimlerini karşılamayı, (b) kendine karşı saygılı olmayı, başkaları ile iyi ilişkiler içinde olmayı, (c) toplum tarafından onaylanan davranışları alışkanlık hâline getirmeyi, (d) davranışlarını toplumun değer yargılarına göre düzenlemeyi ve (e) gelenek ve göreneklere uygun davranmayı öğrenmesi gerekir.

Sosyal beceriler, bireyin bağımsızlık kazanmasıyla birlikte yaşadığı topluma uyum sağlamasını ve o toplumun bir parçası olmasını sağlayarak bireyin yaşam kalitesini olumlu yönde etkileyen öğrenilmiş davranışlardır.

Sosyal beceriler, duruma özgüdür ve durumlara göre farklılaşmaktadır.

Temel beceriler, duygularla başa çıkma becerileri, saldırganlığı önleme becerileri, okul becerileri okul öncesi dönemdeki sosyal becerilerdendir.

Bir anda başkaları tarafından bilinmesi olanaksız bir yaşantıda, bir duygunun doğrudan doğruya içsel ve öznel olarak hissedilmesi içsel yaşantı düzeyidir.

Empati, karşısındaki kişinin bakış açısını anlamaya yönelik zihinsel bir etkinliktir.

Mizaç, biyolojik özelliklerle şekillenen, bireye özgü davranışsal biçimleri ya da duygusal tepkileri ifade eder.

Ahlak gelişimi, çocuğun kültürel kurallara uyum sağlarken yanlış davranışlardan doğru davranışları değerlendirme ve ayırt etmesinde kendine yol gösteren ilkeler sürecidir. Üç temel boyutu vardır: (a) bilişsel (etik kurallar ve bilgiler, iyi ve kötüye ilişkin davranış yargısı), (b) davranışsal (etik ilkeleri gerektiren gerçek davranış), (c) duygusal (geleneksel suçluluk, kaygı, empati duyguları) boyuttur.

İlk dört seçenek sosyal ve duygusal gelişimini ifade ederken son seçenek "İnsanın kendini algılaması ve tanıması, kendi kişiliğine ilişkin düşüncelerini değerlendirmesine yönelik geliştirdiği yapı oluşturması" benlik ile ilgilidir. Benlik, sosyal gelişimi açıklamada kullanılan kavramlardan biridir.

Yaşamın ilk altı yılını kapsayan okul öncesi dönem, çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal, toplumun kültürel yapısına uygun davranış ve alışkanlıkları kazanmaya başladığı, karakter ve kişilik yapısının şekillenmeye başladığı en hızlı dönemdir. Okul öncesi dönemde hızla gelişen sosyal gelişimin yansımaları çocuğun sonraki akademik başarısı ve toplumsal becerilerinin gelişmesini etkilediği için önemlidir.

Bir kişinin sosyalleşmesi için: Gereksinimlerini karşılamayı, kendine karşı saygılı olmayı, başkaları ile iyi ilişkiler içinde olmayı, toplum tarafından onaylanan davranışları alışkanlık haline getirmeyi, davranışlarını toplumum değer yargılarına göre düzenlemeyi, gelenek ve göreneklere uygun davranmayı öğrenmesi gerekir.

Sosyal becerilerin öğrenilmiş davranışlar olması başlıca özelliklerinden biridir.

Sosyal yeterlilik, eleştirel düşünme ve bağımsız biçimde hareket etme yeteneğidir. Sosyal olgunluk, bireyin sosyal açıdan yaşına uygun davranışlar gösterebilmesi, diğer bireylerin isteklerini, duygularını, düşüncelerini ve gereksinimlerini göz önünde bulundurmasıdır. Duygusal yeterlik, bireyin çevresindeki kişilerle sosyal etkileşimler kurarken duyguları düzenleme, tanımlayabilme ve yönetebilme yeterliğidir. Duygusal olgunluk ise duygusal kriz ve durumlarla başa çıkabilme ve çözüm üretebilme becerisini göstermektir. Ayrıca kendine ve başkalarına zarar verebilecek duygularını denetleyebilmesidir.

"Çocuğun yaşına ve gelişimine uygun olarak sorumluluklarını yerine getirme, çevresindeki akranlarıyla ve diğer bireylerle sağlıklı ve nitelikli ilişkiyi kurabilme, karşılaştığı sorunlarla baş edebilmesi, bulunduğu toplumun kurallarına, örf ve adetlerine uygun olarak davranmaktır" seçeneği sosyal gelişimi, "Bireyin yaşamında bir canlanma, hayatına bir hareket gelme anlamına gelir" ve "Bireyin çevresiyle etkileşiminde, uyarıcılara karşı haz ya da elem yönünde uyarıldığını gösteren tepkisidir" seçenekleri duyguyu, "Bedende oluşan fizyolojik değişimlerdir."seçeneği de duygularımızın düzeylerinden fizyolojik düzeyi ifade etmektedir.

Duygusal olgunluk ise duygusal kriz ve durumlarla başa çıkabilme ve çözüm üretebilme becerisini göstermektir. Duygusal farkındalık, duyguları ifade etme becerisidir. Duygusal düzenleme/ Duygusal öz-düzenleme, duygusal tepkileri değerlendirmeye, düzenlemeye ve yansıtmaya yönelik içsel ve dışsal süreçlerdir.

Kohlberg’in kuramına göre, ahlaki gelişimin aşamaları bütün kültürlerde aynı sırayı izleyen evrensel özellikler taşır.

Bolwby, Bağlanma Kuramını ortaya koyan ve bu kuramın temelinde anne- bebek arasındaki güven ilişkisinin olduğunu savunan kişidir. Kohlberg, Ahlak Gelişimi Kuram’ını ortaya koyan kişidir. Freud, insan davranışını açıklayan psikoanalitik kuramcılardan biridir. Piaget bilişsel gelişim ortaya koyan kişidir.

1-2 yaşında çocuk sınırsız meraka sahiptir ve tüm duyularını öğrenme ve keşfetme deneyimlerini yaşayabilmek için güvenli ortamlara gereksinim duyar. 2-3 yaş çocuğu daha bağımsızdır. Dengesiz, inatçı, söz dinlemez ve yardımdan hoşlanmaz. 5 yaş çocuğunun en belirgin özellikleri uyumlu, sakin ve dengeli olmasıdır. 6 yaş çocuğu “büyük çocuk” olarak kabul edilmekten hoşlanır. Büyüklerle birlikte aynı yerde yemek yemek ya da onların konuşmalarına katılarak birlikte sohbet etmek ister.