ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM - Deneme Sınavı - 3

Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı
Bruner bilişsel gelişim fonksiyonlarını incelemiş ve geliştirdiği kuramda dünyaya ilişkin bilginin kodlanması, işlenmesi, depolanması ve sıralanması konularına ağırlık vermiştir. Bruner bilişsel gelişimin çocuğun kendisini ve çevresini irdeleyebilmesi için gerekli olduğunu, bunun için de sistemli bir öğretici-öğrenici etkileşimine gereksinim olduğunu belirtmiştir. Bruner’e göre bir kültür içinde doğmak, bilişsel gelişim için tek başına yeterli değildir. Anne-baba, öğretmen ve çocuğun çevresindeki diğer yetişkinler kültürü yorumlayarak çocukla paylaşmalıdırlar. Bu nokta, Vygotsky’nin ileri sürdüğü sosyokültürel biliş kuramında da önemle vurgulanmaktadır. Bruner’e göre dil, bilişsel gelişimde anahtar bir role sahiptir. Dilin doğası ve işlevleri bilişsel gelişimin bir parçasıdır. Bruner bilişsel gelişimi; eylemsel, imgesel ve sembolik dönem olmak üzere üç döneme ayırmaktadır.

Bilgi İşleme Kuramı
Bilgiyi işleme kuramı, çocukların bilgiyi elde etme, hatırlama, geri çağırma ve sorun çözerken bu bilgiyi kullanma süreci olarak tanımlanmaktadır. Çocuğun bilgiyi işleme yeteneği; yaşla, beyin ve sinir sistemindeki sürekli gelişim ve öğrenme yaşantıları yoluyla artar. Bilgiyi işleme kuramının üç temel öğesi; dikkat, bellek ve metabiliş-yürütücü biliştir. Dikkat öğrenme sürecinin ilk aşamasıdır. İnsanoğlu çevresinde çok sayıda uyarıcı olmasına ve duyu organları aracılığıyla çeşitli uyarıcılara maruz kalmasına rağmen, dikkat ettiği ve kendisi için önemli olan bilgileri öğrenir. Duyu organları kanalıyla alınan uyarıcıların kaybolmaması için en kısa zamanda hızla işlenmesi gerekir. Çocuklarda dikkati sürdürme becerisi, iki yaş civarında gelişir ve bu gelişim okul öncesi dönem boyunca devam eder.

Piaget, dilin düşüncenin şekillenmesinde önemli olduğunu, biliş düzeyini yansıttığını ve en esnek zihinsel temsil aracımız olduğunu ileri sürmektedir. Çocuklar nesnelerin yerine geçen sembolleri kullanarak dili öğrenmektedirler.

Çocuklar 27. aydan başlayarak isteklerini iletmeye ve çevresindekilere isteklerini
yaptırtmaya başlarlar. Bu dönemde çocukların dil yapısında adıl kullanımları (örn. ben, sen), isim çekim ekleri (örn. çoğullar) ve eylem ekleri gibi kullanımların arttığı gözlenir. Böylece çocuklar daha yetişkin benzeri cümleler kurmaya başlarlar. Çocukların sözcük dağarcıkları genişler, yeni kelimelerin anlamlarını öğrenirler, yeni kavramlar geliştirirler.

OSB olan çocukların tanı ölçütlerinden biri, sosyal etkileşim ve iletişimde yaşanan
sorunlardır. OSB olan çocuklar dil gelişiminde gecikme, karşılıklı konuşmada zorluk, sıra dışı ve yineleyici dil kullanırlar. OSB olan çocuklar dili iletişim amaçlı kullanmada, iletişim başlatmada, ifade edici dil becerilerini kullanmada, jest ve mimikler gibi sözel olmayan ipuçlarını anlamada, zamirleri doğru ve yerinde kullanmada sorunlar yaşarlar. İfade edici dil becerilerini kazanan OSB olan çocuklarda sıklıkla ekolali sorunları görülür.

Bilişsel Gelişim: Bireyin dünyayı anlamasını, öğrenmesini, bilgiyi almasını ve kullanmasını ve akıl yürütmesini sağlayan zihinsel faaliyetlerindeki gelişimdir.  Doğru cevap A’dır.

Özümleme: Çocuğun yeni bilgileri alması ve bunları var olan bilgilere ya da şemalara uygun hale getirmesidir. Doğru cevap B’dir.

7-11 yaş – Somut İşlemler dönemi: • Somut bilgiler hakkında daha örgütlü ve mantıklı düşünür. • Daha etkili uzamsal bir akıl yürütme sergiler. • İyi örgütlenmiş bilişsel haritalar yapılandırır. İmgesel dönem Bruner’in Bilişsel gelişim kuramında ikinci aşama olup, Piaget’nin işlem öncesi dönemine karşılık gelmektedir. Doğru cevap D’dir.

11-18 yaş aralığında görülen Soyut işlemler Bilişsel döneminde:  •Varsayımsal-tümdengelimsel akıl yürütme ve bilinenlerden çıkarsama yoluyla düşünme için çoklu fırsat sunan durumlarda soyut  olarak akıl yürütür.  •    Bilinenlerden çıkarsama yoluyla düşünmenin mantıksal  gerekliliğini kavrayarak gerçek ile çelişen fikirler hakkında akıl yürütür. • Giderek azalan bir şekilde imgesel dinleyici ve kişisel hayvan öyküleri yaratır. • Karar alma stratejilerini geliştirir. Doğru cevap E’dir.

Bilgiyi işleme kuramındaki üç temel öge dikkat, bellek ve metabiliş-yürütücü biliştir. Bilgi işleme kuramında; duyusal kayıt, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek olmak üzere üç tür bellek vardır ve dil gelişimi açısından önemi vurgulanır. Doğru cevap A’dır.

Bruner bilişsel gelişim fonksiyonlarını incelemiş ve geliştirdiği kuramda dünyaya ilişkin bilginin kodlanması, işlenmesi, depolanması ve sıralanması konularına ağırlık vermiştir. Bruner bilişsel gelişimin çocuğun kendisini ve çevresini irdeleyebilmesi için gerekli olduğunu, bunun için de sistemli bir öğretici-öğrenici etkileşimine gereksinim olduğunu belirtmiştir. Bruner’e göre bilişsel gelişim; eylemsel, imgesel ve sembolik dönem olarak üçe ayrılır. Doğru cevap B’dir.

Davranışçı yaklaşım gözleyerek öğrenme aracılığıyla çocukların çevrelerinden duyduklarını taklit ettiklerini ve taklidin dil gelişiminde önemli bir rolü olduğunu öne sürer. Pekiştirme ve taklit, erken dil gelişimine katkı sağlasa da küçük çocuklar pekiştirilmeden ya da başkalarını taklit etmeden de duymadıkları ya da aşina olmadıkları pek çok yeni ifade üretebilirler. Skinner dilin, diğer davranışlar gibi edimsel koşullama ile kazanıldığını ileri sürmüştür. Bebekler ses çıkardıklarında, çevrelerindeki yetişkinler bu seslerden kelimelere benzer olanları gülücüklerle, kucaklamalarla, bebeğin iletişim çabasına ilgi göstererek vb. biçimde pekiştirirler. Doğru cevap C’dir.

Bilişsel Gelişim Kuramı temsilcisi Piaget, dilin düşüncenin şekillenmesinde önemli olduğunu, biliş düzeyini yansıttığını ve en esnek zihinsel temsil aracımız olduğunu ileri sürmektedir. Çocuklar nesnelerin yerine geçen sembolleri kullanarak dili öğrenmektedirler. Varolan bir zihinsel temsili değiştirmek için dili esnek bir simgesel araç gibi kullanma kapasitesi, üçüncü yıla doğru gelişmektedir. Piaget’e göre, başlangıçta çocukların geliştirdiği benmerkezci konuşma zamanla çocukların farklı bakış açılarına sahip olmalarıyla yerini sosyal konuşmaya bırakır. Doğru cevap A’dır.

Chomsky tarafından ortaya atılan doğuştancı/doğacı görüşe göre, çocuklar bir dil edinim donanımına sahip olarak doğarlar. Bu donanım, çocukların duydukları dil ne olursa olsun yeni kelimeler öğrendiklerinde, kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve konuşmalarına olanak sağlar. Çocuklar doğuştan gelen dil bilgisi yapısını kullanmaya başladıklarında, bu yapıları dilleriyle ilgili tüm noktalarda uygulamaya başlamaları beklenir. Davranışçı yaklaşımın tersine doğuştancı/doğacı görüşü savunanlar, yetişkinler tarafından bilinçli verilen bir eğitimi gereksiz görürler. Chomsky’nin insanların biyolojik temelli dil öğrenme yeteneklerinin bulunduğu yönündeki inancı yaygın olarak kabul görmekle birlikte, gelişime ilişkin açıklamaları birçok açıdan eleştirilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Konuşma Dönemi içinde, iki sözcük aşamasında çocukların sözcük dağarcıklarında adeta bir patlama yaşanır. Bu dönemde çocuklar telgrafik konuşma biçimini kullanırlar. Telgrafik konuşma, çocuğun bağlaç ya da ek kullanmadan iki ya da daha fazla kelimeyi bir araya getirerek anlamlı bir mesaj oluşturmasıyla gerçekleşen konuşmadır. Örneğin “anne ayakkabı”, “daha kurabiye” gibi. Doğru cevap E’dir.

Biliş; algılama, akılda tutma, düşünme, hatırlama, öğrenme, problem çözme, akıl yürütme, anlam çıkarma ve yargılama süreçleri olarak tanımlanabilir.

Örgütleme, farklı davranışların daha üst düzeyde gruplanarak tutarlı bir bütün
oluşturması, birbirinden farklı şemaların ve davranışların kategoriler hâlinde düzenlenmesidir. Çocuk yaşı ilerledikçe yaşantılar yoluyla elde ettiği bilgileri sistematik bir biçimde düzenler.

Blişsel gelişim kuramları, bilişsel gelişim sürecinin nasıl oluştuğunu, süreci etkileyen etmenlerin neler olduğunu ve süreci olumlu olarak etkileyebilecek çabaların neler olduğuna ilişkin ipuçları sunmaktadır. Bu amaçla bilişsel gelişim kuramcıları, onlarca yıldır bebekleri ve küçük çocukları gözlemlemişlerdir. Bu çalışmaların sonunda bilişsel gelişim kuramları ortaya çıkmıştır. Bu bölümde bu kuramlardan aşağıda yer alan dördü çerçevesinde bilişsel gelişim açıklanmaya çalışılmıştır.
1. Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı
2. Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Biliş Kuramı
3. Bilgi İşleme Kuramı
4. Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı

Piaget işlem öncesi dönemde çocukların korunum ilkesini kazanamadıklarını ileri sürmektedir. Korunum, bir nesne ya da nesne grubunun fiziksel biçimi ya da mekândaki konumu değiştiğinde, nesnenin özelliklerinin değişmeyeceği ilkesidir. Somut işlemler döneminde çocuklarda tersine çevrilebilirlik, korunum ve gruplama gibi zihinsel beceriler geliştiği için işlem öncesi dönemde yaşadıkları sorunları bu dönemde yaşamazlar.

Olgunlaşma, çocuğun doğuştan getirdiği potansiyelinin zaman içinde kendiliğinden ortaya çıkmasıdır.