ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM - Deneme Sınavı - 11

Otizm spektrum bozukluğuna işaret eden ipuçları

• Göz iletişimi kurmaz. Örneğin; onu beslerken size bakmaz.
• Gülümsediğinizde size gülümseyerek karşılık vermez.
• İsimi ile seslendiğinizde tepki vermez.
• Nesneleri takip etmez.
• Dikkatinizi çekmek için herhangi bir ses çıkarmaz.
• Yardım ya da rica ifadelerini kullanmaz.
• Diğer insanlarla ortak ilgi ya da zevkleri yoktur.

Özel eğitimde OSB olan çocukların devam ettikleri eğitim ortamları:

• Kaynaştırma uygulamaları
• Özel Eğitim Sınıfları
• Özel Eğitim Uygulama Merkezleri
• Özel Eğitim İş Uygulama Merkezleri

OSB olan çocukların gelişimi ve eğitiminde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır. Bunlar daha çok öğretmenlere yönelik olup aşağıda öneriler biçiminde sıralanmaktadır:
• Eğitim yoğun olmalıdır. (Haftada 20-40 saat)
• Birebir eğitime yeterince yer verilmelidir. Daha sonra çocuktaki ilerlemelere göre grup ya da kaynaştırma eğitimine geçilebilir.
• Eğitim kesintisiz olmalıdır (12 ay)
• Çocuğun bireysel özellikleri dikkate alınmalıdır: Eğitim, çocuk için etkili olan pekiştireçler, çocuğun duyusal özellikleri, çocuğun takıntıları, çocuğun beslenme ve uyku düzeni vb. dikkate alınarak tasarlanmalı ve yürütülmelidir.• Eğitim sistematik olmalıdır.
• Her bir beceri küçük parçalara bölünmelidir.
• Her parça teker teker ve tekrar tekrar öğretilebilir olmalıdır.
• Öğretilen parçaların birleştirilmesi için düzenlemeler yapılmalıdır.
• Edinilen becerilerin genellenmesi için ek öğretimler yapılmalıdır.
• Çocuk, beklenmedik olaylara karşı önceden bilgilendirilmeli, gerekirse görsel materyaller kullanılarak oluşacak durum çocuğa anlatılmalıdır.
• Çocuğun güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olunmalı ve eğitimi buna göre düzenlemelidir.
• Öğretmenler, eğitimin her aşamasında aile ile iş birliği içinde olmalı ve onları çocuğun ilerlemesi hakkında bilgilendirmelidir.
• OSB olan çocuklarda soyut düşünme sınırlı olduğu için, kavramlar onlar için somutlaştırılarak anlatılmalıdır. Bu bağlamda, çocuk için özel materyaller hazırlanmalıdır.
• Sınıfta kullanılan yönergeler basit, kısa ve net olmalıdır.
• Aile çocukları tanı aldığında kendini suçlamamalı, tükenmişlik duygusuna kapılmamalı, sabırlı olmalı ve bir an önce çocuklarının eğitim alması için harekete geçmelidir.
• Kendi çocuklarını en iyi aileler tanır. Bu nedenle çocuğun öğretmeniyle iş birliği
içinde olmalı ve öğretmeni çocuk hakkında bilgilendirmelidirler.

Duygu ve davranış bozukluğu; dışa yönelim ve içe yönelim bozuklukları biçiminde iki kategoride yer alır. Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların antisosyal ve başkalarına düşmanca davranma gibi davranışları sık ve yoğun biçimde sergilemesi dışa yönelim bozukluklarına örnektir. Ayrıca okuldan kaçma, yalan söyleme, başkalarına zarar verme; sınıf içinde öğretmeni görmezden gelme, kurallara uymama, kavga etme gibi davranışlar gözlenir. İçe kapanma, depresyon kaygı, gibi sorunların gözlendiği davranışlar ise içe yönelim bozukluklarına örnek olarak verilebilir. Bu çocuklar özellikle sosyal becerileri gerçekleştirmede sınırlılık yaşarlar (Özdemir, 2011).

Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların zekâ bölümü puanları genel olarak ortalama ve altındadır. Okul başarıları düşük, sosyal becerilerde sınırlılıkları olan, hem içe dönük hem de dışa dönük davranışlar sergileyen çocuklardır. Duygu ve davranış bozukluğu yaşayan çocuklar akademik ve sosyal davranışlarda da sorunlar yaşamaktadırlar.

Duygu ve davranış bozukluğu olma olasılığına işaret eden ipuçları:

• Sınıf içi etkinlikleri bozmak
• Öfkeli olmak
• Dikkatsiz olmak
• Dalgın olmak
• Sınıf kuralları hakkında bilgisi olmayan ve kuralları izlememek
• Konsantre olamamak
• Değişikliklere karşı aşırı direnç göstermek
• Düşük özgüvene sahip olmak
• Grup çalışmalarında zorluk yaşamak
• Saldırgan davranışlar göstermek

Duygu ve davranış bozukluğunun tanılanması ve değerlendirilmesine ilişkin sistematik bir süreçten söz etmek pek mümkün değildir. Tanılamada tarama testleri, projektif ölçekler, davranışların doğrudan gözlemi ve ölçülmesinin yer aldığı formal bir süreç söz konusudur.

Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların değerlendirilmesinde daha çok gözlem, davranış değerlendirme ölçekleri, görüşmeler kullanılmaktadır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi klinik özelliklerin var olduğu ve çocukluk çağında görülen yaygın nörolojik bir bozukluktur. Bozukluğun en göze çarpan özelliği dikkat süresinin oldukça kısa oluşu, davranışlarda ve bilişte ortaya çıkan huzursuzluk ve atakların varlığıdır (Özmen, 2010). Bunun sonucunda ise çocuklarda yerinde duramama, huzursuzluk, amaca yönelik olmayan hareketler, bir konuya dikkatini vermede güçlük, dikkat süresinin sınırlı ve az olması, istenen görevleri ve ev ödevini tamamlayamama gibi durumlar ortaya çıkmaktadır

Öğrenme güçlüğü, zekâsı normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlerde, yaş, zekâ düzeyi ve aldığı eğitim dikkate alındığında, okuma, matematik ve yazılı anlatımının beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir bozukluktur. Öğrenme güçlüğü olan çocukların, dinleme, düşünme, konuşma, yazma veya matematik problemlerini çözmede güçlükleri görülen, anlama ya da yazılı ve sözlü dili kullanmadaki psikolojik süreçlerden birinde ya da birkaçında yetersizlikleri vardır.

Zihin yetersizliğinin birçok nedeni olduğu görülmekle birlikte zihin yetersizliğinin doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenebileceği belirtilmektedir. Doğum öncesi nedenler: kromozomal bozukluklar, metabolik bozukluklar, annenin yaşı, annenin hamilelikte kötü beslenmesi, annenin hamilelikte sağlık açısından bakımsız kalması, sigara, alkol, uyuşturucu ilaç kullanımı, annenin geçirdiği kazalar, anne karnında bebeğin beyin gelişimi ile ilgili nedenlerdir. Doğum anı nedenler: Bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, prematüre doğum, beyin incinmesi, düşük doğum ağırlığı gibi nedenlerdir. Doğum sonrası nedenler: Travmatik beyin incinmesi, yetersiz beslenme, yetersiz bakım, çocuğun geçirmiş olduğu kazalar, ailenin yetersiz eğitim durumu, aile içi şiddet, ailenin olmaması, yetersiz erken eğitim ve özel eğitim hizmetleri, yetersiz aile desteği gibi nedenlerdir.

Zihin yetersizliği olan bireyler edindikleri bilgileri hatırlamada güçlük yaşarlar, edindiği becerileri kısa süreli bellekte saklayıp uzun süreli belleğe aktarmada zorlanırlar. Soyut terimleri ve kavramları oldukça güç anlarlar, edindiği bilgileri organize etmede, kullanmada ve yeniden hatırlamada güçlük yaşarlar. Öğrenme hızı; yeni bilgi ve becerileri öğrenmeleri ve edinmeleri yavaştır. Geç ve güç öğrenirler, becerileri öğrenme sırasında kişi desteğine, ipuçlarına ve çok sayıda denemeye gereksinim duyarlar. Aynı zamanda öğrenmelerine ilişkin geri bildirim verilmesi oldukça önemlidir. Dikkat; dikkat süreleri kısa ve ilgileri dağınıktır. Bu nedenle yeni bilgi ve becerileri edinme, edindiği bilgiyi hatırlama ve genellemede güçlük yaşamaktadırlar. Genelleme ve Kalıcılık; zihin yetersizliği olan bireyler edindikleri çoğu bilgiyi korumada ve edindiği bilgi ve becerileri bir başka kişi ve ortamın varlığında sürdürmede güçlük yaşamaktadırlar. Bunun için çeşitli strateji ve öğrenme yöntem ve teknikleri kullanılmaktadır.

Zihin yetersizliği olan bireyler arkadaş edinme ve sürdürmede güçlük yaşamaktadırlar. Arkadaş edinseler de arkadaşlık ortamında liderlik üstlenmek istemezler. Yetersiz iletişim becerileri, kendinin ve diğer bireylerin duygusal durumlarını anlamada yetersizlik ve sosyal ortamlarda diğer bireylerle birlikteliğinde yaşadığı davranış problemleri, onların sosyal dışlanma yaşamalarına neden olmaktadır. Kendi kendine iş başlatma ve sürdürmede güçlük çekerler bu durum onlarda diğer bireylere bağımlı olma duygusunu ortaya çıkarır. Toplumsal kurallara uyum sağlamada güçlük yaşarlar ve bu onlarda diğer bireylerle işbirliği yapmada güçlüklere yol açmaktadır.

İşitme kaybının derecesi; normal (0-15 dB), çok hafif (16-25 dB), hafif (26-40 dB), orta (41-55 dB), orta-ağır (56-70 dB), ağır (71-90 dB) ve çok ağır (91dB ve yukarısı) olarak sınıflandırılır.

İşitme kaybının derecesi; normal (0-15 dB), çok hafif (16-25 dB), hafif (26-40 dB), orta (41-55 dB), orta-ağır (56-70 dB), ağır (71-90 dB) ve çok ağır (91dB ve yukarısı) olarak sınıflandırılır. Normal (0-15 dB): İletişimde sorun yaşanmaz. Çok hafif (16-25 dB): Gürültülü bir ortamda kısık sesleri anlamada güçlük yaşarlar. Hafif (26-40 dB): Sessiz ortamda kısık sesleri anlamada güçlük yaşarlar. Orta (41-55 dB): Karşılıklı konuşma sırasında yakın mesafede konuşulanı anlarlar. Orta-ağır (56-70 dB): Sadece anlaşılır bir şekilde yakın mesafeden konuşulanı anlarlar, grup içine katılımları zordur. Ağır (71-90 dB): Yüksek sesle konuşulmasına karşın duyamama ve bazı kelimeleri ayırt edemez. Çevresel sesleri algılar ancak anlamlandıramaz. Çok ağır (91dB ve yukarısı): Karşılıklı konuşmaları duyamaz. Bazı yüksek çevresel sesleri duyabilir. Konuşma anlaşılır değildir.

İşitme yetersizliğinin nedenleri, (a) Doğum öncesi nedenler: doğum öncesinde genetik faktörlerle birlikte (ailede işitme kaybı olması) anne karnında yakalanılan birtakım enfeksiyonlar (annenin kızamıkçık, kızamık geçirmesi, doğumsal stemegalovirüs, toksoplazma, frengi), annede var olan birtakım hastalıklar (şeker, annede yüksek tansiyon olması), anne karnında bebeğin kulak oluşumunda kusurların oluşması (b) Doğum anı nedenler: Bebek anne karnındayken ya da doğum sırasında oksijensiz kalması, düşük doğum ağırlığının olması, bebeğin prematüre doğması ve (c) Doğum sonrası nedenler: doğum sonrasında çocuğun yakalandığı kızamık, menenjit, meniere hastalığı, orta kulak iltihabı, aşırı gürültüye maruz kalma, başa alınan ağır darbeler gibi durumlar olarak sıralanmaktadır.

Baş çevrilmeden ve aynı zamanda da gözler oynatılmadan görülebilen tüm alan görme alanıdır. Bu alan yaklaşık olarak 180 derecedir. Gözün özel bir mesafeden görme ve ayrıntıları ayıt etme yeteneği görme keskinliğidir. Gözdeki küresel bozulma ile ilgili nedenler kırılma kusurlarıdır. Gözün yapısal olarak gelişmemesi, hasara uğraması, optik ya da kas sisteminde arıza olması durumu yapısal bozukluklardır. Doğum anında beynin oksijensiz kalması, kafatasının yaralanması, beynin bir bölümünde merkezî sinirlerde hasarların oluşması ile kortikal görme yetersizliği meydana gelmektedir. Gözün özel bir mesafeden görme ve ayrıntıları ayırt etme yeteneği ise görme keskinliği olarak ifade edilmektedir.

Görme yetersizliğinin en yaygın nedeni kalıtımdır.

Kas ve iskelet sistemi zedelenmesinden kaynaklanan fiziksel yetersizlikler doğuştan gelen kas hastalıkları, kol ve bacak yokluğu ve iskelet yapısındaki bozukluktan kaynaklanan (omurga eğriliği, cücelik vs) yetersizliklerdir.

Epilepsi; tekrarlayan nöbetlerle karakterize olan, beyindeki düzensiz elektrik boşalmaları sonucunda ortaya çıkan nörolojik bozukluktur. Astım; havayollarının tıkanması, akciğer bronşlarında çok aşırı iltihaplanma ile kendini gösteren kronik akciğer yetersizliğidir. Kistik fibroz; aileden çocuğa geçen genetik bir yetersizliktir. Vücutta özellikle dış salgı bezlerinin olduğu organlar etkilenerek işlev bozukluğuna neden olmaktadır. Dış salgı bezleri sıvısının kıvamını arttırır hava yollarını tıkar, bireyde bronşit oluşur, bağırsakları etkileyerek sindirim sistemini etkilemektedir. Orak hücreli anemi; akciğerlerden vücudun bölümlerine oksijeni taşıyan kırmızı kan hücrelerinin şekil değiştirerek esnekliğini yitirmesi sonucu küçük kan damarları görevini yapamaz hale gelir ve oksijen akışı yavaşlar. Hatta kan akışı durur. Bu durum yüksek derecede ateşe yol açar ve büyük ağrılar oluşur. Hastada büyük sancılı ağrılar oluşur ve eklemlerde şişlikler meydana gelerek bunun sonucu felç tehlikesine kadar gitmektedir. Serebral Palsi, doğum öncesi, sırası ve sonrasında beyindeki zedelenme ile kaslardaki işleyişte ve eşgüdümde yetersizlik sonucu vücudun hareket ve kas sisteminde oluşan nöromüsküler bozukluktur.

Uyumsal davranışlarda karşılaşılan sınırlılıklar; okuma ve yazma, para kullanımı, kendini yönetme gibi beceriler kavramsal becerileri; kendine güven, sorumluluk alma, kurallara uyma gibi becerilerde karşımıza çıkmaktadır.