ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM - Deneme Sınavı - 2

Piaget insanların çevrelerindeki durumlarla ilgili olarak geliştirdikleri bilişsel yapıları açıklamak üzere şema kavramını kullanmıştır. Şemalar, çocuğun yaşantılarını örgütlemesine ve anlamlandırmasına yardım eden organize yollardır (Berk, 2009; 2011; Can, 2011; Senemoğlu, 2010; Türküm, 2011).

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan çocukların zekâ düzeyleri ve bilişsel becerileri konusunda bulguları farklılık gösteren çok sayıda araştırma yapılmıştır.  Son yıllarda yapılan çalışmalar OSB olan bireylerin atipik algı, sezgi yoluyla öğrenme, dikkat, esnek düşünme ve başkalarının bakış açısını anlama gibi bilişsel becerilerde akranlarından belirgin derecede farklı özellikleri olduğunu ileri sürmektedir.

Duyu-Motor Dönem (0-2 yaş): Duyu-motor dönem yaşamın ilk iki yılını kapsar. Bu
dönemde bebek, dış dünyayı anlamak ve keşfetmek için duyularını ve motor becerilerini
kullanır. 

18-24 ay'da aşağıdaki becerilerin gerçekleşmesi beklenir:
• Görünmeksizin yer değiştiren bir nesneyi bulma yeteneği
• Bir yetişkinin üretmeye çalıştığı davranışların, tam olarak gerçekleşmemiş
olsalar bile ertelenmiş taklidi
• Mış gibi oyunlarında günlük davranışların ertelenmiş taklidi
• İki kategoriye ilişkin etkin nesne sınıflaması

Vygotsky bilişsel gelişimi üç kavramla açıklar:
• İçselleştirme
• Yakınsal gelişim alanı
• Destekleme

Metabiliş-yürütücü biliş, bireyin kendi biliş yapısı ve öğrenme özelliklerinin farkında olmasıdır. Biliş, herhangi bir şeyin farkında olma, onu anlama iken, metabiliş-yürütücü biliş,
herhangi bir şeyi öğrenmeye, anlamaya ek olarak bireyin onu nasıl öğrendiğinin farkında
olmasıdır.

Bilişsel gelişimde ilk aşama olan eylemsel dönem 0-3 yaş arasına arasına karşılık gelmektedir. Çocuklar bu dönemde çevrelerinde bulunan nesnelere dokunarak, onları hareket ettirerek, onlarla etkileşerek yaşantı kazanırlar. Dolayısıyla bu dönemde çocuklar en kolay psikomotor eylemlerle öğrenebilirler. Çocuklar bu dönemde sözcükleri de onlara ilişkin eylemlerle öğrenirler.

Bebeklik döneminde dil gelişiminde olağanüstü bir ilerleme kaydeden insan yavrusunun bu gelişimi nasıl kaydettiğini anlayabilmek
için dil gelişiminde öne çıkan ve aşağıda yer alan kuramlara bir göz atmakta yarar vardır.
1. Davranışçı Yaklaşım
2. Sosyal Öğrenme Kuramı
3. Bilişsel Gelişim Kuramı
4. Doğuştancı/Doğacı Yaklaşım
5. Etkileşimci Yaklaşım

Çocuklar 27. aydan başlayarak isteklerini iletmeye ve çevresindekilere isteklerini
yaptırtmaya başlarlar. Bu dönemde çocukların dil yapısında adıl kullanımları (örn. ben,
sen), isim çekim ekleri (örn. çoğullar) ve eylem ekleri gibi kullanımların arttığı gözlenir.
Böylece çocuklar daha yetişkin benzeri cümleler kurmaya başlarlar.

Özgün dil bozukluğu, zihin yetersizliği, OSB, dikkat yetersizliğine bağlı hiperaktivite bozuklukları, edinilmiş beyin hasarları ve bazı santral faktörlerin etkili olduğu sorunlar dil bozukluklarına yol açabilir. Beş yaşından küçük çocuklarda %5-20 oranında çeşitli konuşma ve dil sorunları görülür. Bu çocukların bir kısmında sadece konuşma bozukluğu, bir kısmında sadece gelişimsel dil sorunu, bir kısmında da hem dil hem de konuşma sorunu vardır (Maviş, 2011a; 2011b).

Dilin ilk kullanım biçimi ağlamadır. Bebek; açlık, ağrı, durumundan hoşnutsuzluk vb. gereksinimlerini yetişkinlere iletmek için ağlamayı kullanır. İkinci aydan itibaren babıldamalar ve gığıldamalar, altıncı aydan itibaren cümle içindeki sözcükleri ayırt edebilme, konuşma akışını kelimelere ve cümleciklere net olarak ayırabilmede becerileri hızla gelişir. Onuncu ve 12. aylar arasında bebekler, yönergeleri anlarlar ve hoşlanıp hoşlanmadıkları şeyleri jestlerini, mimiklerini kullanarak belirtirler. 13 ay civarında ilk sözcüklerini kullanmaya başlayarak 18
aya kadar 50 sözcüklük bir dağarcık oluştururlar. On sekizinci ayın sonrasında neredeyse haftada üç sözcük katarak dağarcıklarını hızla artırırlar. Yirmi birinci ay civarında bebekler, iki sözcüklü cümleler kurmaya başlayıp, iki yaşına kadar da çoklu sözcüklü cümleleri kullanmaya başlarlar.

Dilbilimci Chomsky tarafından ortaya atılan doğuştancı/doğacı görüşe göre, çocuklar bir dil edinim donanımına sahip olarak doğarlar. Bu donanım, çocukların duydukları dil ne olursa olsun yeni kelimeler öğrendiklerinde, kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve konuşmalarına olanak sağlar. Davranışçı yaklaşımın tersine doğuştancı/doğacı görüşü savunanlar, yetişkinler tarafından bilinçli verilen bir eğitimi gereksiz görürler.

Dil gelişimine yönelik son dönemdeki bakış açısı, içsel kapasite ile çevresel etkiler arasındaki etkileşimlere vurgu yapmaktadır. Etkileşimci kuram bir yönüyle bilgi işleme bakış açısını, bir yönüyle de sosyal etkileşimi vurgulamaktadır.

Konuşma döneminde çocuklar  sözcükleri yetişkinlerden farklı olarak, daha geniş bir göndergeye uygulayarak kullanırlar. Bu dönemde çocuklar telgrafik konuşma biçimini kullanırlar. Çocukların sözcük dağarcıkları genişler, yeni kelimelerin anlamlarını öğrenirler, yeni kavramlar geliştirirler. Bu dönemde çocuklar, dilin sosyal kullanımını da keşfederler.

Gecikmiş dil ve konuşması olan çocuklar akranlarına göre çok daha az
kelime kullanırlar, istek ve gereksinimlerini konuşmak yerine jest, mimik ve diğer işaretleri kullanarak anlatırlar ya da çevreleriyle fiziki güç kullanarak iletişim kurarlar. Zihin yetersizliği, OSB, duyusal/algısal gelişim bozuklukları, beyin travmaları, iki dillilik, psikososyal yoksunluk, genetik yatkınlık vb. nedenler çocuklarda dil ve konuşma gecikmesine neden olabilir.  Bu çocukların
bir kısmında sadece konuşma bozukluğu, bir kısmında sadece gelişimsel dil sorunu, bir kısmında da hem dil hem de konuşma sorunu vardır.

Özümlemede çocuk varolan bilgilerini kullanarak dış dünyayı yorumlar ve yeni deneyimlerini bu bilgilere ekler. Doğru cevap A seçeneğidir.

Verilen özellikler işlem öncesine aittir. Doğru cevap B ceçeneğidir.

Vygotsky, çocukların dikkat, algılama ve bellek gibi bazı yeteneklere doğuştan sahip olduğunu belirtmektedir. Çocuk kendisinden daha bilgili ve becerikli kişilerle etkileşime girdiğinde, temel yetenekleri biçimlenmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bilgiyi işleme kuramının üç temel öğesi; dikkat, bellek ve metabiliş-yürütücü biliştir.

Organik nedenlerle zihin yetersizliği olan çocuklarda bilişsel gelişimden sorumlu olan sistemde bir sorun vardır ve bu çocukların bilişsel gelişimleri diğer çocuklardan farklıdır. Bu
grupta yer alan çocukların işlev düzeyleri birbirinden farklılık gösterir ve genellikle ağır ve
çok ağır derecede yetersizliği olan çocuklar olarak adlandırılırlar. Doğru cevap C seçeneğidir.

18 aya kadar 50 sözcüklük bir dağarcık oluştururlar. On sekizinci ayın sonrasında neredeyse haftada üç sözcük katarak dağarcıklarını hızla artırırlar.