ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Bebeklik döneminde dil gelişiminde olağanüstü bir ilerleme kaydeden insan yavrusunun bu gelişimi nasıl kaydettiğini anlayabilmek
için dil gelişiminde öne çıkan ve aşağıda yer alan kuramlara bir göz atmakta yarar vardır.
1. Davranışçı Yaklaşım
2. Sosyal Öğrenme Kuramı
3. Bilişsel Gelişim Kuramı
4. Doğuştancı/Doğacı Yaklaşım
5. Etkileşimci Yaklaşım

Çocuklar 27. aydan başlayarak isteklerini iletmeye ve çevresindekilere isteklerini
yaptırtmaya başlarlar. Bu dönemde çocukların dil yapısında adıl kullanımları (örn. ben,
sen), isim çekim ekleri (örn. çoğullar) ve eylem ekleri gibi kullanımların arttığı gözlenir.
Böylece çocuklar daha yetişkin benzeri cümleler kurmaya başlarlar.

Özgün dil bozukluğu, zihin yetersizliği, OSB, dikkat yetersizliğine bağlı hiperaktivite bozuklukları, edinilmiş beyin hasarları ve bazı santral faktörlerin etkili olduğu sorunlar dil bozukluklarına yol açabilir. Beş yaşından küçük çocuklarda %5-20 oranında çeşitli konuşma ve dil sorunları görülür. Bu çocukların bir kısmında sadece konuşma bozukluğu, bir kısmında sadece gelişimsel dil sorunu, bir kısmında da hem dil hem de konuşma sorunu vardır (Maviş, 2011a; 2011b).

Dilin ilk kullanım biçimi ağlamadır. Bebek; açlık, ağrı, durumundan hoşnutsuzluk vb. gereksinimlerini yetişkinlere iletmek için ağlamayı kullanır. İkinci aydan itibaren babıldamalar ve gığıldamalar, altıncı aydan itibaren cümle içindeki sözcükleri ayırt edebilme, konuşma akışını kelimelere ve cümleciklere net olarak ayırabilmede becerileri hızla gelişir. Onuncu ve 12. aylar arasında bebekler, yönergeleri anlarlar ve hoşlanıp hoşlanmadıkları şeyleri jestlerini, mimiklerini kullanarak belirtirler. 13 ay civarında ilk sözcüklerini kullanmaya başlayarak 18
aya kadar 50 sözcüklük bir dağarcık oluştururlar. On sekizinci ayın sonrasında neredeyse haftada üç sözcük katarak dağarcıklarını hızla artırırlar. Yirmi birinci ay civarında bebekler, iki sözcüklü cümleler kurmaya başlayıp, iki yaşına kadar da çoklu sözcüklü cümleleri kullanmaya başlarlar.

Dilbilimci Chomsky tarafından ortaya atılan doğuştancı/doğacı görüşe göre, çocuklar bir dil edinim donanımına sahip olarak doğarlar. Bu donanım, çocukların duydukları dil ne olursa olsun yeni kelimeler öğrendiklerinde, kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve konuşmalarına olanak sağlar. Davranışçı yaklaşımın tersine doğuştancı/doğacı görüşü savunanlar, yetişkinler tarafından bilinçli verilen bir eğitimi gereksiz görürler.

Dil gelişimine yönelik son dönemdeki bakış açısı, içsel kapasite ile çevresel etkiler arasındaki etkileşimlere vurgu yapmaktadır. Etkileşimci kuram bir yönüyle bilgi işleme bakış açısını, bir yönüyle de sosyal etkileşimi vurgulamaktadır.

Konuşma döneminde çocuklar  sözcükleri yetişkinlerden farklı olarak, daha geniş bir göndergeye uygulayarak kullanırlar. Bu dönemde çocuklar telgrafik konuşma biçimini kullanırlar. Çocukların sözcük dağarcıkları genişler, yeni kelimelerin anlamlarını öğrenirler, yeni kavramlar geliştirirler. Bu dönemde çocuklar, dilin sosyal kullanımını da keşfederler.

Gecikmiş dil ve konuşması olan çocuklar akranlarına göre çok daha az
kelime kullanırlar, istek ve gereksinimlerini konuşmak yerine jest, mimik ve diğer işaretleri kullanarak anlatırlar ya da çevreleriyle fiziki güç kullanarak iletişim kurarlar. Zihin yetersizliği, OSB, duyusal/algısal gelişim bozuklukları, beyin travmaları, iki dillilik, psikososyal yoksunluk, genetik yatkınlık vb. nedenler çocuklarda dil ve konuşma gecikmesine neden olabilir.  Bu çocukların
bir kısmında sadece konuşma bozukluğu, bir kısmında sadece gelişimsel dil sorunu, bir kısmında da hem dil hem de konuşma sorunu vardır.

Özümlemede çocuk varolan bilgilerini kullanarak dış dünyayı yorumlar ve yeni deneyimlerini bu bilgilere ekler. Doğru cevap A seçeneğidir.

Verilen özellikler işlem öncesine aittir. Doğru cevap B ceçeneğidir.

Vygotsky, çocukların dikkat, algılama ve bellek gibi bazı yeteneklere doğuştan sahip olduğunu belirtmektedir. Çocuk kendisinden daha bilgili ve becerikli kişilerle etkileşime girdiğinde, temel yetenekleri biçimlenmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bilgiyi işleme kuramının üç temel öğesi; dikkat, bellek ve metabiliş-yürütücü biliştir.

Organik nedenlerle zihin yetersizliği olan çocuklarda bilişsel gelişimden sorumlu olan sistemde bir sorun vardır ve bu çocukların bilişsel gelişimleri diğer çocuklardan farklıdır. Bu
grupta yer alan çocukların işlev düzeyleri birbirinden farklılık gösterir ve genellikle ağır ve
çok ağır derecede yetersizliği olan çocuklar olarak adlandırılırlar. Doğru cevap C seçeneğidir.

18 aya kadar 50 sözcüklük bir dağarcık oluştururlar. On sekizinci ayın sonrasında neredeyse haftada üç sözcük katarak dağarcıklarını hızla artırırlar.

Davranışçı yaklaşımın öncüsü olan Skinner dilin, diğer davranışlar gibi edimsel koşullama ile kazanıldığını ileri sürmüştür. Davranışçı yaklaşım gözleyerek öğrenme aracılığıyla çocukların çevrelerinden duyduklarını taklit ettiklerini ve taklidin dil gelişiminde önemli bir rolü olduğunu öne sürer. Doğru cevap A seçeneğidir.

Okul öncesi dönemde çocuklarda konuşma bozukluğuna yol açabilecek en önemli neden, orta kulakta sıvı birikime yol açan akut kulak iltihabı olan otitdir. Otitin erken tanı ve tedavisi çok önemlidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Zihin yetersizliği olan çocuklar normal dil gelişim aşamalarını akranları ile aynı sırayla takip ederler, ancak gelişim hızları akranlarına göre yavaştır.

Telgrafik konuşma, çocuğun bağlaç ya da ek kullanmadan iki ya da daha fazla kelimeyi bir araya getirerek anlamlı bir mesaj oluşturmasıyla gerçekleşen konuşmadır.