ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Sosyal gelişim öncelikle bireyin kendisinin ve diğer kişilerin varlığını fark etmesi ile başlar. Fark etme süreci üç aşmada gerçekleşir: (a) çocuğun kendini diğer kişilerle karşılaştırması, (b) çocuğun kişisel özelliklerini tanıyabilmesi ve (c) çocuğun kendisini diğer kişiler gözünde tanıyabilmesidir.

Sosyal beceriler, duruma özgüdür ve ortamlara göre farklılaşabilen, belli bir amaç için kullanılan, çevrenin ve durumun özelliklerinde etkilenen, gözlenen davranışların yanında gözlenemeyen bilişsel ve duygusal unsurlardan da oluşurlar. Ancak sosyal beceriler öğrenilmiş davranışlardır.

Freud Psikoseksüel gelişimi beş aşamaya ayırmaktadır. Bunlardan biri de 3-6 yaş arasındaki dönemi içeren fallik dönemdir. Bu dönemde çocuklar cinsiyetlerine özgü çatışmalar yaşarlar. Karşı cinsten ebeveyn çok sevilir. Kızlarda bu duruma Elektra karmaşası denilir. Erklerde gözlenen bu duruma ise Oedipus karmaşası denilir. İrem’in bu durumu Oedipus karmaşası ile ilişkilendirilemez.

Kitle iletişim araçlarından en çok etkilenen çocuklar okul öncesi çocuklarıdır. Kitle iletişim araçlarının olumsuz etkilerinin yanı sıra olumlu etkileri de bulunmaktadır. Çocuğun gelişim düzeyine, yaşına, seviyesine, cinsiyetine, kültürüne ve olumlu davranış modellerinin olduğu programlar çocuklara; işbirliği, yardımlaşma, doğa ve hayvan sevgisi, öfke kontrolü, empati, sorumluluk alma ve yerine getirme, acıma, sevgi gibi olumlu olan pek çok sosyal davranışlar ve duygular öğretebilir. Özellikle internet ve bilgisayar oyunları; görselleştirme, problem çözme, yaratıcılık ve eleştirel düşünme ile strateji kullanma gibi becerilerin kazanılmasında da olumlu yönde etkili olabilir.

Erikson Psikososyal Kuramı’nda sosyal ve kültürel çevreye önem verirken gelişimi sekiz evrede inceler. Ayrıca her dönemde atlatılması gereken bir kriz ve çatışma olduğunu savunur. Freud Psikoseksüel Kuramı’nda ise gelişimi beş döneme ayrırır ve kuramı cinsel içgüdü ve haz temeline dayanır. Her iki kuramda da gelişim evreleri kronolojiktir.

Atipik gelişim gösteren çocuklar hem sosyal hem de duygusal olarak çeşitli problemler yaşarlar. Otizm spektrum bozukluğu, dikkat eksikliği, hiperaktivite sorunu, görme yetersizliği, zihin yetersizliği gösteren çocuklar atipik gelişim gösteren çocuklar kategorisinde yer alırlar. Atipik gelişim gösteren çocukların öncelikle ailelerinden destek almaları gerekmektedir.

Üç yaşta kıskançlık, inatçılık, nefret ve sevinç duyguları en ilkel biçimi ile ortaya çıkar.

0-6 yaş dönemde yer alan çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini etkileyen pek çok etmen bulunmaktadır. Bunlardan başlıcaları; cinsiyet, aile, akran, sosyal konum, kültür, oyun, okulöncesi eğitim kurumu, kitle iletişim araçları olarak sıralanabilir. Kalıtım sosyal ve duygusal gelişimi etkileyen bir etmen değildir.

Sosyal davranışlar küçük yaşlarda ortaya çıkarlar. Bebeğin aile üyelerini tanıması ve gülümsemesi ilk sosyal davranıştır.

Sosyal öğrenme yaklaşımına göre, eleştirel düşünme ve bağımsız biçimde hareket etme yeteneği sosyal yeterlilik olarak tanımlanır.

Benlik, insanın kendini algılaması ve kendini tanıması, kendi kişiliğine ilişkin düşüncelerini değerlendirmesine yönelik geliştirdiği bir yapıdır. Kişinin kendini nasıl görüp nasıl değerlendirdiği ile ilgilidir. Mülkiyet kavramı da benlik algısında belirleyicidir. Cinsiyetin de farkına varılmasının kendini algılamada yeri vardır. Ancak cinsellik belirleyici bir kavram değildir.

Sosyalleşme bir öğrenme olarak doğumdan sonra başlar ve birey kendini toplumdan tamamen soyutlamadığı sürece tüm yaşamı boyunca devam eder.

Sosyal becerilerin başlıca özellikleri öğrenilir olması, duruma özgü olması, sosyal kurallara bağlı olması, amaca yönelik olması ve çevre koşullarından etkilenir olmasıdır. Dış koşullardan bağımsızdır ifadesi çeldiricidir.

Freud’un Psikoseksüel Kuram’ı cinsel içgüdü ve haz temeline dayanır. Bu kuramda gelişim oral, anal, fallik, latens ve genital olmak üzere beş dönemde incelenir. Ayrıca bu kuramda kişilik gelişiminde çocukluk yılları olan ilk beş yılın belirleyici olduğu ve ergenlikten itibaren yetişkin kişiliğin kazanıldığı iddia edilir. Kuramda temel gereksinimlere doyum sağlanamaz, aşırı engellenirse ya da aşırı düzeyde doyum sağlanırsa bağımlılığın geliştirileceği ve kişinin bu döneme takılacağı savunulur. Erikson’un psikososyal kuramında ise her dönemde atlatılması gereken bir kriz ve çatışma olduğu, bir evrede yaşanan krizin bir sonraki evrede bakım, güven ve ilgi sağlanırsa krizin başarılı olarak atlatılacağı ifade edilir. Doğru cevap A'dır.

Duygular fizyolojik, içsel yaşantı ve duygusal davranış olmak üzere üç düzeyde meydana gelir. Bir yetişkinin köpek gördüğünde göz bebeklerinin büyümesi ve sınav sonuçlarına bakan bir gencin kalbinin hızla atması bedende oluşan fizyolojik değişimler olup fizyolojik düzeyde meydana gelen duygulardır. Bir çocuğun çok sevdiği bir yiyecek için çok güzel anlamında parmak işareti yapması ve balkondan babasının eve geldiğini gören bir çocuğun sevinçle ellerini çırpması bireyin kendi duygu ve heyecanlarını doğrudan doğruya hissedip anlaması ve davranışa dönüştürmesi olup bu duygular duygusal davranış düzeyinde meydana gelmiştir. İçsel yaşantı düzeyi, bir anda başkaları tarafından bilinmesi olanaksız bir yaşantıda, bir duygunun doğrudan doğruya içsel ve öznel olarak hissedilmesidir. Bir çocucuğun çok sevdiği bir arkadaşının başka bir şehre taşınacağını öğrendiğinde yaşadığı üzüntü içsel davranış düzeyinde meydana gelen bir duygudur. Doğru cevap A'dır.

Duygusal yeterlik bireyin çevresindeki kişilerle etkileşimler kurarken duyguları düzenleme, tanımlayabilme ve yönetebilme yeterliğidir. Duygusal farkındalık, duyguları ifade etme becerisidir. Duygusal olgunluk, duygusal kriz ve durumlarla başa çıkabilme ve çözüm üretebilme becerisini göstermek demektir. Empati karşısındaki kişinin bakış açısını anlamaya yönelik zihinsel bir etkinliktir. Duyuşsal anlatımcılık sosyal yapıda kişisel amaçları yerine getirmek ve çevredeki insanları mutlu etmek gibi olumlu duyguları gösterebilmek için karşı tarafında hoşlanabileceği etkili mesajlar verebilmektir.

Ahlak gelişim kuramı gelenek öncesi düzey, geleneksel düzey ve gelenek sonrası düzeyden oluşup soruda geçen kavramları içermez. Psikososyal gelişim kuramı gelişimde kültürel ve sosyal etmenlerin etkili olduğunu ileri sürer. Bağlanma kuramı sosyal ve duygusal gelişim ile bu süreçlere dayanan bireysel farklılıkları anlamaya yardımcı olur ve gelişim dönemi özellikleri üzerinde durur. Psikoseksüel gelişim kuramı kişiliğin yapısını ve gelişimini topografik, yapısal ve psikoseksüel gelişim kuramlarını içerir. Yapısal kuram kişiliğin yapısının id, ego ve süperego olmak üzere üç farklı yapıdan oluştuğunu belirtir.

Çocuklar cinsiyet farklılığı bilgisi olmadan doğarlar ve genelde 2-3 yaşlarında cinsel farklılıklarını tanımaya başlarlar. Erkek ve kız çocukları, anne ve babalarıyla özdeşim kurarlar. Ebeveynlerinin davranışlarına özendikleri için onları model alırlar. Bu özdeşim sayesinde sosyalleşme kendiliğinden olur ve cinsiyet rolleri gelişir. Bu roller ailesi ve diğer bireyler tarafından pekiştirilir ve böylece kendi cinsine ilişkin davranışları, değer yargıları ve beklentileri öğrenir. 0-6 yaş arasındaki çocukların cinsel gelişimleri üzerine yapılan araştırmalarda pek çok sonuçlara ulaşılmıştır. Örneğin erkek çocuklarının sosyalleşme süreçleri, kız çocuklarına göre daha yavaştır. Ayrıca cinsel kimliğin gelişmesinde çekirdek ailenin olumlu etkisi olduğu ortaya çıkmıştır.

Psikoseksüel gelişim kuramına göre 12 yaş üstü genital dönemde karşı cinse yakınlık duymaya başlar. 9-12 yaş latens döneminde kendi cinsiyetindekilerle arkadaş olur.18 ay – üç yaş anal dönemde temel haz merkezi anü bölgesidir. 0-18 ay oral dönemde haz merkezi ağız bölgesidir. 3- 6 yaş fallik dönemde çocukla cinsellikle ilgili konulardan hoşlanmazlar. Cinsiyetlerine özgü çatışmalar yaşarlar. Karşı cinsten ebeveyn daha çok sevilir.

Çocuk sınırlarını keşfetmek ve kuralları öğrenmek ister. Yaşamla ilgili kuralları öğretmek çocuğu sosyal ve duygusal olarak destekler.