ÇOCUK EDEBİYATI VE MEDYA

Şiir çocukta estetik zevki geliştirir; hayal gücünün ve yaratıcı düşüncenin gelişimini destekler; sözcük dağarcığını zenginleştirir; çocuğun kendini ve başkalarını, kısaca dış dünyayı tanıması için önemli bir araç konumundadır. Seslerin, ritimlerin, uyumların kaynaşmasıyla çocuklar üzerinde güçlü duyguları, izlenimleri, coşkuları canlandırma ve etkileme sanatı olan çocuk şiirlerinin belli başlı özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
1. Yoğun bir hayal gücü ve duygusallık gözlenir.
2. Ahenklidir ve bir vezin kullanılır. Düz yazıya göre daha sanatlıdır.
3. Dili akıcıdır, bu da akılda kalıcılığı ve ezberleme kolaylığını beraberinde getirir.
4. Konuları, genellikle yasama sevinci ve coşku içerir.

Edebiyat türleri içinde temel özellikleri bakımından birbirine benzeyen hikâye ve romanın pek çok tanımına rastlanmaktadır. Olmuş ya da olması mümkün olayları anlatan kısa yazıya öykü; uzun yazıya roman denir.

Çocuklara yönelik olarak yazılan hikâye ve romanların belli özellikler taşıması gerekmektedir. Sıkıcı betimleme ve ruhsal çözümlemelere değil; çocukların seviyesine uygun basit ruh çözümlemelerine yer verilir.

Çocuk hikâye ve romanları, konuyu ele alış ve işleyiş açısından; “yakın çevreyle ilgili hikâye ve romanlar; hayvan hikâye ve romanları; mizahî hikâye ve romanlar; serüven hikâye ve romanları; duygusal hikâye ve romanlar; tarihî hikâye ve romanlar ve gezi hikâye ve romanları” olmak üzere altı temel başlıkta değerlendirilir. Yakın çevre ile ilgili hikâye ve romanlarda, çocuk kendine yabancı olmayan bir çevrede geçen olaylarla karşılaşır. Bu romanlar, kahramanlarının çoğunlukla çocuk olduğu eserlerdir.

Çocuk hikâye ve romanlarında, güldürü ögesi dozunda tutulmalıdır.

Fabl, kahramanları insana özgü karakter ve davranışlara sahip hayvan, bitki ve cansızlar olan; kısa, öğüt veren, basında ya da sonunda öğüt bölümünün yer almasıyla klasik masaldan ayrılan hikayelerdir. İnsanlar arasında yasanan olayları hayvanlar, bitkiler ya da cansız varlıklar arasında geçiyormuş gibi göstererek insanlara ders vermeyi ya da verilmek istenen mesajı güçlendirmeyi amaçlar.

Kısa olması, akılda kalıcılığı ve hatırlanmayı kolaylaştırır. Didaktik bir özellik taşır. Kıssadan hisse vermek esasına dayanır. Bireysel, toplumsal, sosyolojik ve psikolojik anlamda mesajlar taşır. Daha iyi bir insan olabilme yolunda vurguları vardır.

Halk edebiyatı ürünlerinin sade dili ve anlatım özellikleri çocukların anlatım becerileri üzerinde olumlu etki bırakır. Bu nedenle III. madde yanlıştır.

Masallarda yer ve kişi adları belirgin değildir.

Kanadı var kuş değil
Boynuzu var koç değil (Kelebek)

Bir şeyin adını söylemeden, bazı özelliklerini üstü kapalı bir şekilde anlatarak onun ne olduğunu bilmeyi dinleyen ve okuyana bırakan oyun, eğlence olarak tanımlanan bilmece, Türk halk edebiyatının önemli ürünlerinden biridir.

Edebî türler; olaya dayalı türler (hikâye, roman, tiyatro eseri, masal, efsane, destan, fabl, anı ve gezi yazısı), düşünceye dayalı türler (makale, deneme, söyleşi, fıkra, eleştiri, inceleme) ve duyguya dayalı türler (şiir) olmak üzere üç başlık altında değerlendirilebilir.

Çocuk edebiyatı, çocuğu ve çocukluk dönemini temel alarak çocuk gerçekliğini yansıtan ve onun sanat, estetik bakımından gelişimini destekleyen; çocuğu geleceğe hazırlayan; çocuğun duygu, düşünce ve hayal dünyasına uygun bir edebiyattır. Çocuk edebiyatının amacı öğüt vermek, öğretmek değil; çocuklara yaşam ve insan gerçeğine ilişkin duyarlılıkla kurgulanmış ipuçları sunmak, ana dilinin kullanım olanaklarını sezdirmek, onları yazılı kültürle sağlıklı ve sürekli iletişim kurabilen bireyler olarak yetiştirebilmektir.

Somut işlemler döneminden soyut işlemler dönemine adımın atıldığı 12 yaş ve sonrası dönem, aynı zamanda çocukların yaratıcılıklarının da en üst düzeyde olduğu dönemdir. Bu dönemde çocuklar, yetişkinlerin okuduğu eserleri okumaya başlarlar. Bu dönemde çocuklar bilgi edinmek için okurlar. Metinde sunulan fikirleri analiz eder ve eleştirel olarak fikirler üzerine düşünürler. Okuduklarına eleştirel bakış açısıyla yaklaşarak gerçekler üzerine kendi fikirlerini oluşturmaya çalışırlar. Farklı amaçlarla farklı şekillerde yazma eğilimleri de vardır. Çocuğun ciddi bir öğrenme, keşfetme çabasında olduğu bu dönem, çocuk gelişimi açısından değerlendirildiğinde serüven çağı olarak da ifade edilir.

Hayal gücünün ağırlık kazandığı ve bireysel duyguların dile getirildiği şiirler lirik; öğretici niteliği bulunan, yani duyguyu değil de, düşünceyi konu edinen şiirler didaktik; konusunu kahramanlık ve olağanüstülükten alanlar epik; bir kimseyi, bir düşünceyi, bir durumu açık ya da kapalı biçimde, iğneli bir dille yeren şiirler satirik; konusunu kahramanlık ve olağanüstülükten alan şiir türü ise epiktir.

Hikâyelerin; olay-durum, kişi- karakter, yer, zaman ve anlatım yöntemi olmak üzere beş unsuru vardır.

Biyografi kelimesinin Türkçede kullanımı Tanzimat dönemi ile başlar. “Yaşam Öyküsü” de denilen biyografiler Eski Türk Edebiyatında “Tercüme-i Hal” ya da “Hal Tercümesi” şeklinde kullanılmıştır.

Halide Edip Adıvar , Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Ahmet Haşim  Reşat Nuri Güntekin , Falih Rıfkı , Bedri Rahmi Eyüboğlu,  Gülten Dayıoğlu  gezi yazısı türünde eser vermişlerdir.

Fabl, kahramanları insana özgü karakter ve davranışlara sahip hayvan, bitki ve cansızlar olan; kısa, öğüt veren, başında ya da sonunda öğüt bölümünün yer almasıyla klasik masaldan ayrılan hikâyelerdir.

Masallarda yer ve kişi adları belirgin değildir.

Genellikle gerçek hayatta yaşanmış olaylardan hareketle bir sonuç çıkarmayı amaçlayan; temelinde nükte, mizah, tenkit ve hiciv unsuru bulunan sözlü, kısa hikâyelere fıkra denir.