ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM - Deneme Sınavı - 4

Sıfır-iki yaş arasına karşılık gelen bebeklik dönemindeki algısal ve bilişsel ilerlemeler, insan gelişiminin önemli yapı taşlarından biri olan dilin gelişimine zemin hazırlamaktadır. Dilin ilk kullanım biçimi ağlamadır. Bebek; açlık, ağrı, durumundan hoşnutsuzluk vb. gereksinimlerini yetişkinlere iletmek için ağlamayı kullanır. İkinci aydan itibaren babıldamalar ve gığıldamalar, altıncı aydan itibaren cümle içindeki sözcükleri ayırt edebilme, konuşma akışını kelimelere ve cümleciklere net olarak ayırabilmede becerileri hızla gelişir. Onuncu ve 12. aylar arasında bebekler, yönergeleri anlarlar ve hoşlanıp hoşlanmadıkları şeyleri jestlerini, mimiklerini kullanarak belirtirler. 13 ay civarında ilk sözcüklerini kullanmaya başlayarak 18 aya kadar 50 sözcüklük bir dağarcık oluştururlar. On sekizinci ayın sonrasında neredeyse haftada üç sözcük katarak dağarcıklarını hızla artırırlar. Yirmi birinci ay civarında bebekler, iki sözcüklü cümleler kurmaya başlayıp, iki yaşına kadar da çoklu sözcüklü cümleleri kullanmaya başlarlar. Altı yaşında çocuklar 10.000 dolayında kelime bilirler ve ayrıntılı cümlelerle bir şekilde konuşabilirler (Berk, 2011; Maviş 2011a).

0-2 yaş dönemi, dil gelişimi açısından bebeklerin en çok aşama kaydettiği dönemdir.

Önceden bilinen bir neden yoksa çocuğun gelişimindeki aksaklıkların ilk belirtisi gecikmiş dil ve konuşmadır. Okulöncesi dönemde çocuklarda konuşma bozukluğuna yol açabilecek en önemli neden, orta kulakta sıvı birikime yol açan akut kulak iltihabı olan otitdir. Otitin erken tanı ve tedavisi çok önemlidir. Dil bozukluklarının belirtileri çok kolay ortaya çıkmaz. Özgün dil bozukluğu, zihin yetersizliği, OSB, dikkat yetersizliğine bağlı hiperaktivite bozuklukları, edinilmiş beyin hasarları ve bazı santral faktörlerin etkili olduğu sorunlar dil bozukluklarına yol açabilir. Zihin yetersizliği olan çocuklar normal dil gelişim aşamalarını akranları ile aynı sırayla takip ederler, ancak gelişim hızları akranlarına göre yavaştır.

Vygotsky’nin ileri sürdüğü sosyokültürel biliş kuramı, çocuğun içinde bulunduğu sosyal çevrenin ve o çevredeki sosyal ilişkilerin bilişsel gelişimde önemli bir rolü olduğunu ileri sürmektedir. Vygotsky’e göre, çocukların edindikleri kavramların, fikirlerin, olguların, becerilerin, tutumların kaynağı içinde yer aldıkları sosyal çevredir. Çocuğa sağlanan uyarıcıların türünü ve niteliğini de içinde yaşadığı çevre, o çevredeki sosyal etkileşimler ve kültür belirler.

Bilgiyi işleme kuramındaki üç temel öge dikkat, bellek ve metabiliş-yürütücü biliştir.

Davranışçı yaklaşımın öncüsü olan Skinner dilin, diğer davranışlar gibi edimsel koşullama ile kazanıldığını ileri sürmüştür. Bebekler ses çıkardıklarında, çevrelerindeki yetişkinler bu seslerden kelimelere benzer olanları gülücüklerle, kucaklamalarla, bebeğin iletişim çabasına ilgi göstererek vb. biçimde pekiştirirler. Davranışçı yaklaşım gözleyerek öğrenme aracılığıyla çocukların çevrelerinden duyduklarını taklit ettiklerini ve taklidin dil gelişiminde önemli bir rolü olduğunu öne sürer.

Dilbilimci Chomsky tarafından ortaya atılan doğuştancı/doğacı görüşe göre, çocuklar bir dil edinim donanımına sahip olarak doğarlar. Bu donanım, çocukların duydukları dil ne olursa olsun yeni kelimeler öğrendiklerinde, kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve konuşmalarına olanak sağlar. Davranışçı yaklaşımın tersine doğuştancı/doğacı görüşü savunanlar, yetişkinler tarafından bilinçli verilen bir eğitimi gereksiz görürler. Chomsky’nin insanların biyolojik temelli dil öğrenme yeteneklerinin bulunduğu yönündeki inancı yaygın olarak kabul
görmekle birlikte, gelişime ilişkin açıklamaları birçok açıdan eleştirilmektedir.

Sekiz ile 12 ay arasındaki bebekler ekolali dönemini yaşarlar. Ekolali, 8-12 aylık evre içinde çocuğun çevresinde duyduğu sesleri tekrarlama ya da taklit etme çabalarıdır.

Bilişsel gelişim, bireyin dünyayı anlamasını, öğrenmesini, bilgiyi almasını ve kullanmasını ve akıl yürütmesini sağlayan zihinsel faaliyetlerindeki gelişimdir. Buna göre cevap “C” seçeneğidir.

Bruner bilişsel gelişimi; eylemsel, imgesel ve sembolik dönem olmak üzere üç döneme ayırmaktadır. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Sosyokültürel biliş kuramının savunucusu Vygotsky, Piaget gibi, çocukların bilgi dağarcıklarını etkin biçimde kendilerinin yapılandırdığına inanmaktadır. Ancak Vygotsky, sosyal etkileşimin ve kültürün, bilişsel gelişim üzerindeki etkisinin Piaget’nin sandığından çok daha fazla olduğunu ileri sürmektedir. Buna göre cevap “A” seçeneğidir.

Dil gelişimi; kelimelerin, sembollerin öğrenilmesi ve dilin kurallarına uygun kullanılmasının gelişimi olarak tanımlanmaktadır. Buna göre cevap “A” seçeneğidir.

Dilbilimci Chomsky tarafından ortaya atılan doğuştancı/doğacı görüşe göre, çocuklar bir dil edinim donanımına sahip olarak doğarlar. Bu donanım, çocukların duydukları dil ne olursa olsun yeni kelimeler öğrendiklerinde, kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve konuşmalarına olanak sağlar. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Dil gelişimine yönelik son dönemdeki bakış açısı, içsel kapasite ile çevresel etkiler arasındaki etkileşimlere vurgu yapmaktadır. Etkileşimci kuram bir yönüyle bilgi işleme bakış açısını, bir yönüyle de sosyal etkileşimi vurgulamaktadır. Buna göre cevap “C” seçeneğidir.

Telgrafik konuşma, çocuğun bağlaç ya da ek kullanmadan iki ya da daha fazla kelimeyi bir araya getirerek anlamlı bir mesaj oluşturmasıyla gerçekleşen konuşmadır. Örneğin “anne ayakkabı”, “daha kurabiye” gibi. Buna göre cevap “E” seçeneğidir.

Zihin yetersizliği olan çocuklar normal dil gelişim aşamalarını akranları ile aynı sırayla takip ederler, ancak gelişim hızları akranlarına göre yavaştır. Buna göre “D” seçeneği yanlıştır.

Biliş; algılama, akılda tutma, düşünme, hatırlama, öğrenme, problem çözme, akıl yürütme, anlam çıkarma ve yargılama süreçleri olarak tanımlanabilir.

Özümlemede çocuk varolan bilgilerini kullanarak dış dünyayı yorumlar ve yeni deneyimlerini bu bilgilere ekler. Çocuk çevresiyle etkileşim sonucunda yeni yaşantılar ve deneyimler kazandığında ve yeni bilgilerinin varolan şemalarla örtüşmediğini fark ettiğinde, dağarcığındaki bilgilerin bir kısmını yeniden işlemeye ve değiştirmeye gereksinim duyar. Bu durumda çocuk, özümlemeden kendini uydurmaya/uyumsamaya geçer.

İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş): İki-yedi yaş arasını kapsayan işlem öncesi dönem, zihinsel temsilde olağanüstü artışın olduğu, dilin gelişmeye başladığı, kavramların biçimlendiği, akıl yürütmenin oluştuğu, benmerkezciliğin güçlü olarak başladığı ve sonrasında zayıfladığı bir dönemdir. Bu dönemin başında çocuklar sınırlı sözcük dağarcıkları ile bir ölçüde simgesel düşünebilirler, ancak bilişsel yeterlikleri sınırlı olduğu için konular arasında mantıksal ilişkiler kuramazlar. Bu dönemdeki çocuklarla yetişkinlerin düşünce sistemleri arasında pek çok farklılık izleyen bölümde ele alınmıştır.

Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş): 7-11 yaş arasına karşılık gelen somut işlemler dönemi, ilkokul yıllarını kapsamaktadır.