ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM - Deneme Sınavı - 13

Büyüme bireyin fiziksel yapısında yaşa bağlı görülen nicel değişimlerdir ve vücudun tümünün ya da ayrı ayrı bölümlerinin büyüklük olarak artışını ifade eder. Büyüme hızı bireysel farklılıklar gösterse de, doğrum sonrası en hızlı büyüme bebeklik dönemi olarak tanımlanan 0-2 yaş arasında gerçekleşmektedir. Erken çocukluk dönemi olan 2-6 yaş arası, büyüme bebeklik döneminde olduğu kadar hızlı değildir. Büyümede cinsiyetler arası fark görülmektedir ancak bu farklılık çok fazla değildir.

Büyüme bireyin fiziksel yapısında yaşa bağlı görülen nicel değişimlerdir ve vücudun tümünün ya da ayrı ayrı bölümlerinin büyüklük olarak artışını ifade eder. Büyümenin değerlendirilmesinde kullanılan en önemli ölçütler; vücut ağırlığı, boy uzunluğu, baş çevresi ve vücut bölümlerinin birbirine oranlarıdır. Zekâ düzeyi bu ölçütler arasında yer almaz.

Motor beceri ve hareket becerisi kavramları aynıdır. Öyleyse A şıkkı yanlıştır. Motor gelişim rastlantısal olarak değil de belli ilkeler doğrultusunda gerçekleşir. Öyleyse B şıkı da yanlıştır. Motor gelişim üç temel gelişimsel ilke doğrultusunda gerçekleşir: baştan ayağa doğru gelişim, merkezden dışa doğru gelişim ve genelden özele doğru gelişim. Öyleyse D ve E şıkları yanlış Motor gelişim baştan ayağa doğru gerçekleşir şıkkı doğrudur.

Motor beceriler farklı yaklaşımlara göre sınıflandırılmaktadırlar. Bu yaklaşım/modellerden biri de hareketin amacına göre yapılan sınıflandırmadır. Hareketin amacına göre yapılan sınıflandırmada (a) denge becerileri, (b) yer değiştirme becerileri ve (c) manipülasyon becerileri yer almaktadır. Manipülasyon becerileri, nesne fırlatma, top yakalama ve topa ayakla vurma gibi bir nesneden kuvvet almayı ya da bir nesneye kuvvet uygulamayı gerektiren becerilerdir.

Refleksler dışarıdan gelen bir uyarım sonucu ortaya çıkan istemsiz hareketlerdir. Yeni doğan bebeklerde merkezi sinir sistemi henüz olgunlaşmadığından refleksler bebekler için doğal korunma mekanizmasıdır. Reflekslerin birinin olmaması, çift taraflı reflekslerin eşit olmaması, reflekslerin çok güçlü ya da çok zayıf olması nörolojik bir bozukluk ile ilişkili olabilir. Bebeklerdeki refleksler tahmin edilen bir süreçte, belli hız ve sırayla ortaya çıkarlar ve tümü aynı şekilde kaybolur.

Arama refleksi, ağız ve dudak çevresine dokunulduğunda bebeğin başını o yöne çevirmesidir. Emme refleksi, bebeğin ağız ve dudak çevresine dokunulduğunda ağzına alma ve emme hareketi yapmasıdır. Yakalama refleksi, avuç içine dokunulduğu ya da avuç içi bir nesne ile uyarıldığı zaman bebeğin parmaklarını içe kapaması ve nesneyi sıkıca tutmasıdır. Babinski refleksi, ayak tabanına basınç uygulandığında ya da ayak tabanının orta kısmında bir hat çizildiğinde bebeğin ayak parmaklarının gerilmesi ve ayak başparmağının diğer parmaklardan ayrılarak yana doğru açılmasıdır. Verilen tanım moro refleksini açıklamaktadır.

İlkel refleksler anne karnında başlayan ve bir yıl boyunca devam eden reflekslerdir. İlkel reflekslerin beslenme ve korunma olmak üzere iki temel işlevi vardır. Moro, refleksi, arama refleksi, emme refleksi, yakalama refleksi ve babinski refleksi en yaygın olarak görülen ilkel refleksler arasında yer alır. Babinski refleksi, ayak tabanına basınç uygulandığında ya da ayak tabanının orta kısmına bir hat çizildiğinde bebeğin ayak parmaklarının gerilmesi ve ayak başparmağının diğer parmaklardan ayrılarak yana doğru açılmasıdır. Ancak, bu refleksinin işlevi tam olarak bilinememektedir.

Moro refleksi, babinski refleksi, tonik boyun refleksi ve yakalama refleksi ilkel refleksler arasındadır ver bu reflekslerin beslenme ve korunma olmak üzere iki temel işlevi vardır. Duruşa ilişkin refleksler bebeğin çevreyle bağlantılı olarak dik pozisyona gelmesini sağlayan reflekslerdir. Duruşa ilişkin reflekslerden biri paraşüt refleksidir. Paraşüt refleksi bebek hava yere paralel tutulduğunda ve hızlıca yere doğru hareket ettirildiğinde hızı azaltmak için bebeğin kollarını aşağıya yukarıya uzatması, bacaklarını ise uzatıp germesidir.

Ayakta iken çömelme ve ellerinden tutulduğunda bir kaç adım atma becerileri, normal gelişim gösteren çocuklarda 10-12 ay arasında ortaya çıkan becerilerdir. Alışveriş arabası gibi bir arabayı iterek yürüme ve topa ayak ile vurma ise 13-15 ay arasında ortaya çıkan kaba motor becerileridir. Ayşe’nin bu becerilere sahip olması beklenir. Çocuklar, ancak 1,5 -2 yaş arasındaki dönemde ellerinden tutulduğunda çift ayakla merdiven çıkma-inme becerileri sergileyebilirler. 13 aylık olan Ayşe’nin bu beceriye sahip olması beklenemez.

Hareketin boyutuna ve kapsamına göre motor beceriler; kaba motor beceriler ve ince motor beceriler olarak adlandırılırlar. Hareketin gerçekleştiği ortama göre beceriler açık ve kapalı motor beceriler olarak adlandırılır. Hareketin amacına göre motor beceriler; denge becerileri, yer değiştirme becerileri ve manipülasyon becerileri olarak adlandırılırlar.

Hareketin boyutuna ve kapsamına göre motor beceriler; kaba motor beceriler ve ince motor beceriler olarak adlandırılırlar. Hareketin amacına göre motor beceriler; denge becerileri, yer değiştirme becerileri ve manipülasyon becerileri olarak adlandırılırlar. Hareketin gerçekleştiği zamana göre beceriler kopuk, seri ve sürekli motor beceriler olarak adlandırılır.

Tüm gelişim alanları gibi motor gelişim de çocuklarda benzer bir sıra izler ve belli dönemler çerçevesinde incelenir. Gallahue, Ozmun ve Goodway’e göre motor gelişim alanları dört dönemde ele alınır:(a) rahim içi dönemde başlayıp bir yaşa kadar devam eden refleksif hareketler dönemi, (b) sıfır-iki yaş arasındaki ilkel hareketler dönemi, (c) iki-yedi yaş arasındaki temel hareketler dönemi ve (d) yedi yaştan başlayıp yetişkinliğe kadar devam eden özelleşmiş hareketler dönemi şeklinde dört dönemde ele alınır.

Motor gelişim dönemlerinden ilki refleksif hareketler dönemi olup rahim içi dönemde başlayıp bir yaşa kadar devam eder.

Duruşa ilişkin refleksler, doğumda başlayıp bebek ayakta duruncaya kadar devam eden ve çoğunlukla vücudun sekil değiştirmesi durumunda ortaya çıkan reflekslerdir. Duruşa ilişkin refleksler arasında; labirent doğrulma refleksi, çekme refleksi, paraşüt refleksi, emekleme refleksi, adımlama refleksi ve yüzme refleksi bulunmaktadır. En yaygın olarak gözlenen ilkel refleksler arasında ise; moro refleksi, arama refleksi, emme refleksi, yakalama refleksi, babinski refleksi ve tonik boyun refleksleri bulunmaktadır.

İlkel hareketler döneminde bas ve boyun kontrolü, gövde kontrolü, oturma ve ayakta durmayı içeren denge becerileri kazanılmaktadır.

İlkel hareketler döneminde sürünme, emekleme ve yürümeyi içeren, bebeğin bir yerden başka bir yere gitmesini sağlayarak bebeğe çevresini keşfetme fırsatı sunan yer değiştirme becerileri kazanılmaktadır. Diğer şıklarda verilenler ise çocukların temel hareketler döneminde kazandıkları ve onların bir yerden bir yere hareket etmelerini sağlayan yer değiştirme becerileridir.

Çocukların temel hareketler döneminde kazandıkları ve onların bir yerden bir yere hareket etmelerini sağlayan yer değiştirme becerileri arasında (a) koşma, (b) atlama, (c) sekme, (d) zıplama ve (e) tırmanmayı saymak mümkündür. Çocukların temel hareketler döneminde kazandıkları ve onların nesneleri kontrol etmelerini sağlayan manipülasyon becerileri arasında; (a) atma, (b) yakalama ve (c) ayakla vurmayı saymak mümkündür.

Refleksler motor gelişim açısından önemli ipuçları sağlarlar. Bebekler bazı reflekslerle dünyaya gelirler. Bu reflekslerin varlığı bebeklerin sağlıklı olduklarının bir göstergesidir. Refleksler hiç alınamıyorsa, olması gerekenden daha az ya da daha fazla alınıyorsa, kaybolması gereken zamanda halen alınmaya devam ediyorsa ve asimetrik ya da anormal alınıyorsa anormal bir durumdan şüphelenmek gerekir. Tonik boyun reflekslerinin hiç alınamaması ya da altıncı aydan sonra halen devam etmesi sinir sistemi ile ilgili bir hasarı gösterir.

Bir bebek ortalama 3000-3500 gr arasında doğar ve doğumdan sonra bu ağırlık hızla artar. Bebekler haftada ortalama 150 gr alarak beş ayın sonunda doğum ağırlıklarının yaklaşık iki katına, bir yaşın sonunda doğum ağırlıklarının yaklaşık üç katına ulaşırlar. İki buçuk yaşın sonunda doğum ağırlıklarının yaklaşık dört katına ulaştıkları görülür. Örneğin, 3300 gr doğan bir bebeğin ağırlığının ilk beş ayın sonunda yaklaşık 6600 gr, bir yaşın sonunda yaklaşık 9900 gr ve iki buçuk yaşın sonunda yaklaşık 13200 gr civarında olması beklenir. İki-altı yaş arasındaki çocukların vücut ağırlıkları her yıl ortalama iki-üç kg artmaktadır.

Özellikle motor becerilerin edinim zamanları açısından erkek çocuklar ile kız çocuklar arasında çeşitli farklılıklar gözlenmektedir. Erkek çocuklar koşma, atlama, ayakla vurma ve atma becerilerini kız çocuklardan daha önce kazanmaktadırlar. Erkek çocuklar ile kız çocuklar arasında becerileri kazanma zamanı açısından gözlenen fark; koşma ve atlama becerilerinde altı-sekiz ay iken, ayakla vurma becerisinde 12-16 ay, atma becerisinde 33 ay kadardır. Kız çocuklar ise sekme, zıplama ve yakalama becerilerini erkek çocuklardan altı-on ay daha önce kazanmaktadırlar. Öyleyse, verilen örnekteki durum, motor gelişiminde cinsiyetin ortaya çıkardığı bir farklılığı örneklendirmektedir.