ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM - Deneme Sınavı - 5

Bebeklik döneminden başlayarak çocuklukta ve ilerleyen dönemlerde bireyde düşünce gelişiminin nasıl oluştuğuna odaklanan kuram bilişsel kuramdır.

Kalıtımla gelen ve çevreden gelen uyaranlarla etkileşerek bireyin düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerinde değişimler meydana getiren ve bireyin hayatta kalması için yaşamsal niteliği olan kavram bilişsel güçtür.

Bilişsel gelişimi etkileyen etmenleri; olgunlaşma, yaşantı, uyum, örgütlenme ve dengeleme olarak açıklayan kuram  Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı’dır.

Numaralandırılmış yerlere sırasıyla Kendini uydurma - Uyum sağlama – Örgütleme - Şema kavramları gelmelidir.

Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramında, zihinsel temsilde olağanüstü artışın olduğu, dilin gelişmeye başladığı, kavramların biçimlendiği, akıl yürütmenin oluştuğu, benmerkezciliğin güçlü olarak başladığı ve sonrasında zayıfladığı bir dönem, İşlem Öncesi Dönemdir.

Vygotsky’nin Bilişsel Gelişim Kuramına göre, çocuğun hâlihazırdaki gelişim düzeyi ile potansiyel gelişim düzeyi arasındaki açıklık yakınsal gelişim alanı ile açıklanmaktadır.

Biliş; algılama, akılda tutma, düşünme, hatırlama, öğrenme, problem çözme, akıl yürütme, anlam çıkarma ve yargılama süreçleri olarak tanımlanabilir.

Özümleme, çocuğun yeni bilgileri alması ve bunları varolan bilgilere
ya da şemalara uygun hâle getirmesidir.

18-24 ay

• Görünmeksizin yer değiştiren bir nesneyi bulma yeteneği
• Bir yetişkinin üretmeye çalıştığı davranışların, tam olarak gerçekleşmemiş
olsalar bile ertelenmiş taklidi
• Mış gibi oyunlarında günlük davranışların ertelenmiş taklidi
• İki kategoriye ilişkin etkin nesne sınıflaması

7-11 yaş arasına karşılık gelen somut işlemler dönemi, ilkokul yıllarını kapsamaktadır. Çocuklar bu dönemde bir önceki dönemde kazandıkları kavramlar üzerinde daha karmaşık zihinsel işlemler yapar hale gelirler ve bilişsel yeterlikler açısından çok hızlı bir değişim gösterirler. Piaget’e göre bu dönem bilişsel
gelişimde temel bir dönüm noktasıdır. Bu dönemde çocuklar bazı işlemleri zihinsel olarak yapabilirler. Örneğin “Ayşe’nin üç elması var. Ali’nin iki elması var. Ayşe ve Ali elmalarını birleştirdiğinde kaç elmaları olur?” diye sorulduğunda problemi zihinlerinden çözebilirler. Bu dönemde düşünme, okul öncesi çocuklarınkinden çok farklılaşmış; mantıklı, esnek ve örgütlü bir hâle gelmiştir. Bu dönemde çocuklar benmerkezcilikten çıkarak olayları ve dünyayı başkalarının bakış açısından görebilirler, daha sağlıklı ve etkili kişiler arası ilişkiler geliştirebilirler.

Herhangi bir şeyi öğrenmeye ve anlamaya ek olarak bireyin onu nasıl öğrendiğinin farkında olmasına metabiliş-yürütücü biliş adı verilmektedir.

Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramında, dil anahtar role sahiptir.

Dilin ilk kullanım biçimi dildir.

Dilbilimci Chomsky tarafından ortaya atılan ve çocukların bir dil edinim donanımına sahip olarak doğduğunu ileri süren dil gelişimi kuramı Doğuştancı/Doğacı Yaklaşımdır.

Kalıtımla gelen bilişsel güç, çevreden gelen uyaranlarla etkileşerek bireyin düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerinde değişimler meydana getirerek bilişsel gelişimini sağlar. Bilişsel güç, bireyin hayatta kalması için yaşamsaldır.

Bilişsel gelişim kuramları, bilişsel gelişim sürecinin nasıl oluştuğunu, süreci etkileyen etmenlerin neler olduğunu ve süreci olumlu olarak etkileyebilecek çabaların neler olduğuna ilişkin ipuçları sunmaktadır. Bu amaçla bilişsel gelişim kuramcıları, onlarca yıldır bebekleri ve küçük çocukları gözlemlemişlerdir. Bu çalışmaların sonunda bilişsel gelişim kuramları ortaya çıkmıştır. Bu bölümde bu kuramlardan aşağıda yer alan dördü çerçevesinde bilişsel gelişim açıklanmaya çalışılmıştır: Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı, Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Biliş Kuramı, Bilgi İşleme Kuramı, Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı.

Piagete göre gelişim, kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir sonucudur. Bu süreçte çocuk bilgiyi kazanmada aktif bir role sahiptir. Piaget bilişsel gelişimi etkileyen etmenleri; olgunlaşma, yaşantı, uyum, örgütlenme ve dengeleme olarak sıralamıştır.

Piaget bilişsel gelişimi sırasıyla duyu-motor (0-2 yaş), işlem öncesi (2-7 yaş), somut işlemler (7-11 yaş) ve soyut işlemler dönemi (11 yaş ve üzeri) olmak üzere dört temel döneme ayırmıştır (Howard, Williams ve Lepper, 2010).

Zigler tarafından açıklanan gelişimsel yaklaşıma göre zihin yetersizliğine yol açan nedenler, organik ve ailesel nedenler olarak iki gruba ayrılırlar. Bu iki grup, bilişsel ve diğer özellikleri açısından birbirinden farklıdır. Organik nedenlerle zihin yetersizliği olan çocuklarda bilişsel gelişimden sorumlu olan sistemde bir sorun vardır ve bu çocukların bilişsel gelişimleri diğer çocuklardan farklıdır. Bu grupta yer alan çocukların işlev düzeyleri birbirinden farklılık gösterir ve genellikle ağır ve çok ağır derecede yetersizliği olan çocuklar olarak adlandırılırlar. Ailesel nedenlerle zihin yetersizliği olan çocuklarda ise yetersizliğe yol açan belirlenebilmiş bir organik bozukluk bulunmamaktadır. Bu çocuklar genellikle düşük sosyoekonomik düzeyden gelen ailelerin çocuklarıdır ve sıklıkla anne-babalarının da zekâ seviyeleri düşüktür. Ailesel nedenlerle zihin yetersizliği olan çocuklar, normal gelişim gösteren çocuklarla benzer gelişim gösterirler, normal dağılımın alt ucunda yer alırlar, orta ve hafif düzeyde zihin yetersizliği olan çocuklar olarak adlandırılırlar. Zigler’e göre, ailesel nedenlerle zihin yetersizliği olan çocuklar, normal gelişim gösteren akranları ile aynı gelişimsel aşamalardan, aynı sıra ile geçmektedirler.

Bandura’nın öncüsü olduğu sosyal öğrenme kuramı, sosyal bağlamın dili öğrenmede önemli olduğunu, çocukların gözlem ve taklit yoluyla dili öğrendiklerini ileri sürmektedir.