ÇOCUK EDEBİYATI VE MEDYA

Çocuk edebiyatı; okul öncesi dönem ( 0–6), okul dönemi (7–11) ve yetişkinlik dönemi
(12–16) olmak üzere üç dönemde değerlendirilir. 0–16 yaşları arasındaki çocukların duygu ve düşüncelerine seslenen yazılı ve sözlü ürünler çocuk edebiyatı ürünleri olarak adlandırılır (Bilkan, 2005).
Somut işlemler döneminden soyut işlemler dönemine adımın atıldığı 12 yaş ve sonrası
dönem, aynı zamanda çocukların yaratıcılıklarının da en üst düzeyde olduğu dönemdir

Konularına göre şiirler; lirik, didaktik, epik, pastoral, satirik olmak üzere beş temel
gruba ayrılır. Hayal gücünün ağırlık kazandığı ve bireysel duyguların dile getirildiği şiirler lirik; öğretici niteliği bulunan, yani duyguyu değil de, düşünceyi konu edinen şiirler
didaktik; konusunu kahramanlık ve olağanüstülükten alanlar epik; bir kimseyi, bir düşünceyi, bir durumu açık ya da kapalı biçimde, iğneli bir dille yeren şiirler satirik; konusunu
kahramanlık ve olağanüstülükten alan şiir türü ise epiktir.

Konularına göre şiirler; lirik, didaktik, epik, pastoral, satirik olmak üzere beş temel
gruba ayrılır. Hayal gücünün ağırlık kazandığı ve bireysel duyguların dile getirildiği şiirler lirik; öğretici niteliği bulunan, yani duyguyu değil de, düşünceyi konu edinen şiirler
didaktik; konusunu kahramanlık ve olağanüstülükten alanlar epik; bir kimseyi, bir düşünceyi, bir durumu açık ya da kapalı biçimde, iğneli bir dille yeren şiirler satirik; konusunu
kahramanlık ve olağanüstülükten alan şiir türü ise epiktir.

Roman,
yaşanmış ya da yaşanması olağan durumları, olayları düş gücüyle gerçeğe uygun biçimde
yaratarak anlatma sanatıdır (Özdemir, 1994). Çocuk edebiyatı türü olarak roman; çocuğun soyut işlemler dönemine geçişinden sonra okuyabileceği, olayların neden ve niçini
üzerinde düşünme, aralarında bağlantılar kurarak, derinlere inerek inceleme fırsatı veren,
hayal gücünü ve yaratıcılıklarını önemli ölçüde geliştiren, destekleyen edebî bir türdür

Fabl, kahramanları insana özgü karakter ve davranışlara sahip hayvan, bitki ve cansızlar
olan; kısa, öğüt veren, başında ya da sonunda öğüt bölümünün yer almasıyla klasik masaldan ayrılan hikâyelerdir.

Ses ve kelime benzerliğinden faydalanılarak meydana getirilen yarı anlamlı, yarı anlamsız,
hoş söyleyişli cümleciklere veya sözlere tekerleme denir (Ekiz, 1984). Tekerlemeler başlı
başına bir tür olmakla birlikte çoğu zaman başka bir türün içerisinde de yer almaktadır.
Masalların başında, ortasında ve sonunda kullanılan tekerlemeler, masalda ahenk unsuru
olarak kullanılmaktadır

Halk edebiyatı anlatı türlerinden biri de fıkradır. Yaşanmış ya da yaşanması mümkün
olayların, hayat sahnelerinin işlendiği kısa anlatı türüdür. Bu sahnelerde insan-insan, insan-toplum ilişkileri ve bu ilişkilerin yarattığı durumlar gözler önüne serilir. Fıkrada yer
alan tipler ise olumlu-olumsuz durumları belirlemede araç olarak kullanılır. Mesaj, yargı, eleştiri hep bu tipler aracılığıyla ulaştırılır

Biyografi; geniş kitleler tarafından tanınan, bilinen; bilgi, birikim, tutum ve davranışlarıyla toplumda iz bırakmış kişilerin yaşamlarını bilgi ve belgelere dayalı olarak anlatan
yazın türüdür. Tarihsel gerçekliğe uygun ve belgelere dayalı olması biyografinin önemini
yazınsal türler içinde bir adım daha öne çıkarmaktadır. Biyografi, ele alınan kişilerin yaşamlarına tutulan bir ayna gibidir. Geçmişte yaşayan insanları anlatarak bugüne, bugünün
insanlarını anlatarak geleceğe kaynaklık eder. Belgelere dayalı olması açısından tarihin
önemli kaynakları arasında yer alır

Masalımsı, masalla gerçek arası anlatı türlerinden olan destanlar, Fransızcada “Epope” terimiyle karşılanan mitolojik yaratımlardır. Destanlar, milletlerin din, fazilet ve millî
kahramanlık maceralarının manzum hikâyesidir. Destanlar masal ile öykü
arasında yer alan bir türdür.

Çocuk edebiyatının çocuklara kitap okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırmak, çocuğun dil ve zihin gelişimni desteklemek, çocukları günlük hayatın gerçekleri ile ilgili bilgilendirmek, düşünen, eleştirebilen ve sorgulayan bir okuyucu yapmak, çocuğun yaratıcılığını desteklemek gibi pek çok amacı vardır. Çocukların iyi bir edebiyatçı olmasını sağlamak ise çocuk edebiyatının amaçlarından biri değildir.

Edebî türler; olaya dayalı türler (hikâye, roman, tiyatro eseri, masal, efsane, destan, fabl, anı ve gezi yazısı), düşünceye dayalı türler (makale, deneme, söyleşi, fıkra, eleştiri, inceleme) ve

duyguya dayalı türler (şiir) olmak üzere üç başlık altında değerlendirilebilir.Seçeneklerde verilen şiir düşünceye dayalı değil duyguya dayalı edebi türdür.

Duyguya dayalı bir tür olan şiir; bir dilin en derin ve güzel yönlerinin ifade edildiği sanat ürünüdür. Şiir, çocuğun duygu ve düşünce gelişiminin, edebî ve estetik eğitiminin en önemli ögesidir. Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan edebî anlatım biçimidir. Genel olarak hayal gücü, duygusallık, ahenk ve ölçü gibi birtakım içerik, anlatım, biçim özellikleriyle diğer edebî türlerden ayrılır. soru kökünde verilen özellikler şiire aittir.

Günlük yasamda her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, değişik ve esrarlı olayları konu edinen romanlar serüven romanlarıdır. Bu tür romanlarda olaylar, okuyucuyu şaşırtacak ve heyecanlandıracak biçimde gelişir.

Olayın geçtiği yer ve zamanın bildik yerler olması çocuk hikaye ve romanlarında dikkat edilmesi gereken özelliklerden biri değildir.

Soru kökünde verilen özellikler edebi türlerden biyografiye ilişkindir.

Edebiyatımızda anı türünde eser veren yazarlarımız arasında; Muallim Naci (Ömer’in Çocukluğu), Halit Ziya Uşaklıgil (Kırk Yıl, Saray ve Ötesi), Hüseyin Cahit Yalçın (Edebî Hatıralarım), Ahmet Rasim (Falaka Gecelerim), Yahya Kemâl Beyatlı (Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebî Hatıralarım, Siyasi ve Edebî Portreler, Edebiyata Dair), Yakup Kadri Karaosmanoğlu (Vatan Yolunda, Politikada 45 Yıl, Zoraki Diplomat), Halide Edip Adıvar (Mor Salkımlı Ev, Türkün Ateşle İmtihanı), Ruşen Eşref Unaydın (Geçmiş Günler), Yusuf Ziya Ortaç (Portreler, Bizim Yokuş), Nahit Nafiz Edgüer (Atatürk’ten Anılar) Halide Nusret Zorluğuna (Bir Devrin Romanı, Benim Küçük Dostlarım) yer almaktadır. Mor Salkımlı Ev ve türkün Ateşle imtihanı Halide Edip Adıvar'a aittir.

Fabl, insanlar arasında cereyan eden olayları hayvanlar bitkiler ya da cansız varlıklar arasında geçiyormuş gibi göstererek bu yolla insanlara ahlak ve ibret dersi vermek örnek göstermek ya da bir düşünceye güç kazandırmak isteyen yazın türüdür. Kısa olması, akılda kalıcılığı ve hatırlanmayı kolaylaştırır. Didaktik bir özellik taşır. Kıssadan hisse vermek esasına dayanır. Bireysel, toplumsal, sosyolojik ve psikolojik anlamda mesajlar taşır. Daha iyi bir insan olabilme yolunda vurguları vardır. Bu vurgular dolaylı değil doğudan yapılır. Bireyin diğer insanlarla olan iletişimini kolaylaştırmak, topluma uyum sürecini hızlandırmak, bireysel, ulusal ve evrensel değerleri kavratmak amacına yönelik olarak çocuk eğitiminde fabllardan yararlanılır. Eğitici yönü olmakla birlikte eğlendirici, mizahi ögeleri de vardır. Zaman zaman gerçeğin hayal unsurlarıyla karışması da söz konusu olabilir. Çocukların hayal dünyasına en çok hitap eden tür olduğu söylenebilir. Çocuklar için anlaşılması güç olan kavramlar somutlaştırılarak verildiği için verilen mesajlar çocuklar tarafından kolayca anlaşılır. Soyut olan kavramların somutlaştırılması, sembollerle zenginleştirilmesi ve olaya dayalı biçimde aktarılması, ilgi çekicilik ve akılda kalıcılık, çocukların hayal dünyalarını zenginleştirme, yaratıcılıklarını destekleme açısından fabllar çocuk eğitiminde önemli rol oynar. Çocukların düşünme süreçlerini harekete geçirmede, empati yapabilmelerini kolaylaştırmada, sunulan mesajı alarak onu kendi yaşamına uyarlayabilme ve olaylara eleştirel bakabilme becerisini kazandırmada fabl türünden yararlanılır. Fabl türünün halk edebiyatındaki diğer türlerden farkı; öğretici tarafının ağır basması, mesajın açıkça verilmesidir. Yapılan tanımlara bakıldığında fablların özellikle öğretici yönünün ağır bastığı görülmektedir.  Soru kökünde verilen tüm özellikler fabl türüne aittir.

Soru kökünde verilen tüm özellikler masal türüne aittir.

 Bir milleti derinden etkileyen ve uzun yıllar iz bırakacak büyük bir savaş, doğal afet, göç, yiğitlik gibi durumların uzun bir şekilde manzum olarak anlatılmasına destan denir.

Çocuk edebiyatı; okul öncesi dönem ( 0–6), okul dönemi (7–11) ve yetişkinlik dönemi (12–16) olmak üzere üç dönemde değerlendirilir. 0–16 yaşları arasındaki çocukların duygu ve düşüncelerine seslenen yazılı ve sözlü ürünler çocuk edebiyatı ürünleri olarak adlandırılır.