ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Bruner bilişsel gelişimi; eylemsel, imgesel ve sembolik dönem olmak üzere üç döneme ayırmaktadır. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Sosyokültürel biliş kuramının savunucusu Vygotsky, Piaget gibi, çocukların bilgi dağarcıklarını etkin biçimde kendilerinin yapılandırdığına inanmaktadır. Ancak Vygotsky, sosyal etkileşimin ve kültürün, bilişsel gelişim üzerindeki etkisinin Piaget’nin sandığından çok daha fazla olduğunu ileri sürmektedir. Buna göre cevap “A” seçeneğidir.

Zekâ testi sonuçları, OSB olan çocukların yaklaşık %60’ının zekâ bölümlerinin 50’nin altında, %20’sinin zekâ bölümlerinin ise 50 ile 70 arasında olduğunu ortaya koymaktadır. Grubun sadece %20’sinin zekâ bölümleri 70 ve üzerindedir. OSB tanılı çocukların yaklaşık olarak %10’unda alışılmadık yetenekler görülmekte bu çocuklar işlevleri açısından zihinsel yetersizlik tanısı alsalar dahi müzik, resim, örüntü oluşturma, takvim bilgisi, matematik ve görsel hafıza alanlarında şaşırtıcı performans sergileyebilmektedirler. Son yıllarda yapılan çalışmalar OSB olan bireylerin atipik algı, sezgi yoluyla öğrenme, dikkat, esnek düşünme ve başkalarının bakış açısını anlama gibi bilişsel becerilerde akranlarından belirgin derecede farklı özellikleri olduğunu ileri sürmektedir (Sucuoğlu, 2012). Sanılanın aksine, OSB tanılı çocukların önemli bir kısmında farklı düzeylerde zekâ geriliğine rastlanmaktadır. Buna göre “E” seçeneği yanlıştır.

Dil gelişimi; kelimelerin, sembollerin öğrenilmesi ve dilin kurallarına uygun kullanılmasının gelişimi olarak tanımlanmaktadır. Buna göre cevap “A” seçeneğidir.

Dilbilimci Chomsky tarafından ortaya atılan doğuştancı/doğacı görüşe göre, çocuklar bir dil edinim donanımına sahip olarak doğarlar. Bu donanım, çocukların duydukları dil ne olursa olsun yeni kelimeler öğrendiklerinde, kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve konuşmalarına olanak sağlar. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Dil gelişimine yönelik son dönemdeki bakış açısı, içsel kapasite ile çevresel etkiler arasındaki etkileşimlere vurgu yapmaktadır. Etkileşimci kuram bir yönüyle bilgi işleme bakış açısını, bir yönüyle de sosyal etkileşimi vurgulamaktadır. Buna göre cevap “C” seçeneğidir.

Telgrafik konuşma, çocuğun bağlaç ya da ek kullanmadan iki ya da daha fazla kelimeyi bir araya getirerek anlamlı bir mesaj oluşturmasıyla gerçekleşen konuşmadır. Örneğin “anne ayakkabı”, “daha kurabiye” gibi. Buna göre cevap “E” seçeneğidir.

Zihin yetersizliği olan çocuklar normal dil gelişim aşamalarını akranları ile aynı sırayla takip ederler, ancak gelişim hızları akranlarına göre yavaştır. Buna göre “D” seçeneği yanlıştır.

Biliş; algılama, akılda tutma, düşünme, hatırlama, öğrenme, problem çözme, akıl yürütme, anlam çıkarma ve yargılama süreçleri olarak tanımlanabilir.

Özümlemede çocuk varolan bilgilerini kullanarak dış dünyayı yorumlar ve yeni deneyimlerini bu bilgilere ekler. Çocuk çevresiyle etkileşim sonucunda yeni yaşantılar ve deneyimler kazandığında ve yeni bilgilerinin varolan şemalarla örtüşmediğini fark ettiğinde, dağarcığındaki bilgilerin bir kısmını yeniden işlemeye ve değiştirmeye gereksinim duyar. Bu durumda çocuk, özümlemeden kendini uydurmaya/uyumsamaya geçer.

İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş): İki-yedi yaş arasını kapsayan işlem öncesi dönem, zihinsel temsilde olağanüstü artışın olduğu, dilin gelişmeye başladığı, kavramların biçimlendiği, akıl yürütmenin oluştuğu, benmerkezciliğin güçlü olarak başladığı ve sonrasında zayıfladığı bir dönemdir. Bu dönemin başında çocuklar sınırlı sözcük dağarcıkları ile bir ölçüde simgesel düşünebilirler, ancak bilişsel yeterlikleri sınırlı olduğu için konular arasında mantıksal ilişkiler kuramazlar. Bu dönemdeki çocuklarla yetişkinlerin düşünce sistemleri arasında pek çok farklılık izleyen bölümde ele alınmıştır.

Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş): 7-11 yaş arasına karşılık gelen somut işlemler dönemi, ilkokul yıllarını kapsamaktadır.

Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı
Bruner bilişsel gelişim fonksiyonlarını incelemiş ve geliştirdiği kuramda dünyaya ilişkin bilginin kodlanması, işlenmesi, depolanması ve sıralanması konularına ağırlık vermiştir. Bruner bilişsel gelişimin çocuğun kendisini ve çevresini irdeleyebilmesi için gerekli olduğunu, bunun için de sistemli bir öğretici-öğrenici etkileşimine gereksinim olduğunu belirtmiştir. Bruner’e göre bir kültür içinde doğmak, bilişsel gelişim için tek başına yeterli değildir. Anne-baba, öğretmen ve çocuğun çevresindeki diğer yetişkinler kültürü yorumlayarak çocukla paylaşmalıdırlar. Bu nokta, Vygotsky’nin ileri sürdüğü sosyokültürel biliş kuramında da önemle vurgulanmaktadır. Bruner’e göre dil, bilişsel gelişimde anahtar bir role sahiptir. Dilin doğası ve işlevleri bilişsel gelişimin bir parçasıdır. Bruner bilişsel gelişimi; eylemsel, imgesel ve sembolik dönem olmak üzere üç döneme ayırmaktadır.

Bilgi İşleme Kuramı
Bilgiyi işleme kuramı, çocukların bilgiyi elde etme, hatırlama, geri çağırma ve sorun çözerken bu bilgiyi kullanma süreci olarak tanımlanmaktadır. Çocuğun bilgiyi işleme yeteneği; yaşla, beyin ve sinir sistemindeki sürekli gelişim ve öğrenme yaşantıları yoluyla artar. Bilgiyi işleme kuramının üç temel öğesi; dikkat, bellek ve metabiliş-yürütücü biliştir. Dikkat öğrenme sürecinin ilk aşamasıdır. İnsanoğlu çevresinde çok sayıda uyarıcı olmasına ve duyu organları aracılığıyla çeşitli uyarıcılara maruz kalmasına rağmen, dikkat ettiği ve kendisi için önemli olan bilgileri öğrenir. Duyu organları kanalıyla alınan uyarıcıların kaybolmaması için en kısa zamanda hızla işlenmesi gerekir. Çocuklarda dikkati sürdürme becerisi, iki yaş civarında gelişir ve bu gelişim okul öncesi dönem boyunca devam eder.

Piaget, dilin düşüncenin şekillenmesinde önemli olduğunu, biliş düzeyini yansıttığını ve en esnek zihinsel temsil aracımız olduğunu ileri sürmektedir. Çocuklar nesnelerin yerine geçen sembolleri kullanarak dili öğrenmektedirler.

Doğumdan itibaren ilk dört haftalık dönem ağlama ve doğal seslerin üretilmesi evresidir. Bebeğin doğumda aldığı ilk nefesle başladığı varsayılan refleksif
ağlama, sonrasında acı, açlık vb. içsel uyaranlara tepki olarak devam eder. Birinci ve dördüncü aylar arası gığıldama dönemidir. Bebeğin bu dönemde çıkardığı sesler, güvercin ya da kumru sesine benzer. Bebekler bu sesleri daha çok anneleriyle etkileşim hâlindeyken ve ortamdan hoşnut olduklarında çıkarırlar. Dört ile altı ay arası babıldama dönemidir. Bu dönem, ileri dönem konuşması için temel oluşturur. Bebekler bu dönemde ünlü benzeri seslerin yanı sıra, basit heceler üretirler. Altı aya kadar bebeklerin çoğunun sesleri deneyerek ürettiği gözlenir. Altı ile sekiz ay arasındaki bebekler, artık çoğu sesi üretebildikleri
için farklı ses bileşimlerini denemek amacıyla vokal oyunlar gerçekleştirirler. Vokal oyun, babıldamaların hece dizinleri ile uzatılması yoluyla genişlemesidir. Sekiz ile 12 ay arasındaki bebekler ekolali dönemini yaşarlar. Ekolali, 8-12 aylık evre içinde çocuğun çevresinde duyduğu sesleri tekrarlama ya da taklit etme çabalarıdır. Dokuz ve 12 ay arasında bebekler ekolalilerin de sıklıkla gözlendiği jargon dönemindedirler.

Çocuklar 27. aydan başlayarak isteklerini iletmeye ve çevresindekilere isteklerini
yaptırtmaya başlarlar. Bu dönemde çocukların dil yapısında adıl kullanımları (örn. ben, sen), isim çekim ekleri (örn. çoğullar) ve eylem ekleri gibi kullanımların arttığı gözlenir. Böylece çocuklar daha yetişkin benzeri cümleler kurmaya başlarlar. Çocukların sözcük dağarcıkları genişler, yeni kelimelerin anlamlarını öğrenirler, yeni kavramlar geliştirirler.

OSB olan çocukların tanı ölçütlerinden biri, sosyal etkileşim ve iletişimde yaşanan
sorunlardır. OSB olan çocuklar dil gelişiminde gecikme, karşılıklı konuşmada zorluk, sıra dışı ve yineleyici dil kullanırlar. OSB olan çocuklar dili iletişim amaçlı kullanmada, iletişim başlatmada, ifade edici dil becerilerini kullanmada, jest ve mimikler gibi sözel olmayan ipuçlarını anlamada, zamirleri doğru ve yerinde kullanmada sorunlar yaşarlar. İfade edici dil becerilerini kazanan OSB olan çocuklarda sıklıkla ekolali sorunları görülür.

Bilişsel Gelişim: Bireyin dünyayı anlamasını, öğrenmesini, bilgiyi almasını ve kullanmasını ve akıl yürütmesini sağlayan zihinsel faaliyetlerindeki gelişimdir.  Doğru cevap A’dır.

Özümleme: Çocuğun yeni bilgileri alması ve bunları var olan bilgilere ya da şemalara uygun hale getirmesidir. Doğru cevap B’dir.