ÇOCUK EDEBİYATI VE MEDYA

İlgi, karşılıklı iletişim, hareketlilik ve mizah gibi çocuğun tüm değer verdiği etkileşimi içinde barındıran televizyon, çocuklara bir ilişki biçimi sunar ve çocuk bunları sorgusuz bir biçimde kabullenir. Sunulan her şey çocuğa normal görünür çünkü çocuk, doğru-yanlış, iyi-kötü arasındaki farkı görecek mantıksal düzeneği henüz kuramamıştır.

Yeni doğan bir bebek yasamı boyunca sahip olacağı tüm beyin hücreleri ile dünyaya gelmektedir.

Çocukların yaşadıkları ortam, karşılaştıkları güçlükler(anne babadan uzakta kalma, ev içinde ya da toplumda şiddete maruz kalma ya da tanıklık etme, yiyecek kıtlığı çekme, yüksek uyaranlarla karşılaşma gibi) ve yasadıkları yoğun stres beyinde kalıcı hasarlara yol açabilmektedir. ‘Toksik stres’ olarak adlandırılan bu durum uzun süreli sağlık sorunlarına, toplumsal ve eğitsel açıdan başarısızlık durumlarına yol açar, algıları ve yaratıcılığı olumsuz etkiler. Beyin bir kez örselendiğinde yeniden sağlıklı düşünebilmesi çok zor, belki de olanaksızdır. Bu yüzden, tüm önlemlerin beyin hasar görmeden alınabilmesi, bireyin yaşam kalitesi açısından önemlidir.

Çocuklar 3 yaşına eriştiklerinde görme yetisi bir yetişkinin %70-80’i kadardır. Bunun %100’e ulaşması 7 yaşından sonra gerçekleşebilecektir. Bu bilgilere göre çocuğun görme eylemi, bir medyaya katılımı gerektiren bir etkinliğe gerçek anlamda tam olarak uyum sağlamasının, algılamasının olanaksızlığı ortaya çıkmaktadır.

Genel anlamda ‘beyin’ kavramı, tüm duygu, düşünce ve yetilerimizi kontrol eden bir sisteme verilen addır. Bunun altında, memelilerde benzer eylemleri gerçekleştirmek üzere hareket eden bir beyin’den, çocuklukta yedi yaşına kadar gelişimini devam ettiren bir ‘Duygusal Beyin’den, yaşamın sonuna kadar işlevselliğini koruyabilen bir ‘entelektüel beyin’den söz edilebilir. ‘Yaratıcı beyin’ ise en zor motive olan, özellikle çocuklukta en etkin durumda olan ve yeteri kadar zengin uyarıcıyla beslenmediği durumlarda ise körelen bir konumdadır.

Bir medya biçimi olarak televizyon çocuklar için pek uygun değildir. 7 yaş altındakiler için özellikle zararlı olduğu bile söylenebilir. Günümüz çocuklarının 50 ile 2000 kadar kanala erişimleri olduğu göz önünde bulundurulacak olduğunda televizyonun onların birincil medyası olduğu yanılgısına kapılmamak olanaksızdır. Bununla birlikte, çocukların gündemindeki en önemli medya konumunda artık bilgisayar var. Televizyonun yararları, zararları tartışıladursun, bilgisayarlar, çocuk için daha büyük bir endişe kaynağını da beraberinde getirdi.

Çocuk izleyiciler söz konusu olduğunda ilk önerilen, çocukların kendi yaşlarına ve
gelişim düzeylerine uygun televizyon programları izlemeleri idi. Bunun da ötesinde, televizyondaki programlarının sürekliliği, sürekli eylem içeren bir  noktada durmaları, çocuklara durup düşünme, üzerinde konuşma ve değerlendirme olanağı sunmadan akmaları nedeniyle eleştiriler bulunmaktaydı. Çocuğun televizyonun cazibesine kapılmaması, kendini edilgen bir biçimde televizyonun kucağına bırakmaması çok büyük bir gayret gerektiriyordu.

Zamana ve mekâna bağlı kalmadan fiziksel sınırları aşabilmek, insanların merak
odaklı öğrenme, keşifler yapma, becerilerini daha da geliştirme ve açıklık, şeffaflık ilkeleri ile hareket etme olanakları tanımaktadır. Tüm bunlar, yenilikçi ve yaratıcı düşüncenin gelişimi ve devinimi için son derece önemlidir.

Siber zorbalık, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da gruba yapılan teknik ya da ilişkisel biçimde zarar verme davranışlarıdır. Temel anlamıyla
iki çeşit siber zorbalıktan söz edilebilir. Birincisi daha çok kurumlara yönelik ve teknik yönü ağır basan elektronik zorbalık türüdür. Diğeri ise bireyleri sindirmeyi ya da onlardan izinsiz kişisel bilgilerini almayı, maddi manevi zarar vermeyi hedefleyen psikolojik yönünü içeren elektronik iletişim (e-iletisim) zorbalığıdır (e-communication bullying).

Medyanın ‘Çocuk Hakları’ temelinde yapacağı yayınlarda, ayırım gözetmeme, çocuğun yüksek yararını koruma, çocuğun kendi görüşüne yer verme ve ifade özgürlüğünü tanıma, çocuğa düşünce, vicdan ve din özgürlüğü tanıması gerekmektedir.

Yeni doğan bir bebek yaşamı boyunca sahip olacağı tüm beyin hücreleri ile dünyaya gelmektedir. Ancak bebek doğduğu zaman beyin hücreleri arasındaki bağlantılar az sayıdadır. Beyin hücrelerindeki bu bağlantılara sinaps denir. Yaşamın ilk 3 yılında yeni sinapsların oluşumu çok hızlıdır. Bu dönemde sinapslar bir yetişkinin sahip olduğu sinaps sayısından çok daha fazla sayıya ulaşır. Bir süre sonra kullanılmayan sinapslar budanmaya, kullanılanlar ise daha da güçlenmeye başlar. Yeni sinapsların oluşması ve varolanların güçlendirilmesi çocuğun özellikle annesinden ve çevresinden gördüğü sevgi ile mümkündür. Bu sebeple çevreden bağımsız olduğunu söylememiz mümkün değildir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Normal bir bebeğin ilk birkaç haftada ışığa tepki vermesi, ilk 3 ayın sonunda artık karşısındaki ile göz göze gelebilmesi beklenir. 18 aylık bir bebek 3-6 metre uzak mesafelerdeki cisimleri görebilir, kişileri tanıyabilir, oyuncakların ayrıntısını, resimli kitaplardaki resimleri net görebilir. 24 aylık bir bebek, cisimlerin en küçük ayrıntısını görebilmekte, benzerlikleri ve farklıkları ayırt edebilmektedir uyum refleksi daha da gelişmiş, el göz koordinasyonu sağlanmıştır. 28 haftalık bebek her iki gözünü de bir cisim üzerinde sabitleştirerek bakabilmektedir. 36 haftalık bir bebek cisimlerin derinliğini fark edebilmektedir. 52 haftalık bebek ise basit geometrik şekilleri birbirinden ayırt edebilmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Çocuklar 3 yaşına eriştiklerinde görme yetisi bir yetişkinin %70-80’i kadardır. Bunun %100’e ulaşması 7 yaşından sonra gerçekleşebilecektir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Serebral korteks: Beynin en dış katmanıdır. İnsanı diğer hayvan türlerinden ayıran yani insanı “insan” yapan kısmı serebral korteks (kabuk) tir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Seçeneklerin hepsi medya araçlarının çocuğun gelişimine olumsuz etkisine örnek olarak gösterilebilir. Ancak "ifade güçlüğü" çocukta dil gelişiminde ortaya çıkan bir problemdir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Çocukların uyku saati son derece önemlidir çünkü büyümeleri için gerekli hormonlar gece 22:00 ile 02:00 arasında salgılanmaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Nobel sahibi Prof. Sperry’nin çalışmalarına göre beynimizin iki yarım küresinin de farklı işlevleri bulunmaktadır. Sol yarım küre tümevarımcı düşünceyi (mantık, dil, matematik, ayrıntılar, analitik yaklaşımlar), sağ yarım küre tümdengelimci düşünceyi (ritim, renkler, hayal gücü, sentez) işlemektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Seçici Otorite: Çocuk psikolojisinde geçen bir terimdir. Çocuğun çevresinde bulunan ve onun tutum ve davranışlarını yönlendirebilecek konumda olanlardan bazıların sözünü dinleyip, diğerlerini dinlememesi çocuğun var olan otoriteler arasında seçim yaptığını, belli otoriteleri örneğin babayı tanıyıp diğerlerini tanımadığı anlamına gelir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Zamana ve mekâna bağlı kalmadan fiziksel sınırları aşabilmek, insanların merak odaklı öğrenme, keşifler yapma, becerilerini daha da geliştirme ve açıklık, şeffaflık ilkeleri ile hareket etme olanakları tanımaktadır. Tüm bunlar, yenilikçi ve yaratıcı düşüncenin gelişimi ve devinimi için son derece önemlidir. Bu sebeple herhangi bir sınırlandırmadan söz edilemez. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Medyanın ‘Çocuk Hakları’ temelinde yapacağı yayınlarda, ayırım gözetmeme, çocuğun yüksek yararını koruma, çocuğun kendi görüşüne yer verme ve ifade özgürlüğünü tanıma, çocuğa düşünce, vicdan ve din özgürlüğü tanıması gerekmektedir. Özel yaşam gözler önüne serilmemeli, aksine korunmalıdır. Doğru yanıt E seçeneğidir.